Dünyada Amerika Birleşik Devletleri’nin (kısaca ABD) küresel siyasi ve ekonomik liderliğinin sembolü olan ve halen uluslararası ticarette en yaygın kullanılan ve geçerli para birimi olan Amerikan (ABD) doları, son yıllarda çok kutupluluk yönelimli olarak değişen ve dönüşen uluslararası sistemde kısmen de olsa güç kaybediyor. Bu yazıda, Amerikan dolarının hâkimiyetini riske atan BRICS’in yeni girişimlerinden bahsedeceğim.
ABD’nin küresel siyasete belli ölçülerde yön vermeyi başaran küresel ekonomide Amerikan doları ve çeşitli uluslararası ödeme mekanizmalarını (örneğin SWIFT sistemi) kullanarak siyaseten sorun yaşadığı ülkeleri cezalandırma yaklaşımı, son yıllarda tek kutupluluktan çok kutupluluğa doğru dönüşen uluslararası sistemde çeşitli sorunlara neden oluyor. ABD karşıtı ülkeler, bu yaptırımların siyasi amaçla kullanıldığını iddia ederek, kendi alternatif sistem ve mekanizmalarını oluşturmak ve dış ticaretlerini dolar dışındaki para birimleriyle yapmak konusunda girişimlerini son yıllarda hızlandırmış durumda. Öyle ki, geçtiğimiz gün bazı Batı-dışı basın-yayın kuruluşlarında yayınlanan haberlere göre, BRICS üyesi ülkeler[1] BM üyesi tam 185 ülkede geçerli olacak Yuan Ödeme Sistemi konusunda anlaştılar.[2] Bu girişimin başlatılması, geleneksel Batı kontrolündeki finansal sistemlerin dışında gerçekleşebilecek uluslararası finansal işlemler için gerekli altyapıyı oluşturmaktadır. Çin uzmanı Cyrus Janssen’e göre, BRICS’in başlattığı ve Latin Amerika’dan Asya ve Afrika’ya geçerli olacak bu yeni sistem sayesinde, Çin, uluslararası ticareti kolaylaştırmak için kendi para birimi “renminbi”ye dayalı Sınır Ötesi Ödeme Sistemi’ni yaygın hale getirmektedir.[3] Bu bağlamda, Bloomberg’in Temmuz ayındaki haberinde de belirtildiği üzere, dünyadaki toplam nüfusun yüzde 49’u ve küresel ekonominin yüzde 39’unu temsil eden BRICS, dünya ekonomisi ve siyasetine damga vuracak şekilde hızla gelişmektedir.[4] BRICS’e gerçekleşmesi beklenen yeni katılımlar ve ABD’nin Gazze krizi gibi konulardaki duyarsız tavrına dayalı olarak “küresel güney” olarak da bilinen gelişmekte olan ülkelerde bozulan imajı nedeniyle, bu rakamların ilerleyen yıllarda daha da artması beklenmektedir. Bu anlamda tesadüfi değildir ki, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, 2026 G7 Zirvesi’ne Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’i davet etmeyi değerlendirmektedir.[5]
Buna paralel olarak, Çin, Hindistan ve Rusya gibi BRICS üyesi büyük ekonomik aktörlerin dolar kullanmaktan vazgeçmeye başlamaları nedeniyle, özellikle Çin para birimi renminbinin kullanım oranı dünyada hızla artmaktadır. Almanya’nın ünlü bankası Deutsche Bank verilerine göre, 2023’te küresel ticarette kullanım oranı yüzde 2 düzeyinde olan renminbi, 2024’te yüzde 6’ya yükselmiştir.[6] 2025’te ise bu oranın yüzde 7,6’ya çıktığı kaydedilmektedir.[7] Bu hızla devam ederse, yakın gelecekte Çin’in para biriminin euroyu geçerek hâkim para birimi olma noktasında ABD dolarıyla mücadele edeceği günlerin yaşanması olasıdır. Zira birçok gelişmekte olan ülke (Kenya, Angola, Etiyopya, Endonezya, Slovenya, Kazakistan), Çin para birimine yatırım yapmaya başlamışlardır. Afrika’da bu ülkelerin ilerleyen yıllarda hızla artması beklenmektedir.
Sonuç olarak, ABD’nin tek kutupluluk döneminde (1991-2020) yaptığı stratejik hatalar, Amerikalı siyasetçi ve diplomatların diğer ülkelere ve halklara yönelik küçümser yaklaşımları ve Çin’in muazzam kaynaklarını gelişmekte olan ülkelere daha fazla ayırması gibi sebeplerle, ABD dolarının hâkimiyeti giderek zayıflamaktadır. Bu, aslında küresel ekonomide 1990’lardan günümüze yaşanan durumun para piyasalarına yansımasıdır ve büyük bir kriz alameti gibi algılanmamalıdır. Ancak bu konuda Batılı basın-yayın organlarında hiç bahsedilmemesi oldukça ilginç ve özgürlükler açısından sakıncalı bir durumdur.
Prof. Dr. Ozan ÖRMECİ
DİPNOTLAR
[1] BRICS’in günümüzde tam 11 resmi üyesi bulunmaktadır. Bunlar, alfabetik sırayla; Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Brezilya, Çin, Endonezya, Etiyopya, Güney Afrika, Hindistan, İran, Mısır, Suudi Arabistan ve Rusya’dır. Bakınız; https://brics.br/en/about-the-brics.
[2] Bakınız; https://bricscooperation.com/yuan-based-payment-system.
[3] https://www.youtube.com/watch?v=jJZ6fpt3wv4.
[4] https://www.bloomberg.com/news/newsletters/2025-07-07/brics-is-getting-increasingly-harder-to-ignore.
[5] https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-11-12/macron-has-floated-idea-of-a-g-7-invite-for-xi-jinping-next-year.
[6] https://www.db.com/news/detail/20250623-charting-the-renminbi-s-rise-as-a-global-currency?language_id=1#:~:text=Trade%20Finance%3A%20By%20the%20end,and%20major%20global%20trade%20corridors.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder