Uluslararası Politika Akademisi (UPA) Kurucu Genel Koordinatörü Doç. Dr. Ozan Örmeci, 25 Eylül 2020 tarihinde Zoom programı üzerinden İzmir Bakırçay Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Ahmet Talimciler ile "Siyaset ve Futbol" konulu bir söyleşi gerçekleştirdi. Aşağıda, bu söyleşinin kaydını bulabilirsiniz.
OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development) veya Türkçe adıyla Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (İktisadi İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı olarak da söylenebiliyor)[1], İkinci Dünya Savaşı sonrasında Marshall Planı’nın uygulanmasını ve Avrupa’nın kalkınmasını sağlamak amacıyla kurulan Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü’nün (OEEC) devamı niteliğinde ve 1961 yılında kurulmuş olan önemli bir uluslararası kuruluştur.[2] 37 üyesi olan[3] OECD’nin üyelerinin büyük bölümü Avrupalı devletlerdir. OECD’nin Avrupalı üyeleri; Almanya, Avusturya, Belçika, Birleşik Krallık (İngiltere), Çek Cumhuriyeti (Çekya), Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Hollanda, İrlanda, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Macaristan, Norveç, Polonya, Portekiz, Slovakya, Slovenya ve Yunanistan’dır. Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Kanada, Kolombiya, Meksika ve Şili, OECD’nin Amerika kıtasındaki üyeleridir. OECD’nin Pasifik bölgesinden üyeleri ise; Avustralya, Güney Kore, Japonya ve Yeni Zelanda’dır. OECD’nin kalan iki üyesi ise, Ortadoğu bölgesinden Türkiye ve İsrail’dir. Türkiye, 1961 yılında OECD’nin kurucu üyelerinden birisi olmuştur. Kosta Rika ise, şu sıralar OECD’nin 38. üyesi olmak için kurumla müzakereler yürütmektedir.[4]
OECD nam-ı diğer Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü
OECD, özellikle ekonomi alanındaki istatistikleriyle, ülkelerin ekonomik performanslarını ölçmek konusunda çok önemli bir otorite kabul edilmektedir. Ayrıca, kurum, 2011 yılı Mayıs ayından bu yana “OECD Better Life Index” (OECD Daha İyi Yaşam Endeksi) adıyla[5] ülkelerin yaşam kalitelerini (wellness) ölçen yeni bir endeks oluşturmaya ve bunun sonuçlarını yayınlamaya başlamıştır. Endekste; “housing” (barınma imkânları), “income” (gelir koşulları), “jobs” (iş imkânları), “community” (sosyal destek imkânları), “education” (eğitim kalitesi), “environment” (çevre koşulları), “civic engagement” (sivil katılım/demokrasi imkânları), “health” (sağlık hizmetleri), “life satisfaction” (hayat memnuniyeti), “safety” (güvenlik) ve “work-life balance” (iş-yaşam dengesi) gibi kriterler değerlendirilmekte ve ülkelerin bu konularda vatandaşlarına sundukları imkânlar ölçülmektedir. 37 üye ülke dışında, Brezilya, Rusya ve Güney Afrika da bu endekste verileri toplanan ve ölçülen ülkeler arasında yer almaktadırlar.
OECD Daha İyi Yaşam Endeksi
Türkiye, OECD Daha İyi Yaşam Endeksi verilerine göre, OECD üyesi ülkeler arasında neredeyse tüm istatistiklerde vatandaşlarına en kötü şartları sunan ve yaşam kalitesi en düşük olan ülke durumundadır.[6] Bu, Türkiye’nin geçmişte de yaşam şartları çok yüksek bir ülke olmadığı ve halen gelişmeye devam ettiği düşünüldüğünde, oldukça normal bir durumdur. Nitekim Türkiye’nin son 20 yılda birçok alanda atılım yaptığı, kurumun web sitesinde de açıkça vurgulanmıştır. Ancak Türkiye’nin atılım yaptığı alanların çok sınırlı kalması, diğer gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerle kıyaslandığında, Türkiye adına olumsuz bir durumdur. Türkiye, seçimlere yüzde 86 gibi çok yüksek bir katılım oranının olmasının da etkisiyle, sivil katılım/demokrasi imkânları konusunda oldukça iyi bir durumdadır. Ancak Türkiye, gelir, sağlık hizmetleri, sosyal destek imkânları, eğitim kalitesi, iş imkânları, çevre koşulları, iş-yaşam dengesi, barınma imkânları gibi neredeyse tüm diğer kategorilerde ise ortalamanın altında ve genelde son sıralardadır.
Bu istatistiklere daha detaylı bakmak gerekirse şunlar belirtilebilir:
Barınma İmkanları: Türkiye’de, aileler, genelde gelirlerinin yüzde 20 düzeyinde bir bölümünü kira veya ev taksidi olarak harcamaktadırlar. Bu, OECD ülkeleri ortalamasıyla da uyumlu bir durumdur ve Türkiye’yi 40 ülke arasında 14. sıraya oturtmaktadır. Ayrıca, Türkiye’de hane halkı için bir kişiye ortalama 1 oda düşmektedir ki, bu da, 1,8 olan OECD ortalamasının altındadır ve Türkiye’yi bu konuda 40 ülke arasında 38. sıraya yerleştirmektedir. Ayrıca Türkiye’de alafranga tuvalet yaygınlığı halen yüzde 92 dolayındadır ki, bu da OECD ülkeleri arasında en düşük ortalama olarak dikkat çekmektedir.
Gelir Koşulları: Her ne kadar “para saadet getirir” sözü her zaman doğrulanmasa da, gelir koşullarının bir ülkenin ve halkın yaşam düzeyinde önemli rol oynadığı yadsınamaz bir gerçektir. OECD ülkelerinde ortalama 33.000 dolar olan ortalama gelir, haliyle Türkiye’de çok daha düşüktür. Bu kategoride, Türkiye, 40 ülke arasında 32. sırada yer almaktadır. Ayrıca, son yıllarda yapılan atılımlara karşın, gelir eşitsizliği konusunda da Türkiye’de ciddi sorunlar mevcuttur. Son aylarda döviz kurlarında yaşanan fahiş artış nedeniyle, güncel bir çalışmada, Türkiye'nin durumu, büyük olasılıkla 40 ülke arasında en son sıralara inecektir.
İş İmkânları: Türkiye’de aktif işgücü grubundaki (15-64 yaş arası) nüfusun yalnızca yüzde 52’sinin işi bulunmaktadır. Bu kategoride, Türkiye, 40 ülke arasında 39. sıradadır ve oldukça başarısız bir konumdadır. İş imkânları bağlamında cinsiyet eşitliği tablosuna bakıldığında da, Türkiye, 40 ülke arasında son sırada yer almaktadır. Dolayısıyla, işsizlik ve özellikle kadın işsizliği Türkiye için büyük bir sorundur.
Sosyal Destek İmkânları: Türkiye’de, sanılanın aksine toplumsal bağlar ve sosyal destek imkânları da gelişmiş ülkelere kıyasla daha geri durumdadır. Örneğin, OECD ülkelerinde ortalama olarak halkın yüzde 89’u ihtiyaç durumunda güvenebilecekleri toplumsal destek imkânları ve sosyal ağlar olduğuna inanırken, Türkiye'de bu oran yüzde 86’dır. Bu bağlamda, Türkiye, 40 ülke arasında 36. sırada yer almaktadır.
Eğitim Kalitesi: Türkiye, aktif işgücünün eğitim seviyesi anlamında 40 OECD ülkesi arasında 39. sıradadır. Bu yaş aralığında, ortalama ikinci derece ve daha yüksek eğitim alanların oranı yüzde 40’ın altındadır. Bu da, Türkiye’de özellikle yüksek eğitimin yaygınlaştırılması gerektiğini ortaya koymaktadır.
Çevre Koşulları: Türkiye, hava kirliliği konusunda 40 OECD ülkesi arasında 35. sıradadır. Su temizliği (kalitesi) konusunda ise, Türkiye, 39. basamakta yer almaktadır.
Sivil Katılım/Demokrasi İmkânları: Türkiye, yüzde 86 ortalama ile, seçimlere katılım konusunda OECD Daha İyi Yaşam Endeksi’ne dahil 40 ülke arasında 4. sırada yer almaktadır. Bu, herhangi bir konuda Türkiye’nin ulaştığı en büyük başarı olarak dikkat çekmektedir ve OECD ortalaması olan yüzde 68’in epey üzerindedir.
Sağlık Hizmetleri: Türkiye’de ortalama yaşam beklentisi 78 yaş olup, 40 ülke arasında bu konuda 29. sırada yer alınmaktadır. Bu konuda OECD ortalaması ise 80’dir. Türkiye’de halkın yüzde 69’u sağlık koşullarından memnundur ki, bu da OECD ortalamasıyla paraleldir. Bu anlamda, sağlık hizmetlerinde de durum -diğer kategorilerle kıyaslandığında- nispeten biraz daha iyi durumdadır.
Hayat Memnuniyeti: Türkiye’de halkın hayat memnuniyeti ölçüldüğünde, 40 ülke arasında 37. sırada yer alınması, ülkedeki zorlu yaşam koşullarının ve halk memnuniyetsizliğinin ispatı durumundadır.
Güvenlik: Türkiye’de halkın yüzde 60’ı gece evine yalnız başına dönerken güvenli hissettiğini belirtirken, bu, yüzde 68 olan OECD ortalamasının altındadır ve Türkiye’yi 40 ülke arasında 31. sıraya oturtmaktadır. Ancak Türkiye’de cinayet oranı OECD ortalamasının altındadır ve bu konuda 40 ülke arasında 29. olunmuştur.
İş-Yaşam Dengesi: Türkiye’de çalışanların yaklaşık üçte biri (yüzde 33) çok uzun saatler mesai yapmaktadırlar ki, bu, yüzde 11 olan OECD ortalamasının çok üzerindedir ve Türkiye’yi 40 ülke arasında son sıraya koymaktadır. Buna karşın, genel ortalamada, çalışan kesimin ortalama bir gün içerisinde 14,8 saat işdışı aktivitelerine zaman kalması, 15 saat olan OECD ortalamasına yakındır. Bu nedenle, bu konuda 40 ülke arasında 24. sırada yer alınmaktadır.
Bu verilere bakıldığında, şu tespitler rahatlıkla yapılabilir:
Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
[1] Web sitesi için bakınız; https://www.oecd.org/.
[2] OECD’nin kısa tarihçesi için bakınız; https://www.thebalance.com/organization-economic-cooperation-development-3305871#:~:text=The%20OECD%20was%20initially%20called,governments%20recognize%20their%20economic%20interdependence.
[3] Bakınız; https://www.oecd.org/about/members-and-partners/.
[4] Bakınız; https://www.oecd.org/latin-america/countries/costa-rica/.
[5] Web sitesi için bakınız; http://www.oecdbetterlifeindex.org/.
[6] Bakınız; http://www.oecdbetterlifeindex.org/countries/turkey/.
UPA Coordinator Dr. Ozan Örmeci made a talk with Dr. Barzan Jawher Sadeq from Salahaddin University in Erbil, Kurdistan Regional Government, Iraq. You can click on the video to watch the talk.
Giriş
Dünyanın üçüncü büyük ekonomisi olarak küresel ekonomide ve uluslararası siyasette gücünü ve önemini koruyan Japonya’da, 2012 yılı Aralık ayından beri Başbakan olarak görev yapan Liberal Demokrat Parti (LDP) lideri Şinzo Abe’nin 28 Ağustos 2020 tarihindeki beklenmedik istifası üzerine, parti içerisinde bir Genel Başkanlık ve dolayısıyla ülke geneli için de bir Başbakanlık yarışı başlamıştır. 14 Eylül’de yapılan parti içi liderlik yarışını kazanan Yoshihide Suga (Suga Yoşihide), bu sürecin sonunda Japonya Parlamentosu Diet tarafından da onaylanarak, bugün itibariyle Japonya Başbakanı olarak görev yapmaya başlamıştır. Bu yazıda, Japonya’daki yeni Başbakan seçim sürecini ve Başbakan seçilen Yoshihide Suga’nın hayatı ve siyasi fikirlerini özetlemeye çalışacağım.
LDP liderini, Japonya Başbakanı’nı seçti
1948 yılından beri iki kısa istisna dönemi (1993-1996 ve 2009-2012) dışında daima iktidarda kalmayı başaran ve bu yönüyle çok partili siyasal dizgelerde istisnai başarı gösteren bir parti olarak dikkat çeken Japonya Liberal Demokrat Partisi (LDP), 2012 yılından beri Şinzo Abe liderliğinde iktidarını koruyordu. Ancak Başbakan Abe’nin Ağustos ayı sonlarında sağlık sorunları nedeniyle iktidardan çekilmesi üzerine, 14 Eylül 2020 tarihinde parti içerisinde bir liderlik seçimi düzenlendi. Seçime, 3 önemli aday katıldı. Bu kişiler; Yoshihide Suga, Fumio Kishida ve Shigeru Ishiba’ydı.
Yoshihide Suga, Fumio Kishida ve Shigeru Ishiba
Seçime favori olarak giren Yoshihide Suga (1948-), 1996 yılından beri LDP’nin Kanagawa ikinci bölge milletvekili olarak görev yapan ve daha önce Şinzo Abe’nin Başbakanlıkları döneminde İçişleri ve İletişim Bakanlığı (2006-2007) ve Kabine Bakanlığı ve Hükümet Sözcüsü (2012-2020) gibi önemli görevlerde bulunan bir kişi olarak sivriliyordu. Diğer adaylardan Fumio Kishida (1957-), 2012-2017 döneminde Japonya’nın Dışişleri Bakanı olarak görev yapan ve milliyetçi “Nippon Kaigi” örgütüyle bağlantılı bir kişi olarak dikkat çekiyordu. Shigeru Ishiba (1957-) ise, Savunma Bakanlığı (2007-2008) ve Tarım, Orman ve Balıkçılık Bakanlığı (2008-2009) üst düzey görevlerde bulunmuş bir diğer iddialı Genel Başkan ve Başbakan adayıydı.
14 Eylül’de düzenlenen seçimi, 534 delegeden (partili milletvekilleri ve diğer seçim bölgelerinden gelen temsilciler) 377’sinin oyunu (yaklaşık yüzde 70 oy) alarak kazanmayı başaran Suga, böylelikle rahat bir şekilde parti lideri seçilmiş oldu.[1] Suga’nın rahat zaferi, büyük ihtimalle, Kabine Bakanı olarak Başbakan Abe’nin sağ kolu olarak görev yapmasından ve milletvekilleri ve temsilcilerle kurduğu yakın ilişkilerden kaynaklandı. Üstelik, bu 8 yıllık süreçte, Suga, hükümet adına tam 3.213 basın toplantısı düzenleyerek halk tanınırlığı anlamında da desteğini arttırmayı başarmıştı. Hukuk diploması olan Suga, 1986’dan beri aktif siyasetin içinde olan bir kişi olarak zaten siyasi çevrelerde çok iyi tanınıyordu. Suga, bu gelişmenin ardından, Japonya Parlamentosu Diet’in alt kanadı Temsilciler Meclisi’nde (Şuugin) bugün düzenlenen oylamayı da kazanarak (462 oyun 314’ünü alarak), 2021 yılı Eylül ayındaki seçimlere kadar Başbakan olarak görev yapmaya hak kazandı.[2] Seçimi kazanmasının ardından, “Akita’da bir çiftçinin en büyük oğluydum. Herhangi bir kan bağı ya da bilgi birikimim olmadan siyaset dünyasına sıfırdan giriş yaptım ve LDP’nin lideri olmayı başardım. Kendimi Japonya ve vatandaşlarına hizmet için adayacağım.” açıklamasını yapan[3] Suga, böylelikle yeni Japon İmparatoru Naruhito ile başlayan “Reiwa” (Uyum) döneminin de ilk Başbakanı olmayı başardı.
Yoshihide Suga veya Suga Yoşihide’nin hayatından önemli zaman dilimleri[4]
Yeni Başbakanının İlginç Özellikleri ve Bazı Görüşleri
Tüm dünya ülkelerini ilgilendiren koronavirüs salgınının yanı sıra, yaşlanan nüfus, yıllardır stagflasyon yaşayan ekonomi, nesiller arası yaşanan kültürel uyumsuzluklar ve Çin Halk Cumhuriyeti’nin hızlı yükselişini dengelemek gibi birçok sorunla da uğraşmak zorunda olan Japonya’nın yeni Başbakanı Yoshihide Suga (Suga Yoşihide), daha çok iç siyasette sivrilen bir isim olarak tam bir “kapalı kutu” görüntüsü çiziyor. Ancak uluslararası basında yer alan haberlerden derleyerek, kendisinin siyasi görüşleri hakkında bazı yargılara ulaşmak mümkün.
Öncelikle, Japonya’nın yeni Başbakanı’nın oldukça mütevazı bir geçmişten geldiğini; bu yönüyle ABD Başkanı Donald Trump gibi zengin ya da Birleşik Krallık Başbakanı Boris Johnson gibi elit kurumlarda öğrenim görmüş bir kişi olmadığını belirtmek gerekiyor. 1973 yılında Hosei Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun olan Suga, dedesi (Nobusuke Kishi) Başbakan, babası (Shintaro Abe) Dışişleri Bakanı olan önceki Başbakan Şinzo Abe ile de bu bağlamda oldukça tezat bir görüntü çiziyor.[5] Oldukça kırsal bir bölge olan Akita prefektüründe yetişen ve fakir bir aileden gelen Suga, üniversite eğitimi için 1970’lerde başkent Tokyo’ya taşınmış ve eğitimi için bu dönemde bir karton fabrikasında işçi olarak çalışmıştır. Hatta Suga, Hosei Üniversitesi’ni de ucuz ve ücretini karşılayabilir olduğu için seçmiştir. Suga’nın küçüklüğü ve ilk gençliği ise, babasının çilek tarlalarında çalışarak geçmiştir.
Gençliğinden beri özelleştirmeleri savunan ve piyasa ekonomisine destek veren liberal bir siyasetçi olarak sivrilen Yoshihide Suga (Suga Yoşihide), Yokohama Belediye Meclisi’ne seçildiği 1987’den itibaren, Japonya demiryollarının ve posta hizmetlerinin özelleştirilmesi konusundaki katı liberal tutumuyla dikkat çekmiştir.[6] Daima Şinzo Abe’ye yakın bir isim olarak konumlanan Suga, Japonya'da, Abe’yi ikinci Başbakanlık dönemi ve ekonomik reformlar konusunda cesaretlendiren isim olarak da bilinmektedir.[7] Suga’nın yeni kazandığı lakabı ise “Uncle Reiwa” yani Reiwa Amca’dır. Bunun nedeni, Suga’nın Kabine Bakanı olarak yeni İmparator Naruhito’nun dönemi için “Reiwa” (Uyum) kelimesini kameralar önünde ilan eden kişi olmasıdır.[8]
Uncle Reiwa (Reiwa Amca)
Ekonomi alanında, Yoshihide Suga, önceki Başbakan Abe ile özdeşleşen ve ekonomik reformları öngören “Abenomics” çizgisinin devam ettireceğini açıkça belirtirken, Washington merkezli Stimson Merkezi Japonya Programı Yöneticisi Yuki Tatsumi de Yoshihide Suga döneminde Şinzo Abe dönemindeki girişimlerin sürdürüleceğini düşünüyor.[9] Ancak Tatsumi, Abe’nin sağ kolu olarak başarılı performans gösteren Suga’nın ülke lideri olarak henüz test edilmediğini ve bu nedenle Japonya’nın kamusal yüzü olarak göstereceği performansın önemli olduğunun altını çiziyor.[10] Hakikaten de, Suga’nın halkçı ve elitizmden uzak siyasi kimliğiyle Japonya’da halk ve elitler (daha çok iş çevreleri) tarafından ne ölçüde benimsenebileceği merak konusu. Yoshihide Suga, Başbakan seçilmesinin hemen arifesinde yaptığı açıklamalarda, önceliğini koronavirüsle mücadele ve ekonomiyle ilgilenme olarak açıklarken, erken seçim ihtimaline de kapıyı kapattı.[11] Suga, ayrıca dijitalleşme konusunda atılımlar deneyeceğinin sinyallerini de verdi.[12]
Bunların yanı sıra, Başbakan Suga, Şinzo Abe döneminden gelen tam 8 Bakan'la yeni kabinede yoluna devam ederek, Abe'nin misyonunu sürdürmek niyetinde olduğunu gösterdi. Hatta Suga, Abe'nin küçük kardeşi Nobuo Kishi'yi de Savunma Bakanlığı görevine getirdi. Ancak Japonya'da hükümetin yaş ortalamasının çok yüksek ve Bakanların yaşlı olması konusunda bazı eleştiriler de mevcut. Ayrıca Suga'nın parti içerisinde Şinzo Abe gibi güçlü bir konumda olmadığı ve LDP içerisindeki büyük grupların/hiziplerin (Hosoda Grubu, Takeshita Grubu, Aso Grubu ve Nikai Grubu) uzlaşmasıyla Genel Başkanlığa seçildiği bilinen bir gerçek. Bu nedenle, Başbakan Suga'nın, özellikle en etkili ve güçlü grup olan Hosoda Grubu ile ilişkilerini bundan sonra iyi düzeyde tutması gerekiyor. Hosoda Grubu ise, ABD ile yakın müttefikliğin sürdürülmesini, anayasanın değiştirilmesini ve Japonya'nın daha fazla silahlandırılmasını savunuyor.
Japonya’nın yeni Başbakanı Suga’nın dış politikası ve özellikle Çin Halk Cumhuriyeti ile kuracağı ilişkiler konusunda ise bazı belirsizlikler var. Global Times için yazan Çinli analist Xu Keyue, birçok uzmanın, Suga’nın Abe’nin siyasi mirasını Çin politikası konusunda da sürdüreceğini düşündüğünü yazıyor.[13] Bu anlamda, Suga’ya daha çok “caretaker” (geçici süreyle görev yapan bekçi) gözüyle bakıldığı anlaşılıyor.[14] Çinli uzmanlar, Suga dönemi için genelde olumlu beklentiler ifade ederlerken, neredeyse tüm analizlerde Japonya’nın en büyük ticari partnerinin Çin, ama en büyük siyasi müttefikinin de ABD olduğu vurgulanıyor.[15] Suga’nın 2019 yılında bir Çinli gazeteciye verdiği röportajda, Çin ile Japonya’nın Budizm başta olmak üzere çeşitli kültürel yakınlıklarının olduğunu ve bu ülkeye yakın hissettiğini söylemesi de, Çin tarafında, genelde, kendileriyle iyi ilişkiler kurmak isteyen bir liderin tavrı olarak vurgulanıyor.[16] Suga’nın, daha önce Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’i Japonya’ya davet edeceğini, Asya-Pasifik'te Çin karşıtı bir mini-NATO oluşumuna izin vermeyeceğini ve Çin’le karşılıklı güvene dayalı yüksek düzeyli ilişkiler inşa edeceğini söylemesi de bu konuda güçlü sinyaller.[17] Ancak daha önce belirttiğim Hosoda Grubu etkisi, Başbakan Suga'nın Çin politikasında istediği açılımları yapmasına engel olabilir.
Sonuç
Sonuç olarak, Japonya’nın, Yoshihide Suga (Suga Yoşihide) Başbakanlığı döneminde Şinzo Abe dönemine benzer politikalar izleyeceği, ancak ABD’nin tavrının da bu konuda çok etkili bir faktör olacağı belirtilebilir. ABD’de Donald Trump yönetiminin devamı halinde, Japonya-Çin ilişkilerinde rekabet unsuru ve güvenlik temaları kolaylıkla daha ön plana çıkabilecekken, olası bir Joe Biden Başkanlığı döneminde -Obama dönemine benzer şekilde- serbest ticaret anlaşmaları daha ön planda olacak gibi gözükmektedir. Ancak her şekilde, Japonya ile Çin arasında koronavirüs (Covid-19) salgını, Kuzey Kore nükleer programı ve diğer bazı kritik konularda diyalog ve işbirliği sürecektir.
Son olarak, şunu da söylemek gerekir; Yoshihide Suga, kuşkusuz Şinzo Abe kadar karizmatik ve güçlü bir lider değildir; ancak yine de, başarılı performansıyla Suga'nın görev süresini uzatması ve sonraki genel seçime partisinin başında girerek Başbakanlığına devam etmesi ihtimal dahilindedir.
Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
[1] Bakınız; https://japan-forward.com/yoshihide-suga-wins-ldp-party-leadership-race-with-overwhelming-support/.
[2] Bakınız; https://www.sozcu.com.tr/2020/dunya/japonyada-8-yil-sonra-bir-ilk-yeni-basbakan-belli-oldu-6040061/.
[3] A.g.e.
[4] Bakınız; https://www.aa.com.tr/tr/dunya/japonya-basbakanligina-suga-yosihide-secildi/1974793.
[5] Bakınız; https://www.tokyoweekender.com/2020/09/new-prime-minister-yoshihide-suga/.
[6] A.g.e.
[7] A.g.e.
[8] https://www.ft.com/content/6ae24e68-9702-4825-aaac-24137fb8ba64.
[9] Bakınız; https://www.bbc.com/news/world-asia-54172461.
[10] A.g.e.
[11] https://asia.nikkei.com/Politics/Japan-after-Abe/Suga-vows-to-digitize-government-and-push-down-mobile-fees.
[12] A.g.e.
[13] Bakınız; https://www.globaltimes.cn/content/1200820.shtml.
[14] A.g.e.
[15] Bakınız; https://www.firstpost.com/world/yoshihide-suga-set-to-be-japan-pm-chinese-media-expresses-guarded-optimism-raises-concerns-on-hardline-attitudes-8817481.html.
[16] Bakınız; https://www.youtube.com/watch?v=tHzh-o7KhW0.
[17] A.g.e.
Giriş
Geçtiğimiz haftalarda Birleşik Arap Emirlikleri’nin (BAE) İsrail’i tanıma kararı almasının ardından, 11 Eylül Cuma günü, ABD Başkanı Donald Trump’ın Bahreyn’in de İsrail’i tanıma ve bu ülkeyle diplomatik ve ekonomik ilişkilerini geliştirme kararı aldığını açıklaması[1], uluslararası basında önemli bir siyasi gündem maddesi olarak değerlendirildi. İsrail’in Körfez açılımına yıllar öncesinde vurgu yapan[2] ve BAE’nin bu kararının ardından Bahreyn’in de benzeri bir karar alabileceğini[3] yazan biri olarak, kuşkusuz, bu karar benim ve UPA okurları için sürpriz olmadı. Bu yazıda, İsrail-Bahreyn normalleşmesini ve bunun bölgesel etkilerini değerlendireceğim.
Tanıma kararı açıklaması
ABD Başkanı Donald Trump’ın verdiği haberin ertesi günü, ABD’nin Mısır’daki Büyükelçiliğince yapılan 12 Eylül 2020 tarihli resmi açıklamada[4]; ABD Başkanı Donald Trump, Bahreyn Kralı Hamed bin İsa el-Halife ve İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu’nun görüşerek, Bahreyn ile İsrail’in birbirlerini tanıması konusunda uzlaşmaya vardıkları belirtilmiş ve bu gelişmenin tarihi bir dönüm noktası olduğu vurgulanarak, bu sayede Ortadoğu bölgesinde istikrar, güvenlik ve refahın artışına katkı sağlanacağı vurgulanmıştır. Açıklamada, ayrıca, iki ülke arasındaki resmi barış antlaşmasının 15 Eylül tarihinde Beyaz Saray’da imzalanacağı ve bu görüşmeye İsrail adına Başbakan Netanyahu, Bahreyn adına da Dışişleri Bakanı Abdullatif bin Raşid el-Ziyani’nin katılacağı belirtilmiştir.
İsrail Başbakanı Netanyahu, anlaşmayı “yeni bir barış döneminin başlaması” olarak değerlendirmiş ve bu sayede İsrail ekonomisinin gelişebileceğinin altını çizmiştir.[5] Filistin Otoritesi liderliği ise, anlaşmayı “Filistin Davası ve Filistin halkının sırtına saplanan hançer” olarak yorumlamıştır.[6] İran’dan ve Türkiye’den tanıma kararı hakkında olumsuz açıklamalar gelirken, BAE, Mısır ve Umman gibi ülkeler kararı desteklemişlerdir.[7] Ürdün ise, anlaşma konusunda daha nötr bir dil belirlemiş ve eleştiri ya da övgü ifadelerinden uzak durmuştur. Bu kararın Suudi Arabistan’ın rızası olmadan asla gerçekleşemeyeceğini vurgulayan Filistinli Amerikalı yazar Khalil Jahshan ise, Suudi Arabistan’ın etki alanındaki küçük bir devlet olan Bahreyn’in bu kararı almasında, Riyad’ın Trump ve ABD ile iyi ilişkileri korumak adına bir adım atmak istemesi olduğunu iddia etmektedir.[8] Dolayısıyla, bu karar, Suudi Arabistan’ın Başkan Trump’a seçim öncesinde önemli bir dış politika kozu vermesi olarak da yorumlanabilir.
Kararın bölgeye etkisi
İsrail ile Körfez ülkeleri arasındaki yakınlaşma, aslında 1993 tarihinde Oslo Barış Görüşmeleri’nde İsrail’in yapıcı tutumu ve bu tutumun Arap/İslam dünyasında hoş karşılanmasıyla başlamıştır. Dönemin ABD Başkanı Bill Clinton’ın arabuluculuğunda gerçekleşen görüşmelerin ardından, Ürdün, İsrail’i tanıma kararı almış; ayrıca Körfez ülkelerinden birçoğu da İsrail’le ticari ilişkilerini geliştirmek için karşılıklı olarak ticari misyonlar açmayı kararlaştırmışlardır.[9] 2000 yılında İkinci İntifada’nın başlamasıyla bu ilişkiler kesilse de, İsrail ile Körfez Arap devletleri arasındaki yakınlık 2010’larda yeniden gündeme gelmeye başlamıştır. Bunun temel nedeni ise, demokrasiye geçiş baskısı hisseden Körfez devletlerinin yönetici elitlerinin ABD ve İsrail’le ilişkileri, anti-demokratik rejimleri için bir tür garanti olarak algılamaları ve İran’ın “Şii hilali” politikasıyla bölgede güçlenmesinden rahatsız olmalarıdır. Bu sayede, İsrail’le birlikte ABD destekli ve İran karşıtı bir ittifakta konumlanmak, Körfez monarşilerine nefes aldırmakta ve Batı dünyasındaki değerlerini ve itibarlarını yükseltmektedir.
Bu bağlamda, BAE’den sonra Bahreyn’in de İsrail’le ilişkilerini normalleştirmesi, ABD’nin dış politikada müdahalecilikten giderek uzaklaştığı bir ortamda gerçekleşen -kuşkusuz- önemli bir hamledir. Elbette, ne BAE, ne de Bahreyn, tanıma kararları öncesinde İsrail karşıtı siyasi gruplar ve terör hareketlerinin merkezi durumunda olan ülke durumunda/statüsünde değillerdi. Bu nedenle, bu tanıma kararlarının güvenlik boyutunu çok da abartmamak ve örneğin, Mısır’ın İsrail’i tanıma kararı alması gibi Ortadoğu’da tarihin akışını değiştiren bir gelişme olarak değerlendirmemek gerekir. Ancak yine de, bu tanıma kararlarının bölge siyasetine dair birkaç önemli sonucu olduğundan söz edilebilir.
Birincisi, Trump ve Netanyahu, bu kararlarla birlikte, iç siyasette çok ihtiyaç duydukları başarı hikâyelerini yine bir şekilde elde etmeyi başarmış gözükmektedirler. Özellikle Trump için yaratılan “bilgisiz” ve “dış politikadan anlamaz” imajı, görüldüğü üzere, o kadar da doğru değildir. Elbette ABD Başkanı’nın Ortadoğu’ya yönelik akademik bilgisi son derece sınırlıdır; ancak siyaseti materyalist temelde ve daha çok bir alışveriş olarak gören Trump, kendi tarzıyla -bir şekilde- Körfez monarşilerini -önceki ABD Başkanlarının yapamadığını yaparak- ikna etmeyi başarmaktadır. Trump’ın tarihe geçmesi için gereken başarı hamlesi ise, kuşkusuz, Suudi Arabistan’ın İsrail’i tanıması ve/veya Filistin ile İsrail’i Filistin Sorunu konusunda uzlaştırması olur. Kasım ayındaki Başkanlık seçimini kazanması pek de beklenmeyen Trump, bu şekilde, ayrıca, Başkanlık dönemine birkaç başarı puanı eklemeyi de başarmıştır. Netanyahu ise, Başbakanlığının son yılına girerken, iç siyasette yeni bir seçimi zorlayacak kritik iki tanıma kararı aldırmayı başarmış durumdadır ve iktidarının ömrünü uzatmak için ilerleyen aylarda yeni bir seçim hamlesinde bulunması bile beklenebilir.
İkinci olarak, ABD’nin İsrail ile Körfez ülkelerini yakınlaştırmayı başarması, bölgede Batı müttefiki bir devlet olarak sivrilen Türkiye’nin jeopolitik konumunu ve önemini azaltmakta ve İran karşıtı çemberi genişletmektedir. Şöyle ki, daha önce ABD ile müzakerelerde -bölgede İsrail’i tanıyan çok az sayıda devletten biri olarak- oldukça güçlü durumda olan Ankara, şimdi ise bölgesel olarak nüfuzu daha fazla, ama ABD nezdindeki jeopolitik ve stratejik değeri daha düşük bir konumdadır. Bu bağlamda, bir dönemler sıklıkla dile getirilen ABD-İsrail-Türkiye stratejik üçgeni yaklaşımı, yerini -Trump döneminde- ABD-İsrail-Körfez ülkeleri üçgenine bırakmaktadır. Elbette Trump sonrasında bu çizginin -hele ki 2020 seçimlerini Joe Biden kazanırsa- aynı şekilde sürdürülmesi beklenmemelidir. Ancak Biden’ın ya da ikinci Trump dönemi sonrasında Başkan seçilecek kişinin bile, artık Kudüs’ün İsrail’in başkenti olması ve İsrail-Körfez ülkeleri yakınlaşmasının korunması konularından geri adım atması zor gözükmektedir. Bu gelişmeler, kuşkusuz, İran’ın jeopolitik çevrelenmişliğini de arttırmaktadır. Özellikle Trump’ın tekrar seçilmesi durumunda, Tahran’ı çok zor günlerin beklediği açıktır. Joe Biden’ın Başkan seçilmesi durumunda İran nükleer anlaşmasını (JCPOA) yeniden yürürlüğe sokması neredeyse kesin olmasına karşın, Biden da İran’dan bölgesel istikrar konusunda daha fazla taleplerde bulunabilir. Bu nedenle, Tahran’ın, yeni dönemde, ekonomik yaptırımlardan kurtulmak adına, bölgesel nüfuzunun sınırlandırıldığı ve nükleer programına kısıtlama çekildiği yeni bir siyasi çizgiyi benimsemesi gerekecek gibi gözükmektedir.
Üçüncü olarak, bu gelişmeler, kuşkusuz, başka Arap devletlerinin de İsrail’le ilişkiler kurmak konusunda heveslenmesine neden olmaktadır. ABD’nin ekonomik destek paketleri, İsrail’in ileri teknoloji desteği, rejimler üzerindeki demokratikleşme baskısının kalkması ve uluslararası basında iyi bir itibara sahip olunması gibi avantajlar düşünülünce, birçok Arap monarşisi, İsrail’le ilişkileri geliştirmek için adeta uygun ortamı kollamaktadır. Nitekim Umman, Bahreyn’in kararının ardından yaptığı resmi bir açıklamayla, bu anlaşmayı “memnuniyet verici” olarak değerlendirmiş[10] ve benzeri bir karar almasının çok da büyük sürpriz olmayabileceğinin sinyallerini vermiştir. Kuzey Afrika’daki Müslüman ülkelerden de yakın gelecekte İsrail’le ilişkileri normalleştirme konusunda ileri hamleler gelebilir. Bunun nedeni ise, İslamcı siyasetin yarattığı kaos, istikrarsızlık ve terörün, halkları bunalma, devlet yönetimlerini de endişe ortamına sürüklemesidir.
Türkiye’nin Batı için stratejik değeri azalıyor
Kararın Türk Dış Politikası açısından en endişe verici tarafı ise, Türkiye’nin Batı dünyası ve ABD-İsrail ekseni için stratejik değerinin artık azalmaya başlamasıdır. Nitekim yegâne İsrail müttefiklerinden biri olarak bir dönem bu bölgede Batı’dan önemli destek sağlamayı başaran Ankara, son dönemde İsrail’le konuşma yetisini kaybeden bir ülke olarak sürekli irtifa kaybediyor. Elbette 80 küsur milyonluk büyük bir devlet olan Türkiye, askeri açıdan bölgesel güç olma yolunda ilerlerken, bu konuyu çok da önemsemiyor olabilir. Ancak Doğu Akdeniz’de KKTC ve Libya’daki yarım-hükümet dışında hiçbir ülkeden destek bulamayan Ankara, ABD’nin de Suriye, Libya ve Doğu Akdeniz’de giderek Türkiye karşıtı cepheye doğru kaydığı bir ortamda, çok büyük risklerle karşı karşıya olduğunu artık fark etmeli.
Türkiye’nin olası yeniden stratejik yükselişinin temelini ise İsrail’le düzelen ilişkiler oluşturacaktır. İsrail’le düzelen ilişkiler, Ankara’ya, Washington’da, Suriye’de, Libya’da ve Doğu Akdeniz’de daha fazla destek olarak geri dönecektir. Bu, kesinlikle Filistin Davası’na ihanet olarak da algılanmamalıdır. Zira İsrail ile konuşabilen ve çekincelerini anlatabilen “sempatik” bir Türkiye, Tel Aviv (Kudüs) üzerinde -eskiden olduğu gibi- daha tesirli olabilir ve bu sayede Filistin halkı ve Filistin Devleti adına daha büyük kazanımlar sağlayabilir. İsrail’in dış politika tavrı ve sicili incelendiğinde, “dost” olarak algıladığı ülkelerden gelen tepkileri daha ciddiye aldığı ve buna uygun adımlar attığı kolaylıkla fark edilecektir. Bu nedenle, gerek Doğu Akdeniz enerji kaynakları ve jeopolitik mücadelesinde, gerek İran ve Suriye politikasında, gerekse de ABD’deki nüfuz mücadelesinde, Türkiye’nin ihtiyacı olan şeyin İsrail’le ilişkileri normalleştirmek olduğu apaçık ortadadır. Türk hükümeti ve devletinin, daha fazla kriz yaşamamak için, bana kalırsa bu konuda harekete geçmesi son derece yerinde olur. Bu, kuşkusuz İsrail adına da faydalı olacaktır.
Sonuç
Sonuç olarak, BAE’nin ardından Bahreyn’in de İsrail’i tanıma kararı alması, ABD Başkanı Donald Trump’ın Amerikan dış politikasında uyguladığı yeni stratejinin somut bir sonucu ve başarısıdır. Bu, ABD’nin Ortadoğu ve özellikle Körfez bölgesindeki muazzam potansiyel gücünü Trump’ın havuç-sopa politikalarıyla daha da belirgin hale getirmesi sayesinde yaşanmıştır. Bu anlamda, Trump’ın İran’ı “şeytanlaştırma” politikası da şimdilik gayet iyi işlemektedir. Ancak Trump’ın Başkanlık seçimini kazanacak gibi gözükmemesi, bu politikalarda Joe Biden’ın Başkanlığı döneminde yumuşamaya gidilmesi ihtimalini kuvvetlendirmektedir. Türkiye ise, bu süreçte dış politikasında çok zor ve yalnız bir süreçten geçmektedir. Kuşkusuz, Ankara'nın haklı olduğu birçok konu vardır; ancak maalesef diplomaside haklılık kadar güç de önemlidir.
Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
[1] Mark Lander (2020), “Another Gulf State Recognizes Israel. Here’s Why It Matters.”, The New York Times, 12.09.2020, Erişim Tarihi: 14.09.2020, Erişim Adresi: https://www.nytimes.com/2020/09/12/world/middleeast/bahrain-israel.html.
[2] Bakınız; https://www.academia.edu/38344974/_%C3%96rmeci_Ozan_2018_%C4%B0srail_Suudi_Arabistan_Yak%C4%B1nla%C5%9Fmas%C4%B1_Ger%C3%A7e%C4%9Fe_D%C3%B6n%C3%BC%C5%9Febilir_Mi_Yap%C4%B1salc%C4%B1_Realist_Bir_Analiz_International_Journal_of_Economics_Administrative_and_Social_Sciences_IJEASS_Cilt_1_no_1_Aral%C4%B1k_2018_ss_60_100.
[3] Bakınız; http://politikaakademisi.org/2020/08/17/israilin-korfez-acilimi-nasil-oluyor-ve-surer-mi/.
[4] Bakınız; https://eg.usembassy.gov/joint-statement-of-the-united-states-the-kingdom-of-bahrainand-the-state-of-israel/.
[5] Bakınız; https://www.sozcu.com.tr/2020/dunya/trump-duyuracak-israil-bahreyn-iliskileri-normallesiyor-6033880/.
[6] Bakınız; https://www.aljazeera.com/news/2020/09/world-reacted-bahrain-israel-normalising-ties-200911185957223.html.
[7] A.g.e.
[8] Bakınız; https://www.aljazeera.com/news/2020/09/israel-bahrain-agree-establish-full-diplomatic-ties-200911171014685.html.
[9] Mark Lander (2020), “Another Gulf State Recognizes Israel. Here’s Why It Matters.”, The New York Times, 12.09.2020, Erişim Tarihi: 14.09.2020, Erişim Adresi: https://www.nytimes.com/2020/09/12/world/middleeast/bahrain-israel.html.
[10] Bakınız; https://www.aa.com.tr/tr/dunya/umman-israil-bahreyn-anlasmasini-memnuniyetle-karsiladi/1971934.
