24 Haziran 2019 Pazartesi

Une Autre Victoire pour Ekrem İmamoğlu à Istanbul


Le candidat commun de CHP (Parti républicain du peuple) et İYİ Parti (Le Bon parti), Ekrem İmamoğlu a remporté l’élection municipale d’Istanbul hier encore une fois après l’élection annulée du 31 mars 2019. İmamoğlu a remporté 54 % des voix contre Binali Yıldırım, le candidat commun de l’AKP (Parti de la Justice et du Développement) et le MHP (Parti d’action nationaliste), qui a remporté 45 % des voix. İmamoğlu a gagné l’élection précédente aussi avec une petite différence de 13,000-14,000 voix ; mais Le Haut Conseil électoral de Turquie (YSK) a annulé cette élection pour cause d’irrégularités. On peut facilement dire que les électeurs d’Istanbul n’ont pas accepté cette décision comme un jugement juste et maintenant la différence entre les deux candidats est de presque 800,000. İmamoğlu a gagné dans les 27 sous-préfectures d’Istanbul contre Binali Yıldırım qui a gagné seulement dans 12 sous-préfectures. İmamoğlu a organisé une campagne électorale très prospère avec le slogan « Tous va être très bien » (Herşey çok güzel olacak) et a gagné dans 11 nouvelles sous-préfectures comparé à l’élection local du 31 mars 2019.

Cette élection peut changer la politique intérieure de la Turquie complètement. Premièrement, Istanbul n’est pas une ville ordinaire. C’est la capitale économique de la Turquie avec 16 millions de résidents et 10.5 millions d’électeurs. Historiquement aussi Istanbul est très importante ; elle était la capitale officielle de l’Empire Byzantin et l’Empire Ottoman. En plus, l’accélération politique du Président Monsieur Recep Tayyip Erdoğan et l’islam politique en Turquie a commencé en 1994 avec la victoire de Monsieur Erdoğan à l’élection municipale d’Istanbul. Economiquement aussi, Istanbul est la ville plus importante dans le pays et la perte de « Constantinople » peut empêcher l’AKP à continuer son programme de service social pour les indigents. Alors, la victoire d’İmamoğlu peut initier une nouvelle période pour la politique turque.

Deuxièmement, même s’il était le champion de la démocratie dans les années 2000, maintenant l’AKP et Président Erdoğan symbolisent l’ancien régime. L’AKP a changé son orientation politique après le référendum de 2010 et s’est éloigné de la démocratie européenne. Selon Freedom House, la Turquie n’est plus considérée une démocratie et plutôt un régime « pas libre » (unfree) dans les années dernières. Au contraire, le CHP, toujours critiqué par les gens pieux à cause des méthodes politiques radicales et révolutionnaires pendant la période 1923-1950, symbolise maintenant la démocratie sociale et l’espoir pour le futur.

Troisièmement, la crise économique continue ces derniers mois et c’est une catastrophe pour le gouvernement et le président Erdoğan. L’histoire politique de la Turquie nous enseigne que les partis populistes de droite qui ont des leaders charismatiques restent au pouvoir tant que l’économie va bien ; mais quand il y a une crise économique, les partis de droite peuvent facilement se disperser contrairement au CHP. On sait déjà que Monsieur Ahmet Davutoğlu, l’ancien premier ministre de l’AKP, est en train d’établir son nouveau parti. Quelques journalistes turcs disent que Abdullah Gül, le président précèdent et Ali Babacan, l’ancien ministre de l’économie aussi peuvent initier un parti politique ou supporter Davutoğlu.

Selon l’agenda ordinaire, les élections présidentielle et parlementaire vont se dérouler en Turquie en 2023. Mais avec une économie faible et une politique étrangère problématique, il y a toujours une possibilité pour les élections anticipées. Monsieur Erdoğan doit rester calme et attentif maintenant pour ne pas fragmenter son parti et sa base électorale. Il peut adopter une rhétorique plus nationaliste concernant Chypre pour ne pas perdre l’appui du MHP. Il peut aussi changer son cabinet et choisir des ministres tout nouveaux et jeunes pour empêcher la trajectoire descendante. Mais avec l’annulation de l’élection locale précédente à Istanbul, le Président Erdoğan a accidentellement créé un adversaire très fort contre lui : c’est Ekrem İmamoğlu qui peut devenir le candidat présidentiel commun de CHP et de Bon Parti (İYİ Parti). İmamoğlu doit réussir en tant que maire d’Istanbul et s’il peut faire durer sa popularité, le chef du CHP, Kemal Kılıçdaroğlu peut approuver sa candidature.

Finalement, l’élection locale d’Istanbul de juin 23, 2019 a prouvé que les électeurs turcs aiment la démocratie et ils n’acceptent jamais une interférence antidémocratique comme la décision de YSK. Alors je pense qu’il y a toujours de l’espoir pour les démocrates en Turquie.

Correcteur d’orthographe et de grammaire : Françoise Barere Yörük

Dr. Ozan ÖRMECİ

23 Haziran 2019 Pazar

CHP's Ekrem İmamoğlu Is Elected Istanbul's New Municipal Leader Once Again


After the cancellation of March 31, 2019 local elections in Istanbul, Istanbulite voters went to polls again today. Pro-secular Republican People's Party's (CHP) candidate Mr. Ekrem İmamoğlu (49), this time clinched a decisive victory with 54 % of the votes against ruling Justice and Development Party's (AK Parti) candidate and former Prime Minister Mr. Binali Yıldırım's (64) 45 %. İmamoğlu won the first election also with less than 14,000 votes, but the election was later cancelled by Higher Electoral Board due to  lack of public official personnel in some of ballot box committees. Amazing increase in Mr. İmamoğlu's votes (he took almost 800,000 more votes than Yıldırım this time) just in three months proves that the cancellation of the first election was not approved by Turkish people. By doing this, Turkish people also gave a strong message to President Recep Tayyip Erdoğan and to the rest of the world about their insistence on free and fair elections and democracy. In my opinion, Istanbul results show that Turkish democracy is still alive and Turkish people deserve a good functioning democracy.

In my opinion, this humiliating defeat for AK Parti in Istanbul's municipal election might be a turning point in Turkish Politics especially concerning AK Parti and President Erdoğan's power. There are several reasons for this claim. First of all, once considered as champion of democracy for fighting against Kemalist regime's restrictive political attitude (Erdoğan was once imprisoned in Turkey for reading an Islamist poem), now President Erdoğan and his party represents authoritarianism in Turkey. President Erdoğan is even considered by the majority of people as the person who ordered the cancellation of the first election. Moreover, Turkish democracy is not doing fine in recent years due to increasing restrictive, authoritarian and Islamist policies of the government. Main opposition party CHP on the contrary, is now considered as a hope for democracy with young and bright (culturally) conservative and (politically-ideologically) social democratic candidates such as Mr. İmamoğlu. CHP's hardliner secularist single-party years on the other hand are now considered as a historical period rather than a contemporary political issue by most of the people. Secondly, Turkish political history teaches us that right-wing populist parties with charismatic leaders (Adnan Menderes' Democratic Party, Süleyman Demirel's Justice Party, Turgut Özal's Motherland Party and lastly President Erdoğan's JDP) perform well as long as the economy is good, but once the economic downward trend begins, they can be easily dissolved or divided. Since Turkish economy is not performing well in the last two years, after the loss of Istanbul, the heartland of Turkish economy, President Erdoğan might not be able to keep his party and voters united. It should not be forgotten that former Prime Minister and Foreign Minister from AK Parti, Mr. Ahmet Davutoğlu is ready for establishing his new party alongside with previous President Mr. Abdullah Gül and former Minister of Economy Mr. Ali Babacan. So, President Erdoğan has to keep his party and electorate solid and unified in the next few months in order to prevent a possible fragmentation. Thirdly, since AK Parti's political power in Istanbul is partly based on social aid (distribution) system for needy people organized by the municipality, the loss of Istanbul might further decrease the party's popularity and electoral support. In any case, President Erdoğan has to stay confident and calm and should focus on new strategies for fixing the Turkish economy. President Erdoğan could also adopt a nationalist rhetoric in terms of Cyprus Dispute and Eastern Mediterranean politics in order to keep his Turkish nationalist support alive (mainly MHP-Nationalist Action Party). President Erdoğan might also try to rejuvenate his party by choosing new ministers and deputies. 

According to regular schedule, the next Presidential and parliamentary election in Turkey will be organized in 2023. However, ongoing economic crisis and foreign policy troubles might force President Erdoğan to call for early elections before 2023. Moreover, CHP -long years after- for the first time now has a serious contender against Erdoğan. If Mr. İmamoğlu could perform well as the new Istanbul municipal leader, he could be a tough opponent against Erdoğan in the next Presidential election. I think CHP's current chair Mr. Kemal Kılıçdaroğlu could also endorse İmamoğlu in addition to Meral Akşener and her Good Party (İYİ Parti). So, Mr. İmamoğlu is now a potential Presidential candidate for the opposition concerning the next election. İmamoğlu showed his respect to Erdoğan after winning the election and said that he is ready to work with him in harmony. Erdoğan  on the other hand accepted the defeat and congratulated İmamoğlu. This is a positive development for Turkish Politics since politicians (especially Mr. Erdoğan) often use polarization methods.

Istanbul election showed once again Turkish people's support for democracy and proved that authoritarian political systems would not be stable in Turkey. That is why, I think Turkish people deserve more support from other democracies.

Dr. Ozan ÖRMECİ

20 Haziran 2019 Perşembe

Kıbrıs ve Doğu Akdeniz'de Gerilim Artıyor

 

Giriş
İki çözüm yanlısı toplum lideri Nikos Anastasiades ve Mustafa Akıncı arasında 2017 yılında gerçekleşen Crans-Montana görüşmelerinin de sonuçsuz kalmasının[1] ardından bir süredir sessizliğe bürünen Kıbrıs adası, Doğu Akdeniz’deki gelişmeler nedeniyle yeniden önemli bir siyasal risk bölgesi olarak Türkiye ve Avrupa basınında gündeme getirilmeye başlandı. Bu yazıda, Kıbrıs’ta son yıllarda enerji politikaları bağlamında yaşanan gelişmeleri, adanın her iki yakasında ortaya çıkan güncel iç siyasi dinamikleri ve Türkiye’nin Kıbrıs’a yönelik politikalarını analiz etmeye çalışacağım.

1. Enerji Politikaları Bağlamında Önemli Gelişmeler
İlk kez 2000’li yılların başında gündeme gelen Güney Kıbrıs Rum Kesimi’nin Doğu Akdeniz’deki doğalgaz ve petrol arama/sondaj çalışmaları, bu ülkenin Kıbrıs Cumhuriyeti adıyla ve tüm adayı temsil eder şekilde Avrupa Birliği’ne üye olmasının (2004) ardından giderek hızlanmıştır. Avrupa Birliği’nin çözümsüzlüğü destekleyen ve Annan Planı’nı reddederek barışı öteleyen kendisini koruyan politikalarından da destek alan Güney Kıbrıs Rum Kesimi, bu konuda 2010’lu yıllarda daha da atak davranmaya başlamıştır. Nitekim Türkiye’nin gösterdiği tepkilere karşın, Rum Kesimi, 2000’li yılların sonlarından itibaren çeşitli enerji firmalarıyla anlaşmalar imzalayarak Doğu Akdeniz’deki enerji aramalarına hız vermiş ve bunun neticesinde 2010’lu yıllarda ciddi miktarda doğalgaz kaynaklarının bulunduğu bazı alanlar keşfetmiştir. Güney Kıbrıs Rum Kesimi’nin Doğu Akdeniz’de tek taraflı olarak ilan ettiği kendi münhasır ekonomik bölgesinde (MEB) enerji arama yetkisi verdiği firmalar arasında Amerikan Noble Energy, Amerikan ExxonMobil, Fransız TOTAL, İtalyan ENI, İsrailli Delek, Hollandalı Royal Dutch Shell ve ExxonMobil’le ortak olan Katar Petrol Şirketi gibi dünya enerji piyasasında ağırlığı olan önemli firmalar bulunmaktadır. Bu gelişmeler üzerine, Türkiye de KKTC ile bir anlaşma imzalayarak Doğu Akdeniz’de sondaj çalışmalarına başlamış, ancak şimdiye kadar herhangi bir kaynak bulmayı başaramamıştır. Enerji uzmanlarına göre, Güney Kıbrıs Rum Kesimi açıklarında bulunan doğalgaz kaynaklarının dünya enerji piyasasında önemli bir dönüşüme öncülük edecek miktarda olmadığını anlaşılmasına karşın[2], yakın geçmişte İsrail ve Mısır gibi Doğu Akdeniz’deki diğer bazı ülkelerde ciddi miktarda doğalgaz kaynaklarının keşfedildiği düşünüldüğünde, bu bölgenin dünya enerji piyasası açısından kayda değer bir yer haline gelmeye başladığı kuşku götürmez bir gerçektir. Ancak hem Kıbrıs Sorunu’nun devam etmesi, hem de birçoklarına göre bu kaynakları Türkiye dışındaki alternatif yollardan piyasaya çıkarmanın çok yüksek maliyetli olması[3], bu konudaki politikaların hayata geçirilmesi konusundaki endişeleri henüz tamamen giderememiştir. Güney Kıbrıs Enerji Bakanı Yorgos Lakkotrypis ise, 2018 yılı Mayıs ayında, doğalgaz üretiminin 2024 veya 2025 yılı itibariyle başlamasını beklediklerini açıklamıştır.[4]

ABD Dış İşleri Bakanı Mike Pompeo, Rum lider Nikos Anastasiades, İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu ve Yunanistan Başbakanı Aleksis Çipras

Bunun dışında, Güney Kıbrıs Rum Kesimi, son birkaç yıl içerisinde bu konuyu bir AB gündemi/meselesi haline getirmeyi de başarmıştır. Nitekim AB’nin Akdeniz’e kıyısı olan 7 ülkesinin (Kıbrıs Cumhuriyeti, Yunanistan, Fransa, İspanya, İtalya, Portekiz ve Malta) Dış İşleri Bakanları, geçtiğimiz gün Türkiye’yi kınayan bir ortak basın açıklaması yapmışlardır.[5] Bunların yanı sıra, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Türkiye’nin Kıbrıs açıklarında yaptığı sondaj çalışmalarını kınamış ve bunların sonlandırılmasını talep etmiştir.[6] Fransa, ayrıca, iddialara göre Güney Kıbrıs’ta bir deniz üssü kurma hakkını da kısa süre önce elde etmiştir.[7] Macron’a benzer şekilde, Yunanistan Başbakanı Aleksis Çipras da, Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki sondaj faaliyetlerinin uluslararası hukuka uygun olmadığını iddia etmektedir.[8] Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise, Türkiye’nin Kıbrıs Cumhuriyeti’nin 3 garantör devletinden (Yunanistan ve Birleşik Krallık’la birlikte) biri olduğunu hatırlatarak, tüm Kıbrıslılara ait olan kaynakların ve bunun gelirlerinin Rum Kesimi tarafından gaspına müsaade etmeyeceklerini ve Kıbrıslı Türklerin haklarını koruyacaklarını söylemiştir.[9] Bunların yanı sıra, Doğu Akdeniz’de İsrail-Yunanistan-Mısır-Güney Kıbrıs Rum Kesimi dörtlüsü arasında da son yıllarda enerji ve savunma alanlarını kapsayan bir işbirliği süreci ilerlemektedir[10]. Bu gelişmeler, her iki tarafın da Doğu Akdeniz politikasında kararlı olduğunu ve ilerleyen süreçte bu konunun çatışma potansiyeli bulunduran ciddi bir siyasi risk haline geleceğini göstermektedir. Nitekim Türk Silahlı Kuvvetleri’nin 2019 yılı Mart ayında gerçekleştirdiği “Mavi Vatan” askeri tatbikatı, Doğu Akdeniz’de bir askeri çatışmayı simüle etmesi bağlamında Türkiye ve uluslararası kamuoyunda yankı yaratmıştır.[11] Türkiye, bu konuda uluslararası diplomatik platformlarda yalnız kalmış gözükmesine karşın, AB çevrelerinin vurguladığı "uluslararası hukuka aykırılık" iddiaları da sağlam değildir. Zira hem Rumların halen devam ettiğini iddia ettikleri Kıbrıs Cumhuriyeti’ni kuran Londra ve Zürih Antlaşmalarına göre[12] Türkiye’nin onayı olmadan Kıbrıs’ın bir uluslararası kuruma ya da birliğe (AB gibi) üye olması olanaksızdır, hem de Doğu Akdeniz’de MEB’ler konusunda taraflar arasında varılmış bir anlaşma yoktur. Dahası, Kıbrıslı Türkler, Kıbrıs Cumhuriyeti parlamentosu ve siyasetinde temsil edilmemektedirler.[13]

2. İç Siyasi Dinamikler
2.1. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC)
2.1.1. Cumhurbaşkanlığı
Kıbrıs müzakereleri konusunda başmüzakereci durumunda olduğu ve yarı-Başkanlık sisteminin uygulandığı ülkedeki en yüksek siyasi otoriteyi temsil ettiği için, KKTC’de Cumhurbaşkanlığı en önemli siyasi görev kabul edilmektedir. Hatırlanacağı üzere, 2015 yılında gerçekleşen son Cumhurbaşkanlığı seçiminde, çözüm yanlısı sol görüşlü bir lider olan Toplumcu Demokrasi Partisi (TDP) destekli Mustafa Akıncı, ilk turu rakibi karşısında ikinci sırada tamamlamasına karşın, ikinci turda KKTC üçüncü Cumhurbaşkanı Dr. Derviş Eroğlu karşısında yüzde 60 oyla sürpriz bir zafer kazanmış[14] ve KKTC’nin dördüncü Cumhurbaşkanı seçilmişti. Göreve seçildikten sonra, 2015-2017 döneminde Kıbrıs’ta çözüm yönünde aktif ve inançlı bir siyaset izleyen Akıncı, buna karşın 2017 Crans-Montana görüşmelerinin sonuçsuz kalması neticesinde, seçmenlere vaat ettiklerini (Kıbrıs'ta çözüm ve barış) gerçekleştirememiş duruma düşmüştü. Bu dönemden itibaren Türkiye ile ilişkilere daha büyük önem veren ve Kıbrıs Sorunu konusunda daha dengeli mesajlar veren Akıncı[15], kulislere göre 2020’de gerçekleşecek Cumhurbaşkanlığı seçimi için de aday olmaya karar vermiş durumdadır[16]. KKTC’de 2019 yılı Mart ayında yapılan bir anket[17], Akıncı’nın halen daha açık farkla ülkedeki en popüler siyasetçi durumunda olduğunu ve olası bir Cumhurbaşkanlığı seçimini kazanmasının kesinlikle sürpriz olmayacağını gösteriyor. Anketlerde ikinci sırayı Ulusal Birlik Partisi (UBP) Genel Başkanı ve yeni Başbakan Ersin Tatar alırken, önceki Başbakan Cumhuriyetçi Türk Partisi (CTP) lideri Tufan Erhürman, Halkın Partisi (HP) lideri ve Dış İşleri Bakanı Kudret Özersay ve Demokrat Parti (DP) lideri Serdar Denktaş da potansiyel adaylar olarak anketlerde öne çıkıyorlar.

Mustafa Akıncı

2020’de, bu adayların hepsinin katılımıyla (bazı analizlere göre[18], KKTC ikinci Cumhurbaşkanı Mehmet Ali Talat da yeniden aday olmak isteyecektir) gerçekleşmesi muhtemel Cumhurbaşkanlığı seçiminde, anketlerde ilk sırada yer almasına karşın, Doğu Akdeniz’de kızışan siyasal konjonktür ve Türkiye’nin de etkisiyle Akıncı’nın seçimi kazanamaması bence sürpriz bir gelişme olmayacaktır. Zira yıllardır çözüm masallarıyla uyutulan Kıbrıs Türk halkının, artık yaşam kalitelerinin geliştirilmesi ve Cumhurbaşkanı adaylarının Rumlarla birleşme dışında da somut bir siyasal hedef ve vizyonlarının olması konusunda önümüzdeki dönemde görüş birliğine varmaları gayet olası gözüküyor. Bu nedenle, 2020 Cumhurbaşkanlığı seçiminde Kudret Özersay ve Ersin Tatar gibi siyasetçilerin de Akıncı kadar şanslarının olabileceğini ve Türkiye’ye ve KKTC'deki milliyetçi-muhafazakâr sağ tabana daha yakın olan bu siyasetçilerden birinin Cumhurbaşkanı olması durumunda KKTC iç ve dış politikasında bazı dönüşümler yaşanabileceğini öngörmek gerekiyor.

Ersin Tatar-Kudret Özersay

Bu görüşü desteklercesine, potansiyel Cumhurbaşkanı adaylarından Başbakan Ersin Tatar, 2019 Mayıs ayında Başbakan olduktan hemen sonra, Türkiye’ye yönelik sıcak mesajlar vermeye başlamış[19] ve Kapalı Maraş bölgesinin “Las Vegas modeli” doğrultusunda yeniden imara ve turizme açılmasını vaat etmiştir[20]. 2018 yılından beri son iki hükümette de Dış İşleri Bakanı ve Başbakan Yardımcısı olarak görev yapan Kudret Özersay da, Maraş’ı kademeli olarak sivil hayata kazandırma amacında olduğunu ilan etmiş ve bu konuda uluslararası hukuk ve mülkiyet haklarına saygılı hareket edeceklerini belirtmiştir.[21] Hatırlanacağı üzere, Özersay, 2015 Cumhurbaşkanlığı seçiminde de sürpriz aday olarak dikkat çekmiş ve ilk turda yüzde 21,25 oy alarak, -Eroğlu, Akıncı ve Sibel Siber’in ardından- dördüncü olmuştu[22]. Güney Kıbrıs Rum Yönetimi Başkanlık Müsteşarı Vasilis Palmas’ın tepki gösterdiği[23] bu açıklamalar, Özersay veya Tatar’ın Cumhurbaşkanı olması durumunda, KKTC dış politikasında sadece Rumlarla birleşme seçeneği üzerinde durulmayacağı ve farklı alternatiflerin de denenebileceğini gösteriyor. Zaten şu da unutulmamalı ki, KKTC’nin daha şimdiden birçok farklı ülkede onlarca Dış Temsilciliği[24] var ve ülkenin Türkiye dışındaki ülkeler tarafından da tanınmasına yönelik birçok farklı plan ve proje de mevcut.

2.1.2. Başbakanlık ve Bakanlar Kurulu
KKTC’de 2018 yılı Ocak ayında yapılan son genel seçimlerde; merkez sağ Ulusal Birlik Partisi-UBP yüzde 35,58, merkez sol Cumhuriyetçi Türk Partisi-CTP yüzde 20,92, merkezde konumlanan Halkın Partisi-HP yüzde 17,08, merkez sol Toplumcu Demokrasi Partisi-TDP yüzde 8,64, merkez sağ Demokrat Parti-DP yüzde 7,84 ve yeni bir parti olan merkez sağ Yeniden Doğuş Partisi-YDP yüzde 7 oy almayı başarmıştır.[25] Bu sonuçlar neticesinde, 50 sandalyeli Cumhuriyet Meclisi’nde; UBP 21, CTP 12, HP 9, TDP 3, DP 3 ve YDP 2 milletvekilliği kazanmıştır. Seçimi merkez sağ UBP kazanmasına ve solda oy kaybı yaşanmasına karşın[26], seçimin ardından CTP-HP-TDP-DP arasında CTP’li Tufan Erhürman’ın Başbakanlığında bir dörtlü koalisyon hükümeti (27 milletvekilinin desteğiyle) kurulmuştur.[27] Ancak 2019 yılı Mayıs ayı başında, dönemin Maliye Bakanı ve DP lideri Serdar Denktaş'ın istifası ve koalisyon ortaklarından Halkın Partisi’nin hükümetten çekilmesinin ardından hükümet düşmüştür.[28] Bu gelişmenin ardından, hükümeti kurma görevi UBP lideri Ersin Tatar’a verilirken, Tatar, partisi ile HP arasında bir koalisyon hükümeti kurmayı (30 milletvekili desteğiyle) başararak 2019 Mayıs’ında göreve resmen başlamıştır.[29] Normal takvimde parlamento seçiminin 2023 yılı başında yapılacağı da düşünülürse, KKTC’de parlamentoda çoğunluğunu rahat sağlayan (hükümet kurmak için 26 milletvekilinin desteği yetiyor) hükümetin, büyük bir kriz çıkmadığı sürece görevine devam etmesi makul bir senaryo olarak görülüyor. Bu bağlamda, Cumhurbaşkanlığı seçimini de koalisyon ortaklarından birinin liderinin (Ersin Tatar veya Kudret Özersay) kazanması durumunda, KKTC’nin bağımsız dış politika girişimlerinin artabileceğini ve Türkiye ile ilişkilerin yeniden ısınmaya başlayacağını düşünmek yerinde olur.

2.2. Güney Kıbrıs Rum Kesimi/Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (Kıbrıs Cumhuriyeti)
2.2.1. Başkanlık
Başkanlık sistemiyle yönetilen Güney Kıbrıs Rum Kesimi’nde, son Başbakanlık seçimi 2018 yılı Ocak ayında yapılmıştır. Kıbrıs’ta 2004 yılında Annan Planı lehinde oy kullanan ve bu nedenle çözüm yanlısı bir siyasetçi olarak değerlendirilen merkez sağ DISY partisi lideri Nikos Anastasiades, 2013 Başkanlık seçiminden sonra bu seçimi de rahat şekilde (yüzde 56 oyla) kazanmıştır.[30] Kıbrıs Cumhuriyeti anayasasında Başkanlık dönemi konusunda herhangi bir kısıtlama olmadığı için 2023 yılında düzenlenmesi muhtemel seçimde bir kez daha seçilme şansı olan Anastasiades, söylem olarak daima Kıbrıs’ta barış ve KKTC ile diyaloğu savunmasına karşın, bu yönde fazla bir mesafe alamamıştır. Buna karşın, görev yaptığı süre içerisinde Güney Kıbrıs Rum Kesimi’ni ekonomik krizden çıkarması ve Türkiye ve KKTC’ye karşı AB içerisinde ve Doğu Akdeniz bölgesinde destek bulabilmesi gibi başarılar elde eden Anastasiades, şu an için Kıbrıs Rum siyasetinde rakipsiz konumdadır. Anastasiades’in Kıbrıs Sorunu konusundaki politikası, bugüne kadar yaptıkları incelendiğinde, AB ve enerji şirketlerinin desteğiyle siyasi bir çözümü mümkün olduğu kadar ötelemek ve Türkiye ve KKTC’yi kendileri açısından daha avantajlı bir anlaşmaya mecbur bırakmak şeklinde yorumlanabilir. Bir diğer ihtimal ise, Anastasiades’in çözüme ulaşmayı ve Kıbrıslı Türklerle aynı devlet çatısı altında yaşamayı hiçbir şekilde düşünmemesi, ancak siyaseten bu şekilde davranarak uluslararası destek aramaya devam etmesi şeklinde yorumlanabilir. Ancak Türkiye’nin adaya müdahalesi veya Doğu Akdeniz’de olası bir çatışma durumunda, Anastasiades’in bu stratejisi sürdürülemez noktaya gelebilecektir. Enerji şirketlerinin siyasal açıdan riskli bölgelerde faaliyetlerini sürdürmek konusunda isteksiz oldukları da düşünüldüğünde, Anastasiades’in sonraki seçim dönemi öncesinde siyaseten zor duruma düşme ihtimali bulunmaktadır. Anastasiades'in uygulayabileceği makul bir politika ise, şimdiden sinyalleri verilen şekilde, enerji anlaşmalarından gelecek ve Kıbrıslı Türklere ait olan gelirlerin ayrı bir şekilde muhafaza edilmesi ve olası bir çözüm durumunda doğrudan Kıbrıslı Türklere aktarılması olacaktır. Bu, Rumların Kıbrıslı Türklerin güneyde kalan evleri konusunda da uyguladığı akılcı bir politikadır ve Anastasiades'e aradığı meşruiyeti sağlayabilir. Dahası, bu politika, Kıbrıslı Türkleri çözüm yönünde cesaretlendirebilir ve Rum koçanlı evlerini kaybetme korkusu yaşayan milliyetçi Türk seçmenlerin de çözüme destek olmalarını sağlayabilir (doğalgaz gelirleri sayesinde, kuzeyde kalan evlerini kaybeden Rumlara yönelik tazminatlar rahatlıkla ödenebilecektir).

Nikos Anastasiades

2.2.2. Parlamento
Güney Kıbrıs Rum Kesimi’nde 2016 yılı Mayıs ayında yapılan son parlamento seçiminde, yüzde 30,7 oy alarak 18 milletvekili çıkaran Anastasiades’in partisi DISY birinci parti olmuştur. İkinci sırayı ise, yüzde 25,7 oy ve 16 milletvekiliyle solcu AKEL partisi almıştır. Bu durum, ülkedeki genel siyasi tabloyu doğru bir şekilde yansıtmaktadır. Nitekim 2019 yılı Mayıs ayı içerisinde yapılan Avrupa Parlamentosu seçiminde de, DISY, yüzde 29 oyla, yüzde 27,5’de kalan solcu AKEL partisinin önünde birinci sırada yer almıştır.[31] Normal şartlarda 2021 yılı Mayıs ayında düzenlenecek parlamento seçiminde, yine DISY ile AKEL arasında bir rekabet yaşanmasını beklemek yerinde olur. Bu iki parti içerisinde, AKEL daha çözüm/barış yanlısı bir parti olarak öne çıkmasına karşın, AKEL’in birinci parti haline gelmesi ya da Başkanlığı kazanması durumunda adada çözüme ulaşılabileceği de kesinlikle garanti değildir. Zira çözüm yönünde beklentilerin çok yüksek düzeyde olduğu iki solcu lider (AKEL'li Dimitris Hristofyas ve CTP'li Mehmet Ali Talat) döneminde de Kıbrıs’ta herhangi bir siyasi çözüme ulaşılamamıştır.

3. Türkiye’nin Kıbrıs Politikası
Türkiye, Necmettin Erbakan’ın İslamcı “Milli Görüş” çizgisi ve Milliyetçi Hareket Partisi'nin aşırı unsurları haricinde, bugüne kadar Kıbrıs’ta dengeli bir politika izlemiş ve dönemin Başbakanı Bülent Ecevit’in “Biz aslında savaş için değil, barış için ve yalnız Türklere değil, Rumlara da barış getirmek için Ada’ya gidiyoruz.[32] sözüne uygun olarak, Kıbrıslı Türklerin haklarının korunacağı bir çözüm/barışa karşı olmadığını diplomatları ve Dış İşleri Bakanları/Başbakanları/Cumhurbaşkanları aracılığıyla defalarca deklare etmiştir. Bu bağlamda, 1983 yılında kurulan KKTC’yi tanıyan tek ülke olmasına karşın, Ankara’nın KKTC’nin tanıtılması yönündeki faaliyetleri ve destekleri de son derece sınırlı olmuştur. Türkiye’nin Kıbrıs’ta çözüme karşı olmadığının en büyük ispatı ise, 2004 yılında düzenlenen Annan Planı referandumunda Kıbrıslı Türklerin “evet” oyu kullanması yönünde yaptığı siyasi baskılardır. Ancak ne kadar ilginçtir ki, “işgalci” ve “uluslararası hukuka aykırı” davranan Türkiye’nin, Kıbrıslı Türklerin ve Yunanistan’ın desteklediği referandumda, barış ve çözümü, “işgal altında olan” (!) ve “ezilen” (!) Kıbrıslı Rumlar reddetmiştir. Bu dönemin ardından Türkiye’nin resmi pozisyonu değişmese de, Kıbrıs’ta Rumlarla bir çözüm olabileceği yönündeki inanç Ankara’da giderek zayıflamıştır. Nitekim 2017 Crans-Montana görüşmeleri de sonuçsuz kalınca, Türkiye, artık tüm planlarını Kıbrıs’ta “çözümsüzlük” durumuna göre yapmaya başlamıştır. Bu durum, ayrıca zaman içerisinde Türkiye’nin AB üyeliğinin gerçekleşmesini engelleyen en temel meselelerden birisi haline gelmiş (AB, Türk liman ve havalimanlarının Güney Kıbrıs Rum Kesimi’ne açılmasının Gümrük Birliği anlaşması gereği olduğunu düşünürken, Türkiye bu görüşe katılmamaktadır[33]) ve Türkiye-AB ilişkilerinin önem ve değer kaybetmesine neden olmuştur. Bu doğrultuda, Türkiye’nin AB ile ilişkilerde ilerleme ve Kıbrıs’ta siyasi çözüme yönelik inancının kalmadığını gösteren somut ve çok önemli bir siyasi gelişme, Türkiye’nin kısa süre önce KKTC’de bir askeri liman (deniz üssü) kurmak için harekete geçmesidir.[34] Bu gerçekleşirse, Türk askerinin adadaki varlığı kalıcı hale gelecek, Ankara’nın Doğu Akdeniz stratejik planlamalarında Kıbrıs’ın önemi artacak ve adadaki iki devletli yapının değişmesinin artık çok zor olacağı yeni bir döneme girilecektir.

Recep Tayyip Erdoğan Kıbrıs’ta bir tören sırasında

Türkiye’nin bu konuda iktidar-muhalefet aynı çizgide olması da oldukça dikkat çekici bir unsurdur. Nitekim Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın klasik devlet reflekslerini yansıtan yaklaşımlarının dışında, sosyal demokrat çizgideki ve AB yanlısı anamuhalefet Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) lideri Kemal Kılıçdaroğlu da kısa bir süre önce Kıbrıs müzakerelerinin sonuç vermediğini ve artık KKTC’nin tanınması gerektiğini ifade etmiştir.[35] MHP lideri Devlet Bahçeli beklenildiği üzere bu konuda milliyetçi bir pozisyon alırken[36], İYİ Parti lideri Meral Akşener de bu konuda çatışmayı göze alabileceklerini “Gerekirse Ayşe yeniden tatile çıksın” sözleriyle[37] belli etmiştir. Türk halkının da KKTC’nin tanınması konusunda desteklenmesi ve hatta anavatana bağlanması konusundaki görüşleri gayet olumludur.[38] Bu konuda uluslararası hukuk bağlamında yaşanabilecek risklere karşın, Azerbaycan’ın uluslararası hukuka göre işgal altında olan toprağı Dağlık Karabağ konusunda uluslararası kamuoyunda yaşanan tepkisizlik, son dönemde Rusya’nın Kırım ilhakı ve İsrail’in Golan Tepeleri’ni kendine bağlaması gibi hamleleri not eden Ankara, yeni dönemde bu konuda halk desteğini yükseltecek riskli girişimlere yönelebilir. Ancak bu bağlamda Ankara’nın en temel çekincesi, ekonomik olarak ABD ve Avrupa ülkelerine bağlı olması nedeniyle siyasi risk almak konusunda tereddütlü oluşudur. Nitekim böyle bir durumda, Batı dünyasından Ankara’ya verilen siyasi ve ekonomik destek daha da azalabilir. Buna karşın, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 23 Haziran 2019 seçiminde İstanbul’un kaybedilmesi halinde 2023 Cumhurbaşkanlığı seçimlerine kadar halka anlatabileceği yeni bir başarı hikâyesine ihtiyaç duyacağı da gün gibi ortadadır. Bu nedenle, Cumhurbaşkanı Erdoğan ve sağ çizgideki partisi AK Parti (Adalet ve Kalkınma Partisi), 2023 Cumhurbaşkanlığı ve genel seçimleri öncesinde daha atak bir Kıbrıs politikası ve üslubunu rahatlıkla benimseyebilir. Bu, Erdoğan’ın, Cumhur İttifakı çatısı altında ittifak yaptığı milliyetçi sağ partiler MHP (Milliyetçi Hareket Partisi) ve BBP (Büyük Birlik Partisi) tabanlarından da destek almasını kolaylaştırabilir. Hatta son dönemde Ekrem İmamoğlu gibi genç muhafazakâr siyasetçiler sayesinde bir bölümü CHP’ye yönelen İslamcı Saadet Partisi (SP) seçmenleri bile, büyük ölçüde bir “Erbakan mirası” ve “İslam davası” olarak gördükleri Kıbrıs konusunda Erdoğan’a yeni dönemde destek vermeyi düşünebilirler.

Sonuç
Sonuç olarak, Kıbrıs ve Doğu Akdeniz’de yeni dönemde suların ısınacağını görmek için kâhin olmaya gerek yoktur. Bunun sebebi, Güney Kıbrıs Rum Kesimi’nin enerji şirketleri, İsrail ve Mısır gibi bölge ülkeleri ve AB desteğiyle (bilhassa Yunanistan ve Fransa gibi ülkeler) Kıbrıs’ta bir çözüme ulaşılmadan büyük enerji şirketleriyle enerji anlaşmaları yapması ve -Kıbrıslı Türklerin haklarının yendiği gerekçesiyle- garantör ülke durumundaki Türkiye’nin bunu kabul etmemesidir. Türkiye ve KKTC’deki olası iç siyaset gelişmeleri de (KKTC’de yeni kurulan sağ tandanslı hükümetin yanı sıra, sonraki seçimde Türkiye’ye daha yakın duran bir Cumhurbaşkanı’nın seçilmesi ihtimali ve Türkiye’de Erdoğan’ın milliyetçi desteğe duyduğu ihtiyaç) bu durumun ivmelenmesine neden olabilecek gibi gözükmektedir. Türkiye’nin bu konuda ne kadar ileri gidebileceği ise henüz belirsizdir. Kanımca, yıllardır Kıbrıslı Türklerin güvenliği konusunda herhangi bir sıkıntı yaşanmadığı da düşünülürse, Türkiye’nin çabaları enerji şirketleri ve gemilerini engellemeye çalışmak şeklinde gelişecek ve kapsamlı bir çatışma ortamı asla oluşmayacaktır. Ancak bu gibi sorunların enerji şirketlerinin faaliyetlerini olumsuz etkileyeceği de düşünülürse[39], Kıbrıs’ta bir şekilde (iki devletli veya federasyon yoluyla) çözüm, herkesin yararına olacaktır. İki devletli çözüm durumunda, Rumlar, doğalgaz kaynaklarını rahatlıkla dünya pazarına arz edebilecek ve en büyük tehdit durumundaki Türkiye ile ilişkilerini düzeltebilecekken, Türkiye de AB üyeliği yolunda önemli bir engeli aşmış ve Kıbrıslı Türklerin güvenliğini nihai olarak sağlamış olacaktır. Federasyon temelinde bir çözüm durumunda ise, yine enerji şirketlerinin rahat hareket edebilmeleri sağlanacak, Türkiye-AB ilişkileri düzeltilecek ve Ankara’ya yönelik Avrupa kamuoyu ve siyasetindeki tepkiler azalacaktır. Ancak şu an için gözüken, Kıbrıs Sorunu’nun aynen bu şekilde devam edeceği ve sorunun çözülmesine izin verilmeyeceğidir.


Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ


[1] http://www.hurriyet.com.tr/dunya/son-dakika-kibris-gorusmelerinde-flas-gelisme-40512195.
[2] Bakınız; https://tr.euronews.com/2019/05/05/dogu-akdeniz-dogalgaz-bilmecesi-turkiye-nasil-etkilenecek-israil-kibris-misir-exxon-abd.
[3] Doğu Akdeniz enerji kaynaklarının Avrupa’ya arzı konusunda enerji uzmanları 3 proje üzerinde durmaktadır. Bunlardan ilki, Mısır, Kıbrıs ve İsrail doğalgaz kaynaklarının Türkiye’ye arzı ve Türkiye’de mevcut olan boru hatları ağı vasıtasıyla Avrupa’ya ihracıdır. İkinci önemli seçenek, yüksek maliyete karşın, Doğu Akdeniz Boru Hattı Projesi (East Mediterranean Pipeline) ile Kıbrıs ve Yunanistan üzerinden –Doğu Akdeniz’in altından geçen bir hat yoluyla- enerji kaynaklarının Avrupa'ya arzıdır. Üçüncü önemli proje ise, sıvılaştırılmış gaz (LNP) taşımacılığı yoluyla ve Vasilikos’ta inşa edilecek bir sıvılaştırma tesisi sayesinde kaynakların deniz yoluyla Avrupa’ya ulaştırılmasıdır. Bu konuda bir analiz için bakınız; http://politikaakademisi.org/2014/11/22/kibrista-kizisan-pazarlik-ve-eastmed-pipeline-projesi/.
[4] https://tr.euronews.com/2019/05/05/kibrista-dogalgaz-ne-zaman-cikarilacak.
[5] http://www.yeniduzen.com/avrupa-ulkelerinden-kibris-cagrisi-115990h.htm.
[6] https://www.dw.com/tr/macron-t%C3%BCrkiye-k%C4%B1br%C4%B1sta-yasa-d%C4%B1%C5%9F%C4%B1-faaliyetlerini-sonland%C4%B1rmal%C4%B1/a-49213952.
[7] https://www.ntv.com.tr/dunya/fransanin-kibrista-deniz-ussu-hayata-geciriliyor,m9LlLJfTw06bY3-6TzlDvA.
[8] http://www.kibrispostasi.com/c37-DUNYA/n288586-tsipras-turkiyenin-kibris-cevresindeki-faaliyetleri-kanunsuz-ab-kinamali.
[9] https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/cumhurbaskani-erdogan-kuzey-kibristaki-kardeslerimizin-hakkini-kimseye-yedirmeyiz/1508186.
[10] https://www.energia.gr/article/141205/egypt-greece-cyprus-israel-team-up-for-mediterranean-gas ; https://www.neweurope.eu/article/greece-cyprus-israel-eastmed-gas-pipeline-reaches-washington/.
[11] Bakınız; https://www.yenisafak.com/gundem/mavi-vatan-tatbikati-cevre-ulkelere-ve-fetoye-en-net-yanit-3448569 ; https://www.aa.com.tr/en/analysis/-the-blue-homeland-turkey-s-largest-naval-drill/1404267 ; http://www.hurriyetdailynews.com/blue-homeland-shows-turkey-has-become-a-maritime-power-141624.
[12] 1959 Zürih Antlaşması 1. maddesi şöyledir: “Kıbrıs Cumhuriyeti, kendi bağımsızlığını, toprak bütünlüğünü ve güvenliğini devam ettirmeyi ve anayasaya saygıyı güven altına almayı üstlenir (taahhüt eder). Kıbrıs Cumhuriyeti, ayrıca tümüyle veya bir bölümüyle herhangi bir devlet ile hiçbir şekilde siyasi veya ekonomik bütünleşmeye girmeyeceğini taahhüt eder (sorumluluğunu yüklenir). Kıbrıs Cumhuriyeti, bu maksatla adanın gerek birleşmesini, gerekse taksimini doğuracak doğrudan doğruya (direkt olarak) veya dolaylı olarak gerçekleştirmeye yardımcı ve teşvik edici tüm hareketleri yasaklar.” Bakınız; “GARANTİ ANTLAŞMASI (Zürich,11 Şubat 1959)”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, http://www.mfa.gov.tr/garanti-antlasmasi-_zurich_11-subat-1959_.tr.mfa.
[13] Ancak 2019 Avrupa Parlamentosu seçiminde, Kıbrıslı bir Türk olan akademisyen Niyazi Kızılyürek, AKEL partisinden Kıbrıs milletvekili seçilmiştir. Bakınız; https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-48383158.
[14] Bakınız; http://www.hurriyet.com.tr/dunya/kktcde-yeni-cumhurbaskani-mustafa-akinci-oldu-28839813.
[15] Örneğin, Cumhurbaşkanı Akıncı, 2019 yılı Haziran ayı içerisinde Rum tarafının Kıbrıs’ta çözüm ve enerji konusunda işbirliği bağlamında isteksiz davrandığını açıklamış ve bu şekilde tek taraflı olarak davranmaya devam etmeleri durumunda Türkiye ve KKTC’nin de aynı şekilde davranmaya başlayacağını belirtmiştir. Bakınız; https://www.cnnturk.com/dunya/son-dakika-akincidan-dogu-akdeniz-aciklamasi.
[16] https://www.yenicaggazetesi.com.tr/akinci-yeniden-aday-gibi-51227yy.htm.
[17] Bakınız; https://www.lgcnews.com/akinci-tops-poll-for-2020-presidential-elections/.
[18] Bakınız; http://www.kibrispostasi.com/c1-KIBRIS_POSTASI_GAZETESI/j72/a34007-Alin-size-bir-2020-Cumhurbaskanligi-secimi-on-izlemesi.
[19] https://www.aydinlik.com.tr/basbakan-ersin-tatar-turkiye-ile-ayni-dusuncedeyiz-politika-mayis-2019.
[20] http://www.kibrispostasi.com/c35-KIBRIS_HABERLERI/n288665-tatar-maras-yeniden-las-vegas-olacak-19062019.
[21] http://www.kibrispostasi.com/c35-KIBRIS_HABERLERI/n288614-hedef-marasi-kademeli-olarak-sivil-hayata-dahil-etmek-19062019.
[22] https://www.sabah.com.tr/gundem/2015/04/19/kktcde-cumhurbaskanligi-secimi-ikinci-tura-kaldi.
[23] http://www.kibrispostasi.com/c58-GUNEY_KIBRIS/n288674-rum-baskanlik-sarayi-maras-adimi-kabul-edilemez-taksime-hizmet-eder.
[24] Günümüzde KKTC’nin Ankara’da bulunan Büyükelçiliği ve İstanbul’da bulunan Başkonsolosluğu dışında 7’si Türkiye’de (Ankara, İstanbul, Mersin, İzmir, Gaziantep, Antalya, Trabzon) olmak üzere toplam 26 Dış Temsilciliği (Brüksel, Washington, New York, Londra, Cenevre, Roma, Bakü, Abu Dabi, İslamabad, Doha, Muskat, Kuveyt, Manama, Bişkek, Stockholm, Berlin, Budapeşte, Strazburg, Helsinki) bulunmaktadır. Bakınız; “Dış Temsilciliklerimiz”, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Başbakan Yardımcılığı ve Dışişleri Bakanlığı, http://mfa.gov.ct.tr/tr/konsolosluk-bilgisi/dis-temsilciliklerimiz/.
[25] https://tr.wikipedia.org/wiki/2018_Kuzey_K%C4%B1br%C4%B1s_T%C3%BCrk_Cumhuriyeti_genel_se%C3%A7imleri.
[26] https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-42599856.
[27] https://www.cnnturk.com/dunya/kktcde-yeni-hukumet-kuruldu-iste-kabinedeki-isimler.
[28] https://tr.euronews.com/2019/05/09/kktc-de-koalisyon-dagildi-basbakan-tufan-erhurman-istifasi-ni-sundu.
[29] https://www.takvim.com.tr/guncel/2019/05/22/kktcde-yeni-hukumet-kuruldu.
[30] https://www.dw.com/tr/g%C3%BCney-k%C4%B1br%C4%B1sta-ikinci-anastasiadis-d%C3%B6nemi/a-42452410.
[31] Bakınız; https://election-results.eu/national-results/cyprus/2019-2024/.
[32] https://www.youtube.com/watch?v=wrDQW66jWoo.
[33] Bakınız; https://www.dw.com/tr/ab-ile-t%C3%BCrkiye-aras%C4%B1nda-liman-kavgas%C4%B1/a-2523912.
[34] Bakınız; https://www.aydinlik.com.tr/turkiye-kibris-ta-askeri-liman-kuruyor-turkiye-haziran-2019-1 ; https://www.yenisafak.com/gundem/tcg-anadolu-kktcde-demirleyebilir-3414171.
[35] http://www.kibrispostasi.com/mobile/kilicdaroglu-kktc-artik-taninmali-18062019.
[36] https://www.cnnturk.com/turkiye/devlet-bahceliden-dogu-akdeniz-aciklamasi.
[37] https://www.yenicaggazetesi.com.tr/guardian-gazetesi-aksenerin-o-sozlerini-hedef-aldi-213916h.htm.
[38]  Bu konuda yapılmış bilimsel bir anket/veri olmamasına karşın, bunca yılın deneyim ve gözlemleri sonucunda bunu rahatlıkla söyleyebilirim.
[39] Nitekim ENI Genel Müdürü Claudio Descalzi, daha önce bir engelleme durumu sonrasında “Bölgedeki durum bizim kontrolümüzde değil” açıklamasını yapmıştır. Bakınız; http://www.yeniduzen.com/enide-pes-etti-99106h.htm.

15 Haziran 2019 Cumartesi

Jonathan Fenby’den ‘Will China Dominate the 21st Century?’


1942 doğumlu İngiliz gazeteci ve yazar Jonathan Fenby[1], uzun yıllar Reuters, The Economist, The Guardian, The Observer ve South China Morning Post gibi saygın basın-yayın kuruluşlarında görev yapmış önemli bir gazetecidir. Fenby, halen İngiliz The Guardian gazetesinde zaman zaman makaleler yayınlamaktadır[2]. Kariyerinin ilerleyen yıllarında Çin Halk Cumhuriyeti üzerine uzmanlaşan ve Çin tarihi ve siyaseti hakkında birçok kitaba imza atan[3] Fenby, Will China Dominate the 21st Century? (2014) (Çin 21. Yüzyılı Domine Edecek Mi?) adlı 2014 Polity basımı kitabıyla[4] son dönemde dikkat çekmiştir.[5] Aynı zamanda TSLombard grubu Çin Başkanı olan Fenby, kitabının yayımlanmasının ardından 2015 yılında Asia Scotland Institute’de katıldığı bir panelde, kitabında yer verdiği bazı önemli bilgileri dinleyicilerine aktarmıştır. Bu yazıda, yazarın bu panelde ifade ettiği görüşler özetlenecektir.

Panel kaydı

Jonathan Fenby, panelin başında, Çin’e yönelik ilgisinin Hong Kong merkezli South China Morning Post gazetesinde çalışmaya başlamasıyla (1995-2000 döneminde bu kurumda çalışmıştır) ortaya çıktığını anlatmaktadır. 1990’larda Hong Kong ve Çin’de büyük bir değişim ve reform süreci yaşandığını ve 1997'de Hong Kong'un Birleşik Krallık'tan Çin'e bağlandığını hatırlatan Fenby, Çin’in Dünya Ticaret Örgütü’ne üye olma yoluna girdiği ve Deng Xiaoping’in ekonomik devriminin meyvelerini vermeye başladığı bu dönemin çok önemli olduğunu vurgulamaktadır. Mao’nun 1949’da Komünist Devrimi yaparak Çin’i, Deng’in ise 1970’lerde Çin’i küresel ekonomiye açarak dünyayı değiştirdiğini söyleyen İngiliz gazeteci-yazar, Çin’in dünya sahnesine çıkmasının Soğuk Savaş sonrasında küresel siyasetin en önemli olayı olduğunun altını çizmektedir. Çin’in bu sayede önce ekonomik, sonra da siyasi olarak küresel bir aktör haline geldiğini belirten Fenby, 2012 yılından beri Çin Halk Cumhuriyeti’nin lideri olan Şi Cinping’in ise şimdilerde Çin’in küresel siyasetini yeniden tanzim etmeye çalıştığını düşünmektedir.

Will China Dominate the 21st Century?

Daha sonra, “Odadaki Fil” veya “Büyük Ejder” gibi yakıştırmalara konu olan ve devasa bir nüfusa (1,42 milyar) sahip Çin Halk Cumhuriyeti’nin dünya siyasetini 21. yüzyılda domine edip etmeyeceği sorusuna yanıt arayan Jonathan Fenby, Çin’in Konfüçyüs öğretilerine dayanan geçmişi, diğer ülkelerden farklı medeniyeti ve günümüzdeki Konfüçyüsçülük'ten farklı devlet yapısı itibariyle bu soruya yanıt vermenin kolay olmadığını düşünmektedir. Çin hakkında günümüzde akademik dünyada genelde iki tip yaklaşım olduğunu kaydeden İngiliz konuşmacı, bazı düşünürlerin Çin’in 21. yüzyılda bir süpergüç olacağını ve dünya siyasetine yön vermeye başlayacağını düşündüğünü, bazılarının ise Çin’i çökmeye mahkûm bir güç olarak gördüklerini söylemektedir. İkinci tip düşünürlere örnek olarak Gordon G. Chang’i ve onun 2001 tarihli The Coming Collapse of China eserini[6] örnek gösteren (kitapta Çin'in 2012'de çökeceği iddia edilmiştir) Fenby, Amerikalı ünlü Sinoloji Profesörü Richard Baum’dan alıntılayarak, Çin hakkında her iki görüşü de doğrulayacak pek çok kanıt bulunabileceğini belirtmektedir.

Bu noktada Tarih disiplininden yardım almak gerektiğini düşünen Fenby, daha sonra 1830’lardaki Birinci Afyon Savaşı’na odaklanmaktadır. Savaş sonrasında 1842 Nanking Antlaşması ile Birleşik Krallık'ın (İngiltere) bu dönemde Çin'den önemli ticari imtiyazlar elde ettiğini hatırlatan Fenby, bu sayede bazı Çin vatandaşlarının da serbest ticaret bölgelerinde kanun önünde ayrıcalıklar elde edebildiğini söylemektedir. Klasik fiziki emperyalizmden farklı olarak bu dönemde Avrupalıların Çin'e yönelik politikalarının daha çok ekonomik çıkar temelinde oluştuğunu belirten İngiliz konuşmacı, Çin'in Avrupa devletleri, Japonya ve Rusya karşısında bu dönemlerde etkisiz kaldığını belirtmekte ve 19. yüzyılda Çin tarihinde yaşanan önemli olayları sıralamaktadır. 20. yüzyılda da Mançurya'nın işgali ve 1937--1945 İkinci Çin-Japon Savaşı ile bu durumun devam ettiğini belirten Jonathan Fenby, Mao önderliğinde komünistlerin 1949'da iktidarı ele geçirmeleriyle, Çinliler için "utanç yüzyılı" (century of humilitation) olarak anılan 100 yıllık aşağılanma döneminin sona erdiğini belirtmektedir. Ancak 1800'lerin başında dünya üretiminin üçte birine kaynaklık eden bir ülkenin sonraki yüzyılda getirildiği durum nedeniyle Çinliler tarafından böyle adlandırılan bu dönemin asıl sebebinin emperyalizm ve yabancı güçler olmadığını düşünen Fenby, Çin'in iç sorunlarına dikkat çekmekte ve bu dönemde Taiping Ayaklanması (1850-1864) gibi uzun süren ve milyonlarca kişinin (yaklaşık 20 milyon) ölümüne yol açan tarihsel olayların altını çizmektedir. Bu dönemde Çin'de merkezi hükümetlerin tüm ülkeyi kontrol etmekte yetersiz kaldığını vurgulayan konuşmacı, 20. yüzyıl başlarında Çan Kay Şek ve Kuomintang partisinin de bu sorunları çözemediğini ve Çin'in dağınık yönetim sorununun uzun süre devam ettiğini düşünmektedir.

1949 Çin Komünist Devrimi'nin ardından Mao Zedong önderliğinde kurulan yeni düzenin Çin'e merkezi yönetim (birlik) ve bazı alanlarda sosyal gelişim (okuma-yazma oranları ve yaşam beklentisi) sağladığını kabul eden Jonathan Fenby, buna karşın bu dönemde ödenen bedellerin çok ağır olduğunu söylemekte ve "Great Leap Forward" (Büyük İleri Atılım) ve "Büyük Kültür Devrimi" gibi süreçlerin olumsuz yanlarına işaret etmektedir. Bu dönemde yaşanan "Büyük Kıtlık" nedeniyle milyonlarca insanın hayatını kaybettiğini de hatırlatan Fenby, bu nedenle Batılıların Çin devletinin ve halkının "istikrar" konusundaki kaygılarını yeterince anlayamadıklarını, oysa bunun Çin tarihinden kaynaklanan doğal bir durum olduğunu söylemektedir.

Deng Xiaoping

Bu noktada, 1970'lerin sonlarından itibaren Çin'i kademeli olarak dünyaya açan Deng Xiaoping'in dünyayı değiştirdiğini bir kez daha vurgulayan Fenby, Deng'in bu şekilde prestiji azalan Çin Komünist Partisi'nin de yeniden güçlenmesini sağladığını düşünmektedir. Deng'in, danışmanlarının da etkisiyle, Çin'deki ucuz işgücü sayesinde ekonomik olarak yükselebileceğini fark ettiğini belirten konuşmacı, küresel ekonomideki yüksek enflasyon nedeniyle dünya genelinde tüketicilerin de Çin'in küresel piyasalara eklemlenmesini desteklediklerini, ayrıca ABD'nin de hazine ve bono tahvillerini satabileceği yeni bir müşteri olarak Çin'i liberalleşme konusunda teşvik ettiğini söylemektedir. Deng'in Komünist Parti'nin insanların yaşam koşullarını geliştirerek ve ekonomik büyüme sağlayarak ayakta kalabileceğini fark ettiğini ve bu sayede Çin rejiminin dünyada da daha itibarlı hale geldiğini belirten Fenby, bu sayede Çin yönetiminin 1989 Tiananmen Meydanı Olayları gibi krizleri atlatabildiğini düşünmektedir. Bu bağlamda, Çin Başbakanlarından Zhu Rongji'nin de Deng sonrasında önemli bir ekonomik reformist olarak önemini vurgulayan Fenby, Rongji'nin de çabalarıyla Çin Halk Cumhuriyeti'nin 2001 yılı sonunda Dünya Ticaret Örgütü'ne (WTO) üye olduğunu anımsatmaktadır.

Çin'de günümüzde "kaybedilmiş 10 yıl" gözüyle bakılan Hu Jintao (2002-2012) döneminde de önemli altyapı ve finans gelişmelerinin yaşandığını vurgulayan Fenby, Çin'in bu dönemde Jintao ve Başbakanı Wen Jiabao liderliğinde ekonomik krizden çıkabildiğini ve yeniden yüksek ekonomik büyüme oranları yakalamayı başardığını anlatmaktadır. Ayrıca Çin'i "son Leninist devlet" olarak değerlendiren Fenby, bu sistem içerisinde halen Komünist Parti'nin hükümetten daha güçlü olduğunu; bu nedenle de Çinli devlet adamlarının yapmaya çalıştıkları liberalleşme reformlarına zaman zaman partiden engeller çıkarıldığını açıklamaktadır. Bu bağlamda, Fenby, Çin'in mevcut Devlet Başkanı Şi Cinping'in aynı zamanda Çin Komünist Partisi Genel Sekreteri olduğunu da sözlerine eklemektedir. Daha sonra Çin Komünist Partisi'nin o dönemdeki (2015) ileri gelen mensuplarını (Politbüro üyeleri) tanıtan Fenby, Şi Cinping ve Başbakan Li Keqiang'ın (Li Keçiang) genç liderler olmaları sebebiyle Politbüro ve Çin yönetiminde kalmaya devam edeceklerini; ancak diğer Politbüro üyelerinin 2017 itibariyle değişeceğini vurgulamaktadır. Görev süresi 2022'de sona ermesi beklenen Şi Cinping'in bir yasa değişikliğiyle hayat boyu Genel Sekreter kalmaya çalışıp çalışmayacağını da değerlendiren Fenby, buna ihtimal vermediğini söylemiştir. Ancak Fenby'nin beklentisinin aksine, 2018 yılında, Çin'de Devlet Başkanlarının görev sürelerini her biri 5 yıl olmak üzere iki dönemle sınırlayan anayasal düzenlemenin kaldırılmasına yönelik yasa teklifi Çin Ulusal Halk Kongresi'nde kabul edilmiş ve böylelikle mevcut Devlet Başkanı Şi Cinping'in tıpkı Mao Zedong gibi ömür boyu bu görevde kalmasının önü açılmıştır.

Daha sonra Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Başkanı Şi Cinping'i irdelemeye başlayan Jonathan Fenby, birinci nesil Çinli komünist liderlerden birinin oğlu olması sebebiyle "princeling" (genç prens) olarak nitelendirilen Cinping'in kariyerini mercek altına almakta ve geçmiş başarılarını anlatmaktadır. Şi'nin 2012'de Komünist Parti Genel Sekreteri, 2013'te de Devlet Başkanı olması ardından Çin'deki dağınık yönetim sorununu çözmeye karar verdiğini söyleyen konuşmacı, bu bağlamda Cinping'in 4 önemli komite (ekonomik reform, ulusal güvenlik, sibergüvenlik ve Çin Halk Kurtuluş Ordusu'nun modernleşmesi alanlarında) kurduğunu söylemektedir. Bu şekilde elinde büyük güç toplamayı başaran Cinping'in günümüzde dünyanın en güçlü lideri olduğunu iddia eden Fenby, Batılı liderler gibi erken seçimleri ve güvenoyu oylamasını düşünmesi gerekmeyen Cinping'in tüm enerjisini Çin'in gelişimi için harcayabileceğini anlatmaktadır. Çin'de insanların "güçlü lider" olgusuna sıcak baktıklarını ve Şi Cinping'in de Halkla İlişkiler (PR) yöntemleriyle bunu sağladığını belirten deneyimli İngiliz gazeteci-yazar, Cinping'in özgüven anlamında da iyi durumda olduğunu düşünmektedir. Fenby, Cinping'in en önemli projesi olarak ise Yeni İpek Yolu olarak da adlandırılan "Tek Kemer Tek Yol" girişimini belirtmektedir. BRICS Bankası ve Asya Altyapı Yatırım Bankası gibi girişimlerle de Çin'in ekonomik ilerlemesini sürdürmeyi amaçlayan Şi, ayrıca Rusya'da Batı'nın ekonomik yaptırımları nedeniyle zayıflayan Putin rejimiyle de yakın ilişkiler geliştirmektedir. Şi'nin "Çin Rüyası"nı da özetleyen Fenby, partinin güçlendirilmesi, milli birlik, verimli bir parti devlet yönetimi, yolsuzlukla mücadele, gelişen yaşam koşulları, halka daha yakın devlet görevlileri, askeri modernleşme ve bölgesel ve küresel siyasette ağırlık gibi unsurları olan bu vizyonun, Çin'i etkili bir küresel aktör yapmayı amaçladığını vurgulamaktadır. Bu hedefler doğrultusunda Şi Cinping'in ilk olarak yolsuzlukla mücadele konusunda harekete geçtiğini belirten Fenby, Bo Şilay (Bo Xilai) vakasını dinleyicilere kısaca anlatmaktadır.

Şi Cinping

Konuşmasının son bölümünde, kitabına ve panele konu olan soruya yanıt arayan Jonathan Fenby, Çin'in mevcut sistemdeki güçlü özelliklerini; yükselişe devam etmesi, yüksek ekonomik büyüme performansı, istikrar, milli birlik ve muhalefetin olmaması olarak sıralamakta ve son dönemde özellikle enerji sektöründe devlet şirketlerinin yöneticilerinde yaşanan değişime dikkat çekmektedir. Ayrıca hukuk sisteminden bağımsız olarak yapılan yolsuzlukla mücadele hamlesinin Çin'de yönetici sınıfında korkuya neden olduğunun da altını çizen İngiliz gazeteci, bunun bazı olumsuz etkilerinin de olabileceğini söylemektedir. Fenby, daha sonra günümüz Çin sisteminin olumsuz özelliklerini sıralamaktadır. Fenby, bunları; ekonomik büyümedeki yavaşlama, ülke içerisindeki ciddi sosyoekonomik dengesizlik ve eşitsizlikler (gini endeksine göre, Çin'deki ekonomik eşitsizlikler Batı ülkelerinden çok daha fazladır), yaşam kalitesindeki sorunlar (özellikle hava kirliliği), çevresel ve demografik sorunlar, tarım sorunu (1,4 milyar insanı besleyebilmek), inovasyon-yenilik alanında yeterince başarılı olunamaması ve Tibet, Sincan (Doğu Türkistan veya Uygur Sorunu) ve Tayvan sorunları olarak listelemektedir. Bu sorunların Çin'in çökmesine neden olmayacağını da belirten İngiliz konuşmacı, buna karşın Çinli liderlerin bu sorunlar karşısında düşünmeleri gerektiğini belirtmektedir. Çin'in Batı'da daha çok "kısmi güç" (partial power) olarak değerlendirildiğini de belirten Fenby, buna gerekçe olarak da; başka ülkelere olan kaynak bağımlılığı, Kuzey Kore dışında tam bir müttefiğinin bulunmaması, askeri güç bağlamında ABD'nin çok gerisinde olması, ABD'nin Doğu Asya'daki gücü, Pekin'in komşularıyla yaşadığı sorunlar, küresel sorunlar karşısında sorumlu bir paydaş gibi davranmak konusunda isteksizlik (Şi Cinping döneminde bu değişmeye başlamıştır) ve yumuşak güç konusundaki sınırlı etki olarak belirtmektedir. Bu nedenle, birilerinin iddia ettiğinin aksine, Çin'in 21. yüzyılda dünya siyasetini domine etmeyeceğini düşünen Jonathan Fenby, bu bağlamda bazı önemli argümanlar öne sürmektedir. Bunlar şöyle sıralanabilir:
  • Değişim ihtiyacı ve bunun bizzat Çin rejimi tarafından da kabul edilmesi. Ancak istikrarın korunması düşüncesiyle bunu gerçekleştirmek konusunda yaşanan zorluklar.
  • Toplumun sosyoekonomik gelişimi nedeniyle hukuk devleti ve hesap verebilirlik alanında yaşanacak olan sorunlar.
  • Devasa nüfus nedeniyle çözümü kolay olmayan çevresel ve demokrafik sorunlar. 
  • Reform ve statüko yanlıları arasındaki anlaşmazlıklar.
  • Rejimi koruma düşüncesinin en temel ilke olması nedeniyle yaşanılan sorunlar.
  • Tek partili Leninist siyasi sistemin doğası.

Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ


14 Haziran 2019 Cuma

France Culture’de Yayınlanan Brexit Programı


Radio France grubuna bağlı olarak yayın yapan Fransız devlet radyosu France Culture’de Belçikalı gazeteci Christine Ockrent tarafından Courrier International dergisi ortaklığında hazırlanan “Affaires Etrangères” (Dış İlişkiler) isimli programın 8 Haziran 2019 tarihli yayınında[1], son 3 yıldır Birleşik Krallık siyasetinin en önemli ve hatta tek gündem maddesi haline gelen Brexit konusu tartışılmıştır. Programa, konuşmacı olarak, İngiliz gazeteci-yazar Jonathan Fenby, Franche-Comté Üniversitesi Britanya ve İrlanda Medeniyeti Emeritus öğretim üyesi Marie-Claire Considère-Charon, London School of Economics (LSE) Avrupa Enstitüsü Profesörü Iain Begg, King’s College öğretim üyesi Anand Menon, Center for European Reform (CER) Londra Direktörü Charles Grant, Jacques Delors Enstitüsü Notre Europe Direktörü Sébastien Maillard ve Courrier International dergisi redaktörü Eric Chol katılmışlardır. Bu yazıda, bu programda konuşulanlar özetlenecektir.

Programın ilk konuşmacısı olan Jonathan Fenby, öncelikle David Cameron’ın siyasetten ayrılmasına neden olan Brexit sürecinde “Brexit Brexit demektir” (Brexit means Brexit) gibi iddialı mesajlar veren Theresa May’in de başarısızlık yaşadığına dikkat çekmiş ve bunun sebebinin Birleşik Krallık’ın bu süreçle ilgili yeterli kaynak ve yeteneğe sahip olmaması olduğunu söylemiştir. Muhafazakâr Parti’nin bu süreçte kutuplaşma yaşadığını da vurgulayan İngiliz konuşmacı, parti tabanının Brexit’i gerçekten istediğini, ancak Avam Kamarası’ndaki birçok Muhafazakâr milletvekilinin bu konuda şüpheleri olduğunu ve hatta bu sürece destek vermediklerini iddia etmektedir. İşçi Partisi’nin de benzer çelişkileri yaşadığını vurgulayan Fenby’e ek olarak, moderatör Christine Ockrent, 2019 Avrupa Parlamentosu seçimleri sonucunda, AB karşıtı Nigel Farage ve yeni kurduğu Brexit Partisi’nin Avrupa Parlamentosu’ndaki en büyük parti haline geldiğini hatırlatmaktadır.

Programın ikinci konuşmacısı olan King’s College öğretim üyesi Anand Menon, ilk olarak Brexit çıkmazının Birleşik Krallık’ta henüz kurumsal bir sorun haline gelmediğini ve siyasi bir sorun olarak, ülke içerisinde siyaseten mevcut olan kurumlar dâhilinde çözülebileceğini söylemekte ve iyimser mesajlar vermektedir. Britanya’da Avam Kamarası’nın vatandaşların görüşlerini adeta bir ayna gibi çok doğru şekilde yansıttığını belirten Menon, aynı Britanya halkı gibi Avam Kamarası’ndaki siyasi partilerin de bu konuda çelişki yaşamalarının doğal olduğunu düşünmektedir. Avrupa Parlamentosu seçimlerinin ulusal bir seçimle aynı sonuçları yansıtmayacağını da belirten Menon, ulusal bir seçim olması halinde, yine iki büyük partiden (Muhafazakâr Parti ve İşçi Partisi) birinin hükümeti kuracağını; ancak Brexit sürecindeki belirsizlikler nedeniyle şu an için iki büyük partinin de (özellikle iktidardaki Muhafazakâr Parti) bir erken seçim istemediğini sözlerine eklemektedir.

Daha sonra söz alan Center for European Reform (CER) Londra Direktörü Charles Grant, 2019 Avrupa Parlamentosu seçim sonuçlarına bakıldığında[2]; öncelikle şu an için Birleşik Krallık halkının yüzde 40’ının Brexit’e kesinlikle karşı olduğunu (Liberal Demokratlar, İngiltere ve Galler Yeşiller Partisi-GPEW, İskoç Ulusal Partisi-SNP ve Change UK-Birleşik Krallık Değişim Partisi), yüzde 35’inin ise kesinlikle Brexit taraftarı olduğunu (Brexit Partisi ve UKIP) söylemenin doğru olacağını belirtmektedir. Grant, buna karşın, geleneksel olarak ülke siyasetine yön veren iki büyük partinin (İşçi Partisi ve Muhafazakâr Parti) bu konuda kesin bir tavır alamadıklarını belirterek, bu iki partinin seçmenlerinin farklı yönlere savrulabildiğini anlatmaktadır. Charles Grant, daha sonra Brexit süreciyle ilgili 3 kritik hususa dikkat çekmektedir. Bunlar; (1) İşçi Partisi’nin ikinci bir referandum talep edip etmeyeceği, (2) Muhafazakâr Parti’nin “anlaşmasız Brexit” çizgisinin parlamento içerisinde önlenip önlenemeyeceği ve (3) AB’nin anlaşmasızlık halinde Birleşik Krallık’a daha fazla zaman tanımak için 50. maddeyi işletip işletmeyeceğidir. Bu bağlamda, Grant, bundan sonra yaşanabilecekleri de şöyle özetlemektedir; Boris Johnson’ın yeni Muhafazakâr Parti lideri ve Birleşik Krallık Başbakanı olması ardından Eylül ayında Brüksel’e giderek AB ile daha iyi bir anlaşma için masaya oturacağını düşünen Grant, AB’nin bu yaklaşımı kabul etmeyeceğini, bu nedenle de Johnson’ın anlaşmasız Brexit’i gerçekleştirmeye çalışacağını iddia etmektedir. Ancak bu yaklaşımın Avam Kamarası’nda reddedilmesi durumunda Birleşik Krallık’ta bir erken genel seçim veya ikinci bir Brexit referandumu olabileceğini de sözlerine ekleyen Grant, durumun karmaşıklığını bu şekilde açıklamaktadır. Bunların yanı sıra, Charles Grant, Avam Kamarası Sözcüsü John Bercow’un da bu süreçte önemli bir figür olduğunu hatırlatan moderatör Christine Ockrent’i destekleyerek, anlaşmasız Brexit’i engellemek konusunda Bercow’un etkili bir kişi olduğunu vurgulamaktadır.

2019 Avrupa Parlamentosu seçimlerinde Birleşik Krallık’taki partilerin oy oranları[3]

Daha sonra söz alan Franche-Comté Üniversitesi öğretim üyesi Marie-Claire Considère-Charon, 1215 yılında imzalanan tarihi Magna Carta anlaşmasından günümüze kadar giderek derinleşerek gelişen Britanya demokrasisinin şimdilerde bir krizde olduğunu ve klasik parlamenter sistemin en iyi örneği olarak öne sürülen Westminster modelinin artık sorunlara çözüm oluşturamadığını iddia etmektedir. Theresa May’in Muhafazakâr Parti hükümetinin 2017 yılındaki seçimlerde Avam Kamarası’nda çoğunluğu elde edemediğini ve ancak Kuzey İrlanda merkezli koyu muhafazakâr (Protestan) bir parti olan DUP-Demokratik Birlik Partisi desteğiyle iktidara gelebildiğini hatırlatan Considère-Charon, Muhafazakâr Parti hükümetinin Brexit anlaşmasını da bir türlü meclisten geçiremediğini anımsatmaktadır. Ayrıca Brexit referandumunda çoğunlukla AB’de kalınması yönünde oy veren Kuzey İrlanda’da 2017 yılı Ocak ayından beri hükümetin kurulamadığını vurgulayan Fransız konuşmacı, Boris Johnson’ın Başbakan ve Muhafazakâr Parti lideri seçilmesi sonrasında DUP’un hükümete ve Brexit sürecine desteği konusunda yeniden bir müzakere yaşanabileceğini ima etmektedir.

Yeniden söz alan Anand Menon ise, Muhafazakâr Parti liderliği ve Başbakanlık konusunda büyük favori olan Boris Johnson’ın her söylediğini yapan bir siyasetçi olmadığını belirterek, Johnson’ın Başbakan olarak anlaşmasız Brexit formülünü deneyebileceğini, ama AB ile Brexit konusunda bir anlaşma yapmaya çalışmasının da kesinlikle sürpriz olmayacağını söylemektedir. Ancak Johnson’ın en büyük sıkıntısının -Theresa May’e olduğu gibi- AB ile varılan Brexit anlaşmasını parlamentodan geçirmeye çalışırken İşçi Partili vekillerin desteğini almak konusunda olacağını belirten Menon, anlaşmasız Brexit durumunda Birleşik Krallık’ta siyaset dilinin Avrupa karşıtı/milliyetçi bir tona bürüneceğini ve bunun da ciddi siyasal riskler yaratacağını düşünmektedir.

Yeniden tartışmaya katılan Jonathan Fenby, Anand Menon’un siyasi risk analizini destekleyerek, Brexit sürecinin Britanya’da daha şimdiden Avrupa karşıtı bir siyasi iklim yarattığını ve bunun ilerleyen dönemde daha da artacağını belirterek, son 3 yıldır Birleşik Krallık’ta çok gergin bir siyasi atmosfer oluştuğuna dikkat çekmektedir. Birleşik Krallık’ta son dönemde hükümetlerin güvensiz ve toplumun ise kutuplaşmış olduğuna dikkat çeken İngiliz yazar, bu bağlamda Brexit sürecinin Britanya demokrasisine vermiş olduğu zarara dikkat çekmektedir.

Courrier International dergisi redaktörü Eric Chol ise, bu süreçte Başbakan olması beklenen Boris Johnson hakkında uluslararası basında yazılanları özetlemekte ve genelde bir “şaka” olarak değerlendirilen Johnson’ın aslında eski bir gazeteci ve önemli bir Muhafazakâr siyasetçi olduğunu vurgulamaktadır. Brexit kampanyası sürecinde gafları ve asılsız bazı iddialarıyla tepki çeken Johnson’ın şimdilerde Başbakanlık şansının ortaya çıkmasını büyük bir şans olarak değerlendiren Chol, buna karşın Avrupalı siyasetçilerin bir şarlatan ve Trumpist (ABD Başkanı Donald Trump destekçisi) olarak değerlendirdikleri Johnson’a yeni bir anlaşma veya anlaşmasız Brexit konusunda yardımcı olmaya çalışmayacaklarının da altını çizmektedir. 2019 Avrupa Parlamentosu seçimlerinde yeni kurduğu partisi Brexit Partisi ile büyük bir çıkış gerçekleştiren ve Britanya’daki birinci parti olmayı başaran Nigel Farage’ın Boris Johnson ve partisi için önemli bir tehdit oluşturduğunu da belirten Courrier International dergisi redaktörü, Johnson ve partisinin Brexit sürecinde yetersiz kalmaları durumunda, tek bir gayesi olan Brexit Partisi’nin (Birleşik Krallık’ı hızlı bir şekilde AB’den çıkarmak) daha da güçlenebileceğini ima etmektedir.

Programa telefonla bağlanan London School of Economics (LSE) Profesörü Iain Begg ise, Birleşik Krallık ekonomisindeki güncel gelişmeleri yorumlamaktadır. Begg, öncelikle durumun sanıldığı kadar kötü olmadığını “ne sıcak, ne soğuk” ifadesiyle açıklamaktadır. Birleşik Krallık’ta işsizlik oranlarının Fransa’nın aksine oldukça düşük olduğunu belirten Begg, buna karşın Brexit süreci nedeniyle ekonomide bazı belirsizlikler olduğunu kabul etmektedir. Bu durumun finans piyasalarına ve özellikle sterline etkisi sorulduğunda ise, Begg, İngiliz sterlininin Brexit referandumu ardından önce değer kaybettiğini, ama daha sonra yeniden değer kazandığını belirtmektedir. Begg, ayrıca Theresa May hükümetinin sadece Brexit süreciyle ilgilendiği ve ülke içerisinde gerekli olan sosyoekonomik reformlar konusunda yetersiz kaldığını vurgulamaktadır.

Marie-Claire Considère-Charon ise, sonraki turda, Brexit’in bir histeriye dönüşmesinin Britanya halkı üzerindeki etkilerinin çok olumsuz olduğunu söyleyerek, insanları bu şekilde belirsiz bir ortamda yaşatmanın onların ruh hallerini kötü etkilediğini anlatmaktadır. Son Avrupa Parlamentosu seçimlerinde Britanya halkının net tercihleri olan partilere (kesin, anlaşmasız ve hızlı Brexit’i savunan Brexit Partisi veya kesinlikle AB’de kalınmasını isteyen Liberal Demokratlar) yönelmelerinin bir tesadüf olmadığını vurgulayan Fransız akademisyen, bu bağlamda belirsizliğe duyulan tepkiyi ifade etmektedir. Bu noktada sert Brexit yanlısı Theresa May’i en çok zorlayan konunun Kuzey İrlanda Sorunu olduğunu hatırlatan Considère-Charon, Kuzey İrlanda’nın Gümrük Birliği içerisinde kalması ve İrlanda ile arasında sınır bulunmamasının bir siyasi ve ekonomik mesele haline geldiğini anımsatmaktadır. Büyük çoğunlukla AB’de kalınması yönünde oy veren İskoçya’nın bağımsızlığı konusunun da bu süreçte yeniden gündeme gelebileceğini belirten Fransız akademisyen, 2014 yılındaki bağımsızlık referandumunda AB’de kalmak düşüncesiyle İskoçların bağımsızlığa “hayır” dediklerini, ancak şimdi Brexit gerçekleşirse, İskoçya’da bağımsızlık yanlılarının daha da güçleneceğini düşünmektedir. Ancak yeni bir bağımsızlık referandumu için Londra merkezi hükümetinin onay vermesi gerektiğini de belirten Considère-Charon, bu süreçte bunun kolay olmadığını vurgulamaktadır.

Yeniden söz alan Iain Begg, ABD Başkanı Donald Trump’ın birkaç gün önce gerçekleştirdiği İngiltere ziyaretinde gündeme getirdiği ABD ile Birleşik Krallık arasında yapılacak yeni ve daha avantajlı bir ticaret anlaşmasının kolay olmadığını; zira bu tarz anlaşmaların uzun süren müzakereler ardından yapılabileceğini belirtmektedir. Ayrıca Trump’ın bu önerisinin ABD Kongresi tarafından da onaylanması gerektiğine dikkat çeken Begg, bunun Trump’a özgü popülist bir fantezi olduğunu düşünmektedir. Birleşik Krallık’ta adeta bir din kadar kutsal olan Ulusal Sağlık Sistemi-NHS’nin Trump tarafından tartışmaya açılmasının da tepki çekeceğini düşünen İngiliz akademisyen, anlaşmasız Brexit durumunda ekonomide belirsizliklerin daha da artacağını ve bunun ekonomiye olumsuz etkileri olacağını, tam da bu nedenle anlaşmalı Brexit’in gerçekleşmesinin daha gerçekçi bir ihtimal olduğunu söylemektedir.

İlk kez söz alan Jacques Delors Enstitüsü Notre Europe Direktörü Sébastien Maillard, sert Brexit yanlısı Boris Johnson’ın Birleşik Krallık Başbakanı olmasının AB çevrelerini sevindirmeyeceğini söylemekte ve Avrupa Komisyonu’nun Brexit konusundaki müzakerelerden sorumlu şefi Michel Barnier’nin daha önce yeniden müzakerelere kapıyı kapatan yaklaşımını gündeme getirmektedir. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un da bu çizgide olduğunu hatırlatan Maillard, daha önce hiçbir üyesini kaybetmeyen AB’nin bu yeni durum karşısında bazı belirsizlikler/endişeler yaşadığını da kabul etmektedir.

Yeniden tartışmaya katılan Jonathan Fenby, yeni dönemde Britanya’da Başbakan olması beklenen Boris Johnson’ın nasıl hareket edeceğinin sorulması üzerine, Charles Grant’in düşüncelerini destekleyerek, yeni dönemde -Johnson’ın Başbakanlığında- ikinci Brexit referandumu ve erken seçim formülleri üzerinde durulması gerektiğini söylemektedir. Olası ikinci referandumda AB’de kalınması yönünde birkaç puan farkla bir karar çıksa bile bunun tartışmaları dindirmeyeceğini düşünen Fenby, böyle bir ihtimalde Brexit yanlılarının üçüncü referandum talep edeceklerini iddia etmektedir. Boris Johnson’ın hareketleri ve politikaları öngörülebilir klasik bir politikacı olmadığını da ifade eden Fenby, moderatör Christine Ockrent’le birlikte “Avrupalı Trump” olarak nitelendirdiği Johnson’ın son Avrupa Parlamentosu seçimlerinde yüzde 10’un altında kalan bir partinin başına geçeceğini ve bu şekilde ülkesini yöneteceğini de vurgulamaktadır. Fenby, bu durumun siyasi istikrar açısından Birleşik Krallık ve Avrupa açısından tehlikeli olduğunun da altını çizmektedir. Fenby, programın son bölümünde ise, Britanya’da bugüne kadar daima ağır basan pragmatizm ve sağduyunun son dönemde “Britanya’nın büyüklüğü” duygusunun etkisiyle yerini ideolojik ve siyasi tutkuya bıraktığını ve Britanya siyasal elitinin bunu önleyemediğini açıklamaktadır.

Sébastien Maillard ise, Avrupa Parlamentosu’nda Angela Merkel’in CDU (Hıristiyan Demokrat Birliği) partisinden daha fazla milletvekili sandalyesi (29) olan ve bu şekilde en büyük parti hüviyetine sahip Nigel Farage’ın Brexit Partisi’nin Avrupa işlerini bloke edemeyeceğini ve Birleşik Krallık’ın bu süreçte yapıcı bir tavır belirleyeceğini düşündüğünü söylemektedir. Ancak bu tavrın politik bir tavır olacağını da söyleyen Maillard, Londra’nın bu süreçte Brexit sürecini en iyi şekilde sonuçlandırmak arayışında olacağını ve bu nedenle AB çevreleri ile olumsuz ilişkilere girmeyeceğini ima etmektedir.

Tartışmanın genel bir değerlendirmesini yapmak gerekirse; Boris Johnson’ın yeni Muhafazakâr Parti lideri ve Birleşik Krallık Başbakanı olacağı konusunda konuşmacıların görüş birliğine vardığı ve Johnson’ın Başbakanlığında önümüzdeki dönemde AB ile Birleşik Krallık arasında yeni bir müzakere ihtimalinin belirdiğini söylemek mümkündür. Bu müzakerelerde iki tarafın da yapıcı olması gerektiği aşikârken, Kraliyet ailesi, İngiliz kanaat önderleri ve sanatçılarının bu dönemde daha net tavır ortaya koymaları gerektiği de ortadadır. Zira yanlış olduğu düşünülen bir sürece gönülsüzce sürüklenmektense, AB üyeliğinde ısrar edilmesi daha doğrudur. Yok, bu konuda bir görüş birliğine varılmışsa, o zaman AB ile ilişkileri koparmadan ve zedelemeden İsviçre veya Norveç gibi yeni bir partnerlik modeli üzerinde durulmalıdır. Zira eski Başbakanlardan Tony Blair’in geçtiğimiz gün yaptığı bir konuşmada belirttiği üzere[4], küreselleşen dünyada Birleşik Krallık’ın Çin, ABD ve Hindistan gibi demografik ve ekonomik devlerle kendi başına mücadele etmesi imkânsızken, AB ve ABD ile çok yakın ilişkileri olan bir Britanya’nın dünya siyaseti ve ekonomisinde ağırlığını koruyabilmesi mümkündür. Ancak AB ile yakın ilişkilerin tam üyelik modeliyle veya serbest ticaret ve bazı önemli kazanımları koruyan farklı bir model doğrultusunda yapılması sağlanabilir. En kötü formül ise, kuşkusuz, anlaşmasız Brexit ile Avrupa kıtasıyla ticari ve siyasi ilişkileri bozmak olacaktır. Bu noktada Boris Johnson ve diğer Muhafazakâr Parti liderlerinin blöf yaptıkları düşüncesi daha ağır basmaktadır. Ancak AB’nin de, bu süreçte daha iyi bir ayrılık anlaşması konusunda Birleşik Krallık’a bazı haklar sağlaması daha doğru bir yaklaşım olabilir. Zira ilişkilerin bozulması durumunda, iki taraf da kayıplar yaşayacak ve Avrupa güvenliği konusunda bile bazı zafiyetler yaşanabilecektir.

Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ

[1] Programı buradan dinleyebilirsiniz; https://www.franceculture.fr/emissions/affaires-etrangeres/affaires-etrangeres-emission-du-samedi-08-juin-2019.
[2] Bu seçimde partilerin oy oranları şöyle oluşmuştur: Brexit Partisi % 31,6, Liberal Demokratlar % 20,3, İşçi Partisi % 14,1, İngiltere ve Galler Yeşiller Partisi (GPEW) % 12,09, Muhafazakâr Parti % 9,09, İskoç Ulusal Partisi % 3,6, Birleşik Krallık Değişim Partisi (Change UK) % 3,4, UKIP % 3,3 ve Plaid Cymru % 1. Bakınız; https://www.bbc.co.uk/news/topics/crjeqkdevwvt/the-uks-european-elections-2019.
[3] https://www.bbc.com/news/topics/crjeqkdevwvt/the-uks-european-elections-2019.
[4] Bakınız; https://twitter.com/Independent/status/1134480402561753088.