Moldova Sandık Başına Gidiyor

 

Giriş

Ukrayna’ya benzer şekilde, Batı (Avrupa Birliği ve ABD) ile Rusya arasında Amerikalı ünlü siyaset bilimci Samuel Huntington’ın “torn” (bölünük) ülke adını verdiği temelde iki ana sosyolojik-kültürel blokta yoğunlaşan nüfusunun yarattığı çelişkiler nedeniyle siyaseten de zorluklar yaşayan Moldova’da[1], geçtiğimiz yıl yapılan ve AB yanlısı güçlerin kıl payı farkla zaferle çıktığı Cumhurbaşkanlığı seçimi ve referandumun ardından, 28 Eylül’de ülkenin geleceği açısından kritik rol oynayabilecek parlamento seçimleri düzenlenecek. Seçimler, AB ile Rusya arasındaki bilek güreşinde Moldova’da hangi tarafın ağır bastığının anlaşılması açısından kritik bir test işlevi görecek. Bu yazıda, 2025 Moldova parlamento seçimleri analiz edilecektir.

Geçen Yılki Seçimler: Kıl Payı Batı Üstünlüğü

Hatırlanacak olursa, geçtiğimiz yıl 20 Ekim 2024 ve 3 Kasım 2024 tarihlerinde iki turlu olarak düzenlenen Moldova Cumhurbaşkanlığı seçimlerini, Batı’nın desteklediği ve AB üyeliği yanlısı bağımsız aday Maia Sandu, ikinci turda Rusya yanlısı Gagavuz aday Alexandr Stoianoglo karşısında yüzde 45’e karşı yüzde 55 oyla kazanmış ve ikinci defa Cumhurbaşkanı seçilmişti.[2] Seçimlerin sonucunu, büyük ölçüde, toplam seçmenin yüzde 20’sini oluşturan ve Avrupa’da çeşitli ülkelerde çalışan Moldova diasporası belirlemiş ve bu kesimden çok yoğun olarak oy alan Sandu, Rusya’nın seçime müdahil olduğu yönünde endişe ve iddialara rağmen, rakibine anlamlı bir fark atarak seçimi kazanmıştı.[3]

Moldova Cumhurbaşkanı Maia Sandu

Seçimlerin kıl payı Batı üstünlüğü şeklinde adlandırılmasına neden olan asıl gelişme ise, seçimlerin ilk turu ile eşzamanlı olarak yapılan Moldova’nın AB üyeliğine yönelik referandumda, Moldova halkının yalnızca yüzde 50,4’lük bölümünün üyeliğe sıcak baktığını ortaya koyan sonuç olmuştu. Bu, nüfusunun yüzde 90’ı Ortodoks Hıristiyan olan ve yüzde 10 civarında Rus asıllı Moldova vatandaşına ev sahipliği yapan[4] Moldova’nın AB ile Rusya arasındaki bölünmüşlüğünü yansıtan bir gelişme olarak not edilmişti.[5] Bu şekilde, her ne kadar 2022 yılında AB tam üyelik aday statüsü tescil edilen Moldova’da Batı yanlıları seçim ve referandumdan zaferle çıksa da, Rusya’nın ülke üzerindeki etkisinin sürdüğü anlaşılmıştı.

Moldova’nın tarihsel-kültürel olarak Rusya etkisine açık olmasının yanı sıra, bu ülkenin Gagavuzya ve Transdinyester gibi Rusya yanlısı nüfusun yoğun olarak yaşadığı özerk bölgelerde yaşadığı idari ve siyasi sorunlar nedeniyle, Moldova’nın toprak bütünlüğüne yönelik gelecekte oluşabilecek -Ukrayna’nın Donbass’ı gibi- riskler de bu süreçte ortaya çıkmıştı.[6] Bu bağlamda, Moldova’nın, anayasasının 11. maddesi gereği, tarafsızlığı dış politikada ilkesel olarak belirlemiş az sayıdaki devletten birisi olduğunu[7] ve NATO ile bazı ortaklıkları bulunmasına karşın[8], üyelik yönünde bugüne kadar herhangi bir adım atmadığını da sözlerimize eklemek gerekir. Nitekim seçim sonuçlarını yorumlayan Uluslararası Politika Akademisi (UPA) Rusya uzmanı Sadık Arpacı da, her ne kadar seçimden Batı yanlıları üstünlükle çıksa da, ülkedeki bölgeler arasında ve genç ve yaşlı nesiller arasında ortaya çıkan büyük tezatlar, seçim sonrasında Kremlin’den yapılan açıklamalar ve Moskova’nın Transdinyester ve Gagavuzya kozları nedeniyle, Moldova’nın AB-Rusya denkleminde jeopolitik risklerle yüzleşebileceğini vurgulamıştır.[9]

2025 Parlamento Seçimleri: İddialı Partiler

Moldova, kurulduktan sonra zaman içerisinde (2000 yılında) Fransa tipi bir yarı-Başkanlık sisteminden parlamenter sisteme (Westminster modeli) evrilse ve mevcut sistem genelde siyaset bilimi literatüründe parlamenter olarak adlandırılsa da[10], Moldova siyasal sisteminde Cumhurbaşkanı’nın yetkilerinin klasik bir parlamenter sistemden fazla olması dikkat çekmiştir. Moldova’da, Cumhurbaşkanı, dış politika ve güvenlikte etkili bir rol üstlenirken, 101 sandalyeli Moldova Parlamentosu’ndan güvenoyu alarak görevine başlayan Başbakan, asıl yürütme erkine sahip kişidir.[11]

Moldova’da siyasi partiler ise genelde iki ana eksende toplanmışlardır: AB yanlısı siyasi partiler ve Rusya yanlısı siyasi partiler. Bu bağlamda, Cumhurbaşkanı Sandu’nun liberal çizgideki PAS’ı (Eylem ve Dayanışma Partisi), merkez sağ çizgideki PDM (Modern Demokratik Parti) ve yine merkez sağ eğilimli Liberal Parti (PL) Avrupa yanlısı etkili siyasi oluşumlar olarak dikkat çekerken, sosyalist çizgideki Moldova Cumhuriyeti Sosyalist Partisi (PSRM), komünist çizgideki Moldova Cumhuriyeti Komünistler Partisi (PCRM) ve sol popülist Bizim Parti (PN) Rusya yanlısı partiler olarak sınıflandırılmaktadır.[12]

2025 parlamento seçimleri de genel anlamda bu iki blok ve parti ekseninde şekillenecektir. Ağustos 2025 tarihli en güncel anketler, seçimlerden Cumhurbaşkanı Sandu’nun partisi Eylem ve Dayanışma’nın (PAS) yüzde 34 civarında oyla birinci çıkacağını göstermektedir.[13] Ancak bu oy oranının PAS’ın tek başına hükümet kurmak ve meclisten güvenoyu almak için yeterli olmayacağı öngörülmektedir. Seçimde iddialı olması beklenen diğer büyük parti/blok ise, Rusya yanlısı PSRM-PCRM ikilisinin diğer bazı küçük siyasi partilerle (PRIM ve PVM) birlikte kurduğu Vatansever Seçim Bloku (BEP) ittifakıdır. Anketler, BEP ittifakının yüzde 30 civarında oy alarak sandıktan ikinci çıkacağını göstermektedir.[14] 2024 Cumhurbaşkanlığı seçimleri ikinci turuna kalarak adından söz ettiren Alexandr Stoianoglo’nun kurduğu Alternatif partisi ve ittifakı ise seçimde yüzde 10 civarında bir oya ulaşabilir.[15] Son olarak, İsrail doğumlu oligark Ilan Shor’un kurduğu Zafer İttifakı da bu seçimde ciddi bir varlık gösterme potansiyeline sahip olup, bazı anketlerde yüzde 8-9 oy oranlarına ulaşmaktadır.

Moldova’yı ziyaret eden Avrupalı liderler: Donald Tusk, Emmanuel Macron ve Friedrich Merz

Bu tablo incelendiğinde, şu yorum yapılabilir; 2025 Moldova parlamento (genel) seçimlerinde, Batı yanlısı PAS, seçimde Rusya yanlısı farklı sağ ve sol ittifak ve aktörlerle yarış halinde olacak ve seçimi birinci sırada bitirmesi neredeyse kesin olmasına karşın, hükümeti kurabilmesi o kadar da kolay olmayacaktır. Avrupa Parlamentosu’na[16] ve Cumhurbaşkanı Sandu’ya[17] göre, bunun yanında Rusya’nın Moldova’daki seçimlere müdahale etmesi de ciddi bir sorun teşkil etmektedir. Tam da bu nedenle, geçtiğimiz gün Fransa, Almanya ve Polonya liderleri Moldova’yı bağımsızlık gününde ziyaret etmiş ve Cumhurbaşkanı Sandu’ya destek olarak Moldova’nın AB üyeliği yolunda adımlar atmasını teşvik etmişlerdir.[18]

Sonuç

Sonuç olarak, 2025 Moldova genel seçimleri, Batı ile Rusya arasında hassas dengede kalan ülkelerin durumu açısından önemli bir test olacaktır. Rusya’nın zayıf düştüğü zamanlarda genelde Moskova’nın yörüngesindeki ülkeler demokrasi, özgürlük ve ekonomik kaygılarla Batı’ya yönelirlerken, Rusya’nın güçlendiği durumlarda ise bunun tersi yaşanmaktadır. Bu süreçlerin iyi yönetilememesi ise Ukrayna örneğindeki gibi jeopolitik krizlere neden olabilmektedir ki, Moldova ve AB’nin, bu ülkenin Birliğe katılımı yönünde bundan sonra çok planlı, dikkatli ve stratejik adımlar atmaları gerekecektir. Ancak Rusya’nın Güney Kafkasya’da ABD’nin Trump döneminde Ermenistan ve Azerbaycan arasında imzalanan ve Zengezur Koridoru’nu ABD kontrolünde açacak olan TRIPP anlaşmasıyla bölgeye girişine engel olamaması, Suriye’de bazı çabalara ve askeri üslerini korumasına karşın halen eski gücüne erişememesi ve Ukrayna konusunda da mutlak bir askeri zaferden henüz uzak oluşu, Moldova’nın da stratejik açıdan doğru adımlarla bu süreci başarıyla tamamlayabileceğini ve Rusya’nın askeri müdahale şansının yüksek olmadığını düşündürmektedir. Rusya’nın neden cazibe merkezi olamadığı ve müttefiklerini sürekli küstürdüğü ise kuşkusuz ayrı bir incelemenin konusu olmalıdır. Ancak elbette bunun temel nedeni, Rus yönetim modelinin özgürlükler ve farklı düşünceye tahammülsüzlüğüdür.

Kapak fotoğrafı: https://carnegieendowment.org/russia-eurasia/politika/2024/10/moldova-elections-russia-influence?lang=en

Prof. Dr. Ozan ÖRMECİ

 

DİPNOTLAR

[1] Bu konuda bir çalışma için bakınız; Aurelien Lavric (2013), “The Civilisation Dialogue in the Globalization Process: S.P. Huntington Theory After 20 Years”, Communication and Globalization, 3(2), Nisan / Haziran 2013, Erişim Tarihi: 28.08.2025, Erişim Adresi: https://www.ijcr.eu/articole/136_14%20lavric.pdf, ss. 179-1985.

[2] Paul Kirby (2024), “Pro-EU leader wins Moldova election despite alleged Russian meddling”, BBC News, 4 Kasım 2024, Erişim Tarihi: 28.08.2025, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/news/articles/cz7w9dglzzlo.

[3] Pjotr Sauer (2024), “Maia Sandu wins second term in Moldovan election in rebuke to Kremlin”, The Guardian, 3 Kasım 2024, Erişim Tarihi: 28.08.2025, Erişim Adresi: https://www.theguardian.com/world/2024/nov/03/moldovans-vote-in-presidential-runoff-amid-claims-of-russian-interference.

[4] The World Fact Book, “Moldova”, Erişim Tarihi: 28.08.2025, Erişim Adresi: https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/moldova/#people-and-society.

[5] Sarah Rainsford & Laura Gozzi (2024), “Moldova says 'Yes' to pro-EU constitutional changes by tiny margin”, BBC News, 21 Ekim 2024, Erişim Tarihi: 28.08.2025, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/news/articles/c1wnr5qdxe7o.

[6] Ozan Örmeci (2024), “2024 Moldova Cumhurbaşkanlığı Seçimi ve AB Referandumu”, Uluslararası Politika Akademisi, 18 Ekim 2024, Erişim Tarihi: 28.08.2025, Erişim Adresi: https://politikaakademisi.org/2024/10/18/2024-moldova-cumhurbaskanligi-secimi-ve-ab-referandumu/.

[7] Constitute, “Moldova (Republic of) 1994 (rev. 2016)”, Erişim Tarihi: 28.08.2025, Erişim Adresi: https://www.constituteproject.org/constitution/Moldova_2016.

[8] NATO (2023), “Relations with the Republic of Moldova”, Erişim Tarihi: 28.08.2025, Erişim Adresi: https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_49727.htm.

[9] Sadık Arpacı (2024), “Yeni Bir Dönemin Eşiğinde Moldova: 2024 Seçimleri, AB Referandumu ve Rusya’nın Tepkisi”, Uluslararası Politika Akademisi, 11 Kasım 2024, Erişim Tarihi: 28.08.2025, Erişim Adresi: https://politikaakademisi.org/2024/11/11/yeni-bir-donemin-esiginde-moldova-2024-secimleri-ab-referandumu-ve-rusyanin-tepkisi/.

[10] Steven D. Roper (2008), “From Semi-Presidentialism to Parliamentarism: Regime Change and Presidential Power in Moldova”, Europe-Asia Studies, 60(1), Ocak 2008, s. 114.

[11] Sadık Arpacı (2024), “Yeni Bir Dönemin Eşiğinde Moldova: 2024 Seçimleri, AB Referandumu ve Rusya’nın Tepkisi”, Uluslararası Politika Akademisi, 11 Kasım 2024, Erişim Tarihi: 28.08.2025, Erişim Adresi: https://politikaakademisi.org/2024/11/11/yeni-bir-donemin-esiginde-moldova-2024-secimleri-ab-referandumu-ve-rusyanin-tepkisi/.

[12] A.g.e.

[13] Eugen Urușciuc (2025), “Primul sondaj din perioada electorală arată un viitor Parlament fără o majoritate clară”, Politica, 20 Ağustos 2025, Erişim Tarihi: 28.08.2025, Erişim Adresi: https://moldova.europalibera.org/a/primul-sondaj-din-perioada-electorala-arata-un-viitor-parlament-fara-o-majoritate-clara/33508250.html.

[14] A.g.e.

[15] A.g.e.

[16] European Parliament (2024), “Parliament condemns Russia’s interference in Moldova”, 9 Ekim 2024, Erişim Tarihi: 28.08.2025, Erişim Adresi: https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20241003IPR24421/parliament-condemns-russia-s-interference-in-moldova.

[17] Politico (2025), “Moldova’s president warns of ‘unprecedented’ Russian election meddling”, 30 Temmuz 2025, Erişim Tarihi: 28.08.2025, Erişim Adresi: https://www.politico.eu/article/moldova-warns-russian-election-inteference-mai-sandu-cyberattack-disinformation/.

[18] AP (2025), “European leaders go to Moldova to mark its Independence Day ahead of a key election”, 28 Ağustos 2025, Erişim Tarihi: 28.08.2025, Erişim Adresi: https://apnews.com/article/moldova-russia-europe-macron-merz-tusk-elections-fed954bdefe261e40e0d892a8446781d.