2014 Bolivya Başkanlık Seçimleri

Bolivya ya da Çokuluslu Bolivya Devleti (İspanyolca: Estado Plurinacional de Bolivia) Güney Amerika kıtasının orta bölümünde yer alan ve 10 milyonun üzerinde nüfusu olan bir Latin Amerika ülkesidir.[1] Bu yazıda Bolivya’nın yakın siyasi geçmişinde yaşananları özetleyerek, 2014 seçimlerini sizler için analiz edeceğim.

Bağımsızlığını kazanmasından bu yana Bolivya açısından en büyük siyasi değişimlerin yaşandığı dönem; 2005 yılında yapılan ve sonucunda % 54’lük oy oranıyla Evo Morales’in[2] Devlet Başkanlığı görevine seçildiği Başkanlık seçimleri olmuştur. Morales’in başa geçmesiyle, ülkede köklü değişikliklerin başladığı yeni bir döneme girilmiştir. 1993-1997 yılları arasında devlet başkanlığı görevini yürüten Gonzalo Sanzhez döneminde, ülkenin sahip olduğu doğalgaz ve hidrokarbon şirketlerinin özelleştirilmesine karşı yapılan halk hareketlerinde lider konumda bulunan ve 185 yıllık Bolivya tarihinde ilk kez yerli kökenli biri olarak devlet başkanlığına seçilen Evo Morales, yerli halkın ve fakir kesimlerin doğalgaz gelirlerinden ve toprak reformundan daha adil pay almasını savunan Sosyalizm Hareketi’nin (Movimiento al Socialismo) ve ülkede yaygın bulunan koka ekimini savunan koka üreticileri federasyonunun da lideri konumundadır.[3] Anti-emperyalist ve anti-Amerikan söylemleriyle dünya kamuoyunda da büyük ses getiren Morales, Aralık 2009’da yapılan seçimlerde oylarını arttırarak, % 64 oy oranıyla yeniden Devlet Başkanlığı’na seçilmiştir. Bu ikinci döneminde Morales, yeni bir anayasa oluşturulmasına hız vermiş ve yüksek yargı ile devletin önemli kurumlarında yerli halk hâkimiyetini esas alan bir yapılanmaya gitmiştir. Dış politika alanında da cesur hamleler yapan Morales, kendisinden önceki hükümetin ABD ile imzaladığı Serbest Ticaret Anlaşması’nı iptal etmiş ve bunun yerine Venezuela’nın devrimci sosyalist lideri Hugo Chavez’in fikir babası olduğu ALBA’ya (Latin Amerika için Bolivarcı Alternatif) katılmıştır.

Evo Morales

Bolivya tarihinin 17. anayasası olan ve 7 Şubat 2009 tarihinde yürürlüğe giren (referandumda % 61,43 oyla onaylanmıştır[4]) Bolivya Çokuluslu Devleti Anayasası[5]; normal yargı sisteminin yanı sıra, yerli halkların geleneksel hukuk sisteminin tanınmasına ve uygulanmasına da izin vermektedir.[6] Yine bu son anayasaya göre; Bolivya önceki dönemden farklı olarak artık Katolik değil, laik bir devlet haline gelmiş ve özel toprak mülkiyeti 5000 hektarla sınırlandırılmıştır.[7]

Bolivya ekonomisi ise büyük ölçüde doğal kaynaklara dayanmaktadır.[8] Doğalgazın yanında, stratejik maden olarak nitelenen ve şarj edilebilen elektrik bataryalarının temel hammaddesi konumunda bulunan lityum, ülke ekonomisinin belkemiği durumundadır. Morales’in reformları sonucunda, bugün Bolivya’da enerji kaynaklarının % 80’i devlet kontrolündedir.[9] Bolivya, doğal kaynaklar açısından zengin olmasına karşın, kişi başına gelir düzeyi açısından birçok Güney Amerika ülkesinin gerisindedir. Morales döneminde yaşanan ekonomik büyümeye karşın, altyapı eksiklikleri ülkenin halen en önemli sorunu olarak göze çarpmaktadır. Ülkedeki sosyalist ve anti-emperyalist çizginin, başta Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere Batı’nın kapitalist demokrasilerinde yarattığı tepkinin de ülkenin ekonomik gelişimi açısından engel teşkil ettiği görülmektedir. 

Samuel Doria Medina

12 Ekim tarihinde Bolivya halkı Devlet Başkanı’nı belirlemenin yanında, 36 sandalyeli Senato ve 130 sandalyeli Temsilciler Meclisi üyelerini de seçeceklerdir.[10] Aslında 2009 anayasasına göre Devlet Başkanlığı görevine sadece iki dönem için aday olma hakkı olan Evo Morales’in bu seçimlerde aday olamaması gerekmektedir. Ancak bu değişiklik 2009’da yapıldığı ve Morales’in ilk dönemi bu sürece dahil olmadığı için, Anayasa Mahkemesi’nin kararıyla Evo Morales bu seçimlerde 3. defa adaydır.[11] Son yapılan anketler; Sosyalizm Hareketi’nin (Movimiento al Socialismo) adayı Morales’in geçen seçime göre biraz oy kaybı yaşamasına karşın (% 59), ilk turda çok rahat şekilde seçileceğini göstermektedir.[12] Morales’in en büyük desteği elbette reformları sayesinde yaşam kalitesi artan yerliler ve diğer halk kesimleri ile sendikalar ve koka üreticileridir. Morales’i en çok zorlaması beklenen aday ise; Milli Birlik Cephesi’nin (Frente de Unidad Nacional) desteklediği Samuel Doria Medina’dır. Ağustos ayında yapılan son anketler, Medina’nın % 17 civarında bir oyunun olduğunu göstermektedir.[13] Üçüncü sıradaki aday ise, Korku Yok Hareketi’nin (Movimiento Sin Miedo) desteklediği ve yüzde 4 civarında oyu olduğu anlaşılan Juan del Granado’dur.[14]

Son tahlilde, Bolivya’da 12 Ekim’de düzenlenecek olan Başkanlık seçimlerini Evo Morales’in ilk turda rahat bir şekilde ve açık ara farkla kazanması beklenmelidir. Bu sonucu yaratan faktörler ise Bolivya’nın sosyoekonomik yapısı ve tarihsel gelişimiyle yakından alakalıdır.

Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ

[1] Bolivya hakkında temel bilgiler için; “Ülke Künyesi”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Erişim Tarihi: 09.10.2014, Erişim Adresi: http://www.mfa.gov.tr/bolivya-kunyesi.tr.mfa.

[2] Juan Evo Morales Ayma, (d. 26 Ekim 1959, Orinoca, Oruro) Movimiento al Socialismo (Sosyalizme Doğru Hareket) Genel Başkanı ve Koka çiftçi hareketinin Aymara asıllı lideridir. 22 Ocak 2006'dan beri Bolivya Devlet Başkanı’dır. Detaylar için; “Evo Morales”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 09.10.2014, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Evo_Morales.

[3] Detaylar için; “Bolivya’nın Siyasi Görünümü”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Erişim Tarihi: 09.10.2014, Erişim Adresi: http://www.mfa.gov.tr/bolivya-siyasi-gorunumu.tr.mfa.

[4] “Constitution of Bolivia”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 09.10.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Constitution_of_Bolivia.  

[5] Orijinal İspanyolca metin için; http://www.presidencia.gob.bo/documentos/publicaciones/constitucion.pdf.

[6] “Bolivya’nın Siyasi Görünümü”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Erişim Tarihi: 09.10.2014, Erişim Adresi: http://www.mfa.gov.tr/bolivya-siyasi-gorunumu.tr.mfa.

[7] “Constitution of Bolivia”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 09.10.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Constitution_of_Bolivia.   

[8] Bu konuda bir gözlem yazısı için; Sağır, Kıvanç (2012) “Latin Amerika Uzmanımız Kıvanç Sağır’ın Bolivya Madenleri Ziyareti”, Uluslararası Politika Akademisi, Erişim Tarihi: 09.10.2014, Erişim Adresi: http://politikaakademisi.org/latin-amerika-uzmanimiz-kivanc-sagirin-bolivya-madenleri-ziyareti/.

[9] “Bolivya Ekonomisi”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Erişim Tarihi: 09.10.2014, Erişim Adresi: http://www.mfa.gov.tr/bolivya-ekonomisi.tr.mfa.

[10] “Bolivian general election, 2014”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 09.10.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Bolivian_general_election,_2014.   

[11]  “Bolivian general election, 2014”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 09.10.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Bolivian_general_election,_2014.    

[12] “Bolivia 2014: Election Preview and Candidates”, Tele Sur, Erişim Tarihi: 09.10.2014, Erişim Adresi: http://www.telesurtv.net/english/news/-Bolivia-2014-Election-Preview-and-Candidates-20140822-0005.html.

[13]  “Bolivia 2014: Election Preview and Candidates”, Tele Sur, Erişim Tarihi: 09.10.2014, Erişim Adresi: http://www.telesurtv.net/english/news/-Bolivia-2014-Election-Preview-and-Candidates-20140822-0005.html.  

[14] “Bolivia 2014: Election Preview and Candidates”, Tele Sur, Erişim Tarihi: 09.10.2014, Erişim Adresi: http://www.telesurtv.net/english/news/-Bolivia-2014-Election-Preview-and-Candidates-20140822-0005.html.