Hong Kong'ta Demokrasi Ayaklanmaları

1 Temmuz 1997 tarihine kadar Birleşik Krallığa bağlı sömürge ve adalar grubuyken, bu tarihten itibaren Çin Halk Cumhuriyeti’ne bağlı özel bir yönetim bölgesi haline gelen Hong Kong’ta, şu sıralar demokrasi yanlısı gençlerin yaptıkları sokak gösterileri ve polisin bu olaylara yönelik sert müdahaleleri dünya medyasında sıklıkla yer alıyor. Bu yazıda Hong Kong siyasi yapısını ve son gelişen olayları sizlere özetlemeye çalışacağım.

Hong Kong haritası

Hong Kong Adası, Kowloon Yarımadası ve 235 kadar diğer küçük ada ve adacıktan meydana gelen Hong Kong, Asya’nın en büyük serbest pazarı ve limanı, en işlek ticaret, endüstri ve turizm merkezidir.[1] Ekonomisi oldukça gelişmiş olan ülkenin nüfusunun tamamına yakını Çin asıllı ve büyük kısmı da Budisttir. 1997 yılında ülke yönetiminin 99 yıllık İngiliz hakimiyeti sona ermiş ve Hong Kong, Çin Halk Cumhuriyeti’ne bağlı özerk bir bölge haline gelmiştir. “Tek ülke, iki sistem” prensibiyle yönetilen Hong Kong’ta, sömürge döneminden kalan ve Basic Law adı verilen yasal düzen yeni dönemde de korunmuş ve 50 yıl süreyle buranın ekonomik ve siyasal sistemine Çin’in müdahale etmemesi üzerinde uzlaşılmıştır.[2] Ancak Pekin’in bölgenin yaptığı yasal düzenlemeler hakkında veto hakkına sahip olması, burada yaşayan ve İngiliz geleneğine alışkın demokrasi yanlıları için tehlikeli bir gelişme olarak algılanmıştır. Ayrıca bölgenin kendi para birimi olmasına karşın, dış politika ve güvenlik politikası Pekin tarafından belirlenmektedir.[3]

Hong Konglu genç göstericiler, Amerika’daki Ferguson Olayları’ndan esinlenerek polise “bizi vurmayın” işareti yapıyorlar[4]

Bölgede bardağı taşıran ve çeşitli protesto gösterilerinin doğmasına yol açan son gelişme ise; Pekin’in yeni yaptığı bir düzenleme ile ülkedeki yasama meclisini (LegCo) oluşturan kişilerin yarısının artık doğrudan halkoyuyla seçilememesini ve Pekin yanlısı iş grupları tarafından atanmasını öngören seçim yasası değişikliği olmuştur.[5] Bu sayede yasama meclisinin yarısı ve ülkeyi yöneten ve "chief executive" adı verilen en üst yöneticiyi belirleme yetkisi Pekin’in kontrolüne geçmiştir.[6] 1 Temmuz 2012 tarihinden beri bölgenin "chief executive" adı verilen en üst yöneticisi CY Leung’dur.[7] Pekin yönetimi ile Hong Kong arasında daha önce 2017 yılında chief executive adı verilen yöneticinin doğrudan halkoyuyla seçilmesi konusunda uzlaşma sağlanmış, ancak Pekin’in tüm adayların bir komite tarafından seçilmesi konusundaki ısrarı nedeniyle nihai bir çözüme ulaşılamamıştır.[8]  

Hong Kong gökdelenleriyle meşhur bir bölgedir

Son gelişmeler üzerine, özel statüdeki bölgedeki demokrasi yanlısı binlerce genç geçtiğimiz günlerde bir sokak hareketi başlatmış ve Hong Kont'ta çeşitli sivil itaatsizlik eylemleri görülmeye başlanmıştır. ABD'deki "Occupy Wall Street" eyleminden esinlenerek “Occupy Central” adı verilen hareket, Pekin yönetiminden özgür ve adil seçimler düzenlemesini ve halkın yöneticilerini kendisinin belirlemesini talep etmektedir. Hareketin lideri Benny Tai, bölgenin üst düzey yöneticisi CY Leung’tan halka siyasi reformlar öngören bir rapor sunmasını beklediklerini belirtmiştir.[9] Hükümet binaları önünde toplanan gruplara Hong Kong polisinin göz yaşartıcı gaz da kullanarak sert müdahalelerde bulunduğu görülmüştür. Cumartesi akşamı düzenlenen protestoya ise 10 binden fazla kişinin katıldığı açıklanmış, protestoyu organize edenler ise 60 bin katılımcıdan söz etmiştir. Cuma akşamından bu yana süren gösterilerde 78 kişinin gözaltına alındığı sanılmaktadır.[10] Bölgenin yöneticisi CY Leung ise, 7 milyon Hong Kongluya “sükunet ve nizama uyma” çağrısı yapmış ve yönetimin, Çin Halk Kurtuluş Ordusu’nu yardıma çağırdığı haberlerini yalanlamıştır.[11]

Hong Kong’ta son yaşanan olaylar, Çin’in bu bölgede işinin ilerleyen yıllarda hiç de kolay olmayacağını ispatlar niteliktedir. Sermaye gruplarıyla ilişkisini iyi götüren Pekin’in, Batı kültürünü özümsemiş Hong Konglu gençlere ulaşmakta zorlanması ve tek partili komünist sistemin insanlara özgürlük vaat etmemesi bu ülkenin en büyük zorlukları olarak öne çıkmaktadır. Pekin’in bu olaylar karşısında geçmişte Tiananmen Meydanı’nda olduğu gibi sert güç kullanması ise yeni ve daha büyük olayların fitilini ateşleyebilir.

Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ

---

[1] “Hong Kong”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 29.09.2014, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Hong_Kong.

[2] “Hong Kong profile”, BBC, Erişim Tarihi: 29.09.2014, Erişim Adresi: http://www.bbc.com/news/world-asia-pacific-16517764.   

[3] “Hong Kong profile”, BBC, Erişim Tarihi: 29.09.2014, Erişim Adresi: http://www.bbc.com/news/world-asia-pacific-16517764.   

[4] “Hong Kong's protesters are using the "hands up, don't shoot" gesture from Ferguson”, Vox, Erişim Tarihi: 29.09.2014, Erişim Adresi: http://www.vox.com/2014/9/28/6860493/hong-kong-protests-mike-brown-ferguson.

[5] “Hong Kong profile”, BBC, Erişim Tarihi: 29.09.2014, Erişim Adresi: http://www.bbc.com/news/world-asia-pacific-16517764.   

[6] “Hong Kong”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 29.09.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Hong_Kong.  

[7] “CY Leung”, Erişim Tarihi: 29.09.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/CY_Leung.  

[8] “Hong Kong profile”, BBC, Erişim Tarihi: 29.09.2014, Erişim Adresi: http://www.bbc.com/news/world-asia-pacific-16517764.   

[9] “Hong Kong’ta binlerce gösterici sokaklara döküldü”, Hürriyet, Erişim Tarihi: 29.09.2014, Erişim Adresi: http://www.hurriyet.com.tr/dunya/27289840.asp.

[10] “Hong Kong demokrasi için ayaklandı”, DW, Erişim Tarihi: 29.09.2014, Erişim Adresi: http://www.dw.de/hong-kong-demokrasi-i%C3%A7in-ayakland%C4%B1/a-17960940.

[11] “Hong Kong demokrasi için ayaklandı”, DW, Erişim Tarihi: 29.09.2014, Erişim Adresi: http://www.dw.de/hong-kong-demokrasi-i%C3%A7in-ayakland%C4%B1/a-17960940.

2014 Letonya Parlamento Seçimleri

1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra bağımsızlığını ilan eden Kuzey Avrupa ülkelerinden olan Letonya, 2004 yılında Avrupa Birliği ve NATO’ya üye olarak Batı yönelimini güçlü ve sağlam bir temel oturtmayı başarmıştır. Doğu Avrupa’da Baltık Denizi kıyısında ve Estonya ile Litvanya arasında yer alan ülke, 4 Ekim 2014 tarihinde parlamento seçimlerine sahne olacaktır. Bu yazıda Letonya siyasal sistemi ve 2014 parlamento seçimleri hakkında size kısa bilgiler vereceğim.

Parlamenter demokrasiye dayalı bir yönetim sistemi olan Letonya’da, siyasi otoritenin başı Cumhurbaşkanı’dır. Cumhurbaşkanlığı görev süresi dört yıldır.[1] Letonyalı bir işadamı ve politikacı olan ve 1993-2004 yılları arasında ülkesinde Başbakanlık yapmış Andris Bērziņš, 2 Haziran 2011 tarihinde ülkenin yeni Cumhurbaşkanı seçilmiştir.[2] Letonya anayasası uyarınca; Cumhurbaşkanı uluslararası ilişkilerde devleti temsil eder, Letonya'nın diplomatik temsilcilerini atar ve yabancı temsilcileri kabul eder, Milli Güvenlik Konseyi’ne başkanlık eder, parlamentonun uluslararası anlaşmalara ilişkin aldığı kararları uygular, barış zamanında Leton Silahlı Kuvvetleri’nin Başkomutanı’dır ancak savaş zamanında bir Başkomutan atar, parlamento kararına bağlı olarak yabancı devletlere savaş ilan eder, parlamentonun feshedilmesini halkoylamasına sunabilir.[3] Bu önemli görevlere karşın Letonya’da asıl yürütme erki hükümetin elindedir. Parlamenter demokrasiyle yönetilen Letonya’da 100 sandalyelik Saeima (Letonya parlamentosu), 3 yılda (yeni yapılan bir anayasa değişikliğiyle 4 yıldan 3 yıla indirilmiştir) bir yenilenir.[4] Parlamento çoğunluğuna göre bir hükümet oluşur ve Başbakan belirlenir.

Nils Ušakovs

Ülkede 2011 yılında yapılan son genel seçimleri; Nils Ušakovs liderliğindeki Rusya’ya yakın ve sosyal demokrat çizgideki Ahenk Partisi (Saskaņas Centrs) yüzde 28,36 oyla kazanmış, ilk kez seçimlere giren eski Cumhurbaşkanı Valdis Zatlers liderliğindeki merkez sağ Reform Partisi (Reformu Partija) yüzde 20,82 oyla ikinci parti olmuş, büyük oy kaybı yaşayan Valdis Dombrovskis liderliğindeki diğer merkez sağ çizgideki Birlik Partisi (Vienotība) ise yüzde 18,83 oyla ancak üçüncü parti olabilmiştir.[5] Yine bu seçimde, Raivis Dzintars liderliğindeki milliyetçi-muhafazakâr çizgideki Milli Birlik Partisi (Nacionālā Apvienība) yüzde 13,88 oyla dördüncü olmuş, Raimonds Vējonis liderliğindeki sol-yeşil çizgideki Yeşiller ve Çiftçiler Birliği (Zaļo un Zemnieku Savienīb) ise yüzde 12,22 oyla beşinci olmuştur.[6] Seçimlerden birinci çıkan Ahenk Partisi bu oy oranıyla koalisyon hükümeti kurmayı başaramayınca, Reform Partisi, Birlik Partisi ve Milli Birlik Partisi arasında bir koalisyon hükümeti kurulmuş ve 2009’dan beri Başbakanlık görevinde bulunan Birlik Partisi lideri Valdis Dombrovskis böylelikle yerini korumuştur.[7] Ancak Dombrovskis, 21 Kasım 2013 tarihinde 54 kişinin öldürüldüğü Riga’daki bir süpermarketin çatısının çökmesi olayı sonrasında, 27 Kasım 2013 tarihinde Başbakan olarak istifa ettiğini açıklamış ve yerini ülkenin ilk kadın Başbakanı olan Laimdota Straujuma’ya bırakmıştır.[8]

Laimdota Straujuma

1951 doğumlu deneyimli bir politikacı olan ve ülkesinde daha önce Tarım Bakanlığı da yapmış olan Başbakan Laimdota Straujuma, 2014 genel seçimleri öncesinde de Birlik Partisi’nin (Vienotība) Başbakan adayı olarak seçimlere girmektedir. Mayıs ayında yapılan Avrupa Parlamentosu seçimlerinde Solvita Āboltiņa’nın liderliğinde partisinin aldığı yüzde 46’lık yüksek oy oranı, seçimler öncesinde Birlik Partisi ve Straujuma’yı favori aday yapmaktadır.[9] Geçtiğimiz seçimlerde birinci parti olmasına karşın hükümeti kuramayan ve son Avrupa Parlamentosu seçimlerinde de yüzde 13 gibi çok düşük bir oy oranına ulaşan Nils Ušakovs liderliğindeki Ahenk Partisi (Saskaņas Centrs), bu seçimlerde yeniden bir çıkış arayışında olacaktır. Ancak bu partinin Rusya Federasyonu’na yakınlığı ve Letonya’daki Rus azınlık hakkındaki olumlu görüşleri bu süreçte bu parti için dezavantaja dönüşecek gibi görünmektedir. Zira nüfusun neredeyse dörtte birini oluşturan Rus azınlıktan destek alması muhtemel Ahenk Partisi, Almanya’nın destek verdiği Letonya sağından bu son süreçte hiç destek alamayacaktır. Vjačeslavs Dombrovskis liderliğindeki Reform Partisi (Reformu Partija) seçimlerin bir diğer iddialı partisi olacaktır. Milli Birlik Partisi (Nacionālā Apvienība) ve Yeşiller ve Çiftçiler Birliği (Zaļo un Zemnieku Savienīb) de seçimlerde yer alacaklardır.

Sonuç olarak; Avrupa Birliği’nin Rusya ile son dönemde Ukrayna temelinde yaşadığı çekişme de dikkate alındığında, Letonya’da gerçekleşecek seçimler AB (Almanya ağırlığında) ile Rusya Federasyonu arasında bir bilek güreşine de sahne olacaktır. Almanya’daki Merkel iktidarı Letonya’da merkez sağa destek verecek, Rusya ve Letonya’daki Rus azınlık ise merkez soldaki Ahenk Partisi’ne güç katacaktır. Son tahlilde; seçimler sonrasında Birlik Partisi’nin tek başına ya da Reform Partisi ile bir koalisyon kurması ihtimali en güçlü seçenek olarak karşımıza çıkmaktadır.

Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ

[1] “Bilgi Notları Letonya’nın siyasi yapısı, 11.08.2010”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Riga Büyükelçiliği, Erişim Tarihi: 26.09.2014, Erişim Adresi: http://riga.be.mfa.gov.tr/ShowInfoNotes.aspx?ID=121289.

[2] “Andris Bērziņš”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 26.09.2014, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Andris_B%C4%93rzi%C5%86%C5%A1.

[3] “Bilgi Notları Letonya’nın siyasi yapısı, 11.08.2010”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Riga Büyükelçiliği, Erişim Tarihi: 26.09.2014, Erişim Adresi: http://riga.be.mfa.gov.tr/ShowInfoNotes.aspx?ID=121289.

[4] Madde 13’e bakınız; “The Constitution of the Republic of Latvia”, Latvijas Republikas Saeima, Erişim Tarihi: 26.09.2014, Erişim Adresi: http://www.saeima.lv/en/legislation/constitution.

[5] “Latvian parliamentary election, 2011”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 26.09.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Latvian_parliamentary_election,_2011.

[6] “Latvian parliamentary election, 2011”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 26.09.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Latvian_parliamentary_election,_2011.

[7] “Valdis Dombrovskis”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 26.09.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Valdis_Dombrovskis.

[8] “Laimdota Straujuma”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 26.09.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Laimdota_Straujuma.

[9] “European Parliament election, 2014 (Latvia)”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 26.09.2014, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/European_Parliament_election,_2014_(Latvia).

Озан Ормеджи: что такое ИГИШ и чего она хочет?

«Исламское государство Ирака и Шама», известное как ИГИШ, – террористическая организация, в последние месяцы прославившаяся скандалами и зверскими убийствами в Сирии, и, в особенности, в Ираке. Организация, завоевавшая популярность благодаря похищению турецких дипломатов и сотрудников консульства, уничтожению иракской армии и захвату города Мосул, совершению убийств шиитских туркменов, христиан и езидов, позднее получила название «Исламское Государство» (ИГ). В последние дни организация дала о себе знать распространением в Интернете видеозаписей с казнью взятых в заложники американских журналистов через отрезание им головы, вызвав ненависть мировой общественности [1]. Вслед за этими событиями, начиная с 9 августа, американская армия и английская Special Air Service осуществили против организации ограниченную операцию (в основном воздушную) [2]. Несмотря на то, что ИГИШ пытается представить себя как организацию, основывающуюся на идеологии радикального исламизма, алогичные действия организации и чрезмерная жестокость свидетельствуют о том, что это – не столько религиозная, сколько зонтичная организация, служащая геополитико-политическим целям. В этой статье мы попытаемся поделиться некоторыми сведениями о ИГИШ и кратко изложить суть того, что пишут в мире о структуре и целях этой организации.

Вопреки представлениям, террористическая организация ИГИШ не нова. После оккупации Ирака в 2003 году, которая не основывалась на международном решении, в противовес вмешательству в Афганистан, организация под названием «Товхид и Джихад», созданная в 2004 году иорданцем Абу Мусаб аль Заркави, заявив, что вошла под «зонт» «аль-Каида», представлялась в дальнейшем как «Месопотамская аль-Каида» или «Иракская аль-Каида». Это – салафитская организация [3]. Заручившись безусловной поддержкой более мелких боевых и храбрых группировок, таких, как «Jaysh аl-Fatiheen», «Jeish аl-Taiifa аl-Mansoura», «Katbiyan Ansar аl-Tövhid vаl Sunnah» и «Jund аl-Sahaba» (солдаты предков), она пользуется полной поддержкой и такой масштабной организации, как «аль-Каида» [4]. Основная цель организации заключается в создании на территории Ирака и Сирии, преимущественно на их северном сегменте, где большинство составляют арабы-сунниты, туркмены и курды, шариатского государства, основанного на салафитской трактовке Ислама [5]. По мнению профессора Ата Атуна, организация, получившая полную поддержку со стороны населения в связи с тем, что делилась захваченными материальными богатствами с жителями города, сумела благодаря этому сохранить свое существование [6].

Для организации, еще более упрочившей свое существование в 2004-2010 гг., первым поворотным пунктом стал переход лидерства после уничтожения в ходе операции, проведенной американской армией в 2010 году, лидера организации Абу Омара аль-Багдади и его помощника Абу Хамза аль-Мухаджира в руки Абу Бакир аль-Багдади [7]. После прихода к руководству Багдади, навязавшего организации свое лидерство, сила и число членов организации устойчиво возросли. Багдади, завоевавший популярность за прошедшие недели объявлением себя халифатом Исламского мира и речами, переданными прессе, все еще живет из-за американского правительства в Сирии и планирует атаки организации [8].

Вторым существенным для организации поворотным пунктом стал выход американской армии в 2011 году из Ирака. Благодаря этому организация расширила сферу своих действий и, напугав народ чрезмерной жестокостью, за короткий период стала набирать силу среди суннитских группировок в Сирии и Ираке [9].

Третьим значимым для организации поворотным пунктом стала, вне всякого сомнения, питавшая вначале большие надежды, но превратившаяся за короткое время во вред «арабская весна». В результате распространения «арабской весны» на Сирию и потери сирийском государством из-за слабой его организации контроля над половиной территории страны ИГИШ обрела в Сирии на очень широкой территории власть, откуда она координировала нападения на Ирак [10]. В этом пункте поддержка оппозиции, в рядах которой были и радикальные группировки, пытавшиеся свергнуть режим Асада, такими странами Залива, как Саудовская Аравия и Катар, а также Турцией, несомненно, создала для ИГИШ очень важную опору.

Четвертым важным опорным пунктом для ИГИШ стало завоевание организацией благодаря ошибочной политике правительства Нури аль-Малики в Ираке в отношении суннитских группировок доверия в глазах суннитского народа [11]. В результате этого организация получила широкую поддержку и в Ираке, сумев захватить ряд городов.

Есть разные утверждения и относительно источников дохода организации. По мнению Захария Лауба из Совета по внешним связям, несмотря на кажимость политико-религиозной организацией, ИГИШ на деле функционирует как криминальная организация, и главным источником ее доходов являются дань, контрабанда и другие виды преступлений [12]. Отмечается и то, что в Ираке и Сирии организация превратила в источник своих доходов такие деяния, как совершение краж в банках, похищение людей и вымогательство. ИГИШ сегодня состоит из бойцов, прибывших с четырех концов света (Чечни, Африки, Пакистана, Афганистана, Ливии и даже европейских стран) и имеющих общей целью создание шариатского государства, основанного на салафитском Исламе. Сообщается о том, что численность вооруженных боевиков ИГИШ в Сирии достигает свыше 5-6 тыс., а в Ираке – более 10 тыс. Среди них, как отмечается, есть и много турецких граждан. А в анализах относительно того, как обеспечивает ИГИШ свою потребность в оружии, указывается в основном на боеприпасы американской армии, украденные в иракских складах, а также на оружие, направленное сирийской оппозиции некоторыми странами, среди которых Турция, Катар, Саудовская Аравия и даже США [13].

Хотя идеология организации представлена мировому сообществу как создание Исламского государства, основанного на шариатском праве [14], нужно отметить, что это используется лишь как средство добиваться признания со стороны народа. Главная же видимая цель ИГИШ заключается в формировании в Ираке и Сирии порядка, опирающегося на противников Запада и суннитскую власть, и очистке региона от других религиозных группировок (шиитов-нусайритов, христиан, шиитов, езидов). В этом пункте организация защищает строгое шариатское право, поддерживает раздельное обучение мужчины и женщины, требует, чтобы женщины покрывались, запрещает музыку и делает обязательным соблюдение уразы в месяце Рамазан. На деле отличие ИГИШ от мыслей, отстаиваемых многими исламскими политическими и партиями в Турции и мире, заключается в реализации этого с помощью силы [15]. По мнению журналиста-писателя, бывшего работника MI6 Аластаира Крооке, среди скрытых и рассчитанных на длительную перспективу целей есть цель занять место королевской семьи и взять под свой контроль Саудовскую Аравию и регион Залива [16].

Неясным остается до сих пор и вопрос о том, кто поддерживает организацию. Тот факт, что организация не вступила в серьезное противостояние с курдскими группировками, а массовые убийства совершаются в основном в отношении туркменов, христиан и езидов, дает основание утверждать, что организация представляет собой искусственное образование, служащее почвой для создания независимого курдского государства на севере Ирака, поскольку Курдистанское региональное руководство, оказавшееся перед необходимостью защитить свой регион от ИГИШ, поступает уже как независимое в полном смысле этого слова государство и усиливает мощь армии пешмерга за счет нового оружия и боеприпасов, закупаемых у стран Запада. Напомним, что несколько ранее Израиль также заявил о своей готовности признать это государство. Сказать что-либо основательное на тему теории заговора сейчас не представляется возможным.

В целом, какая бы сила не стояла за ИГИШ, очевидно то, что все совершенное этой организацией до сих пор нанесло серьезный удар по Исламской религии и мусульманам, легитимизировав в глазах мирового сообщества возможные вмешательства Запада в регион. В этом смысле утверждение, что, несмотря на кажущуюся видимость как врага Запада, ИГИШ, возможно, на деле поддерживается некоторыми западными структурами, опирается на более сильную базу, чем обычная теория заговора. Поскольку благодаря ИГИШ в оборонной промышленности западного мира, переживающего экономический кризис, наблюдается новое оживление, и каждый, во главе с мусульманами, поддерживает операции в регионе. Слабая сформированность светского государства в мусульманских странах, вдобавок попытка разрушить единственную успешную модель (Турция и Кемализм), вне всякого сомнения, в этом пункте оправдывает западное вмешательство. С этой точки зрения нужно отметить, что отставание стран Исламского мира в вопросах светско-демократической государственной системы и образа жизни, к сожалению, серьезно препятствует и превращению их в независимых и сильных политических акторов.

Примечание: Приветствую кампанию, проводимую в братском Азербайджане информационно-аналитическим интернет-порталом Newtimes.az – сайт-побратимом Академии Международной Политики (UPA) в направлении пропаганды подлинных Исламских ценностей, несовместимых с зверскими убийствами, совершаемыми террористической организацией ИГИШ и разочаровавшими весь Исламский мир, и желаю, чтобы этот шаг стал примером и для турецких органов печати.

Д-р Озан Ормеджи (Турция)

[1] ''What ISIS, an al-Qaeda affiliate in Syria, really wants'', The Economist, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi:http://www.economist.com/blogs/economist-explains/2014/01/economist-explains-12#sthash.NXeBJmBk.dpuf.

[2] Bu konuda bir değerlendirme için; Tansi, Deniz (2014), ''ABD’nin İŞİD Operasyonu'', Uluslararası Politika Akademisi, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi: http://politikaakademisi.org/abdnin-isid-operasyonu/.

[3] Göktürk, Tüysüzoğlu (2014), ''İŞİD Ne Yapmaya Çalışıyor?'', Uluslararası Politika Akademisi, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi: http://politikaakademisi.org/isid-ne-yapmaya-calisiyor/.

[4] Atun, Ata (2014), ''İŞİD Kim ve Ne Yapmak İstiyor (1)'', Avrupa Gazete, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi:https://www.avrupagazete.com/ata-atun/84108-isid-kim-ve-ne-yapmak-istiyor-1.html.

[5] Göktürk, Tüysüzoğlu (2014), ''İŞİD Ne Yapmaya Çalışıyor?'', Uluslararası Politika Akademisi, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi: http://politikaakademisi.org/isid-ne-yapmaya-calisiyor/.

[6] Atun, Ata (2014), ''İŞİD Kim ve Ne Yapmak İstiyor (1)'', Avrupa Gazete, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi:https://www.avrupagazete.com/ata-atun/84108-isid-kim-ve-ne-yapmak-istiyor-1.html.

[7] Göktürk, Tüysüzoğlu (2014), ''İŞİD Ne Yapmaya Çalışıyor?'', Uluslararası Politika Akademisi, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi: http://politikaakademisi.org/isid-ne-yapmaya-calisiyor/.

[8] Laub, Zachary (2014), ''Islamic State in Iraq and Syria'', Council on Foreign Relations, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi: http://www.cfr.org/iraq/islamic-state-iraq-syria/p14811.

[9] Laub, Zachary (2014), ''Islamic State in Iraq and Syria'', Council on Foreign Relations, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi: http://www.cfr.org/iraq/islamic-state-iraq-syria/p14811.

[10] ''What ISIS, an al-Qaeda affiliate in Syria, really wants'', The Economist, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi:http://www.economist.com/blogs/economist-explains/2014/01/economist-explains-12#sthash.NXeBJmBk.dpuf.

[11] Laub, Zachary (2014), ''Islamic State in Iraq and Syria'', Council on Foreign Relations, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi: http://www.cfr.org/iraq/islamic-state-iraq-syria/p14811.

[12] Laub, Zachary (2014), ''Islamic State in Iraq and Syria'', Council on Foreign Relations, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi: http://www.cfr.org/iraq/islamic-state-iraq-syria/p14811.

[13] Göktürk, Tüysüzoğlu (2014), ''İŞİD Ne Yapmaya Çalışıyor?'', Uluslararası Politika Akademisi, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi: http://politikaakademisi.org/isid-ne-yapmaya-calisiyor/.

[14] ''Viewpoint: ISIS goals and possible future gains'', BBC, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi:http://www.bbc.com/news/world-middle-east-27801680.

[15] ''ISIS: The first terror group to build an Islamic state?'', CNN, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi:http://edition.cnn.com/2014/06/12/world/meast/who-is-the-isis/.

[16] Crooke, Alastair (2014), ''Middle East Time Bomb: The Real Aim of ISIS Is to Replace the Saud Family as the New Emirs of Arabia'', Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi: http://www.huffingtonpost.com/alastair-crooke/isis-aim-saudi-arabia_b_5748744.html.

Ozan Örmeci: İŞİD nədir, nə istəyir?

"İraq-Şam İslam Dövləti", ya da qısa və məşhur bilinən adıyla İŞİD, Suriya və xüsusilə İraqda son aylarda vəhşi qətliamlarıyla gündəmə gələn və qalmaqal yaradan bir terror təşkilatıdır. Türk diplomatları və konsulluq işçilərini qaçırması, İraq ordusunu darmadağın edərək Mosul şəhərini ələ keçirməsi və şiə türkmənlər, xristianlar və yezidilərə qarşı qırğınlar törətməsi kimi hadisələrlə dünya gündəminə daxil olan təşkilat, sonradan "İslam Dövləti" (İD) adını almışdır. Təşkilat son həftələrdə daha çox girov götürdüyü amerikalı jurnalistlərin başlarını kəsərək edam edərkən çəkilmiş videoları internet üzərindən yayınlamasıyla gündəmə gəlmiş və dünya ictimaiyyətində böyük nifrət yaratmışdır.[1] Bu hadisələrin ardından, 9 avqust tarixindən başlayaraq ABŞ ordusu və İngilis SAS komandoları təşkilata qarşı məhdud hərbi müdaxilələr (daha çox hava əməliyyatı şəklində) reallaşdırmışlar.[2] İŞİD özünü radikal islamçı bir ideoloji təmələ əsaslandırmağa çalışmasına baxmayaraq, təşkilatın məntiq xarici hərəkət və həddindən artığa qaçan şiddət istifadəsi, əslində bu təşkilatın dini təməldən çox geosiyasi-siyasi hədəflərə xidmət edən bir çətir təşkilatı olduğunu ifadə edir. Bu yazıda İŞİD təşkilatı haqqında bəzi əsas məlumatları sizinlə paylaşaraq, dünya ictimaiyyətində İŞİD-in quruluşu və hədəfləri haqqında yazılanları qısaca izah etməyə çalışacağam.

Təsəvvür edilənlərdən fərqli olaraq, İŞİD yeni qurulmuş bir terror təşkilatı deyil. 2003-cü ildəki Əfqanıstan müdaxiləsinin əksinə alınmış beynəlxalq bir qərara söykənməyən ABŞ-ın İraq işğalından sonra, 2004-ci ildə iordaniyalı Əbu Musab əl Zərkavi tərəfindən "Tövhid və Cihad" adıyla qurulan təşkilat, sonrakı illərdə "əl-Qaidə" çətiri altına girdiyini açıqlayaraq adını "Mesopotamiya əl-Qaidəsi" və yaxud "İraq əl-Qaidəsi" kimi təqdim etmiş və sələfilik etiqadına söykənən bir təşkilatlanmadır.[3] Təşkilat, özündən daha kiçik ölçüdə olan "Jaysh əl-Fatiheen", "Jeish əl-Taiifa əl-Mansoura", "Katbiyan Ansar əl-Tövhid vəl Sunnah" və "Jund əl-Sahaba" (səhabələrin əsgərləri) kimi döyüşçü və cəsur qrupların qeyd-şərtsiz dəstəyini alaraq, "əl-Qaidə" kimi irimiqyaslı bir təşkilatın da tam dəstəyinə malikdir.[4] Təşkilatın əsas məqsədi; İraq və Suriya torpaqlarının xüsusilə şimal seqmentində sünni ərəblər, türkmənlər ilə kürdlərin çoxluq təşkil etdikləri torpaqlarda sələfi İslam şərhinə əsaslanan bir şəriət dövləti qurmaqdır.[5] Professor Ata Atuna görə, ələ keçirdiyi şəhərlərdəki maddi zənginlikləri o şəhərlərin sakinləri ilə paylaşdığı üçün xalqın tam dəstəyini alan təşkilat bunun sayəsində varlığını davam etdirməyə nail olmuşdur.[6]

2004-2010-cu illərdə daha çox mövcudiyyətini təmin edən və möhkəmləndirən təşkilat üçün ilk dönüş nöqtəsi 2010-ci ildə ABŞ ordusunun təşkilat lideri Əbu Ömər Əl Bağdadi ilə köməkçisi Əbu Həmzə Əl Muhacirini təşkil etdiyi bir əməliyyatla öldürməsinsən sonra, liderliyin Əbu Bəkir Əl Bağdadiyə keçməsiylə olmuşdur.[7] Təşkilatda liderliyini qəbul etdirən Bağdadi rəhbərliyə gəldikdən sonra təşkilatın gücü və üzv sayı sabit bir şəkildə artmışdır. Keçdiyimiz həftələrdə özünü İslam dünyasında xəlifə elan etməsi və mətbuata ötürülən nitqləriylə gündəmə gələn Bağdadi Amerika hökumətinə görə hələ də Suriyada yaşayır və təşkilatın hücumlarını planlayır.[8] Təşkilat üçün ikinci əhəmiyyətli dönüş nöqtəsi 2011-ci ildə ABŞ ordusunun İraqdan çəkilməsi olmuşdur. Təşkilat bunun sayəsində fəaliyyət sahəsini genişləndirmiş və həddindən artıq şiddət istifadə edərək xalqı qorxuya salaraq, qısa müddətdə Suriya və İraqda sünni qruplar içərisində güclənməyə başlamışdır.[9] Təşkilat üçün üçüncü əhəmiyyətli dönüş nöqtəsi isə, şübhəsiz, böyük ümidlərlə başlayan, ancaq qısa müddətdə zərərə çevrilən "Ərəb baharı" prosesi olmuşdur. "Ərəb baharı"nın Suriyaya keçməsi və Suriya dövlətinin zəif quruluşu səbəbiylə ölkənin yarısında nəzarəti itirməsinin nəticəsində, İŞİD Suriyada çox geniş bir sahəyə hökm etməyə və buradan İraqa qarşı hücumları da koordinasiya etməyə başlamışdır.[10] Bu nöqtədə Səudiyyə Ərəbistanı və Qətər kimi Körfəz ölkələri və Türkiyənin, Əsəd rejimini devirmək adına radikal qrupların da iştirak etdiyi müxalifətə dəstək təmin etməsi, şübhəsiz, İŞİD üçün əhəmiyyətli bir dayaq nöqtəsi meydana gətirmişdir. İŞİD üçün dördüncü əhəmiyyətli dayaq nöqtəsi isə İraqda Nuri Əl-Maliki hökumətinin sünni qruplara qarşı apardığı səhv siyasətin təşkilatı dindar sünni xalqın nəzərində mötəbər hala gətirməsi olmuşdur.[11] Bunun nəticəsində təşkilat İraqda da geniş bir dəstək qazanmış və bir çox şəhəri ələ keçirmişdir.

Təşkilatın gəlir mənbələri mövzusunda da müxtəlif iddialar var. CFR-dən Zachary Laub-a görə, siyasi-dini bir təşkilat kimi görünməsinə baxmayaraq, əslində İŞİD bir kriminal təşkilat kimi fəaliyyət göstərir və əsas gəlir mənbələrini xərac, qaçaqmalçılıq və digər cinayət növləri meydana gətirir.[12] Təşkilatın İraq və Suriyada bank yarma, adam oğurluğu və qəsb kimi fəaliyyətlərlə özünə mənbə yaratdığı ifadə edilir. İŞİD bu gün dünyanın dörd tərəfindən gəlmiş (Çeçenistan, Afrika, Pakistan, Əfqanıstan, Liviya, hətta Avropa ölkələri) və sələfi İslama əsaslanan bir şəriət dövləti qurmağı ortaq hədəf olaraq görən militanlardan ibarətdir. İŞİD-in Suriyadakı silahlı döyüşçülərinin sayının 5-6 min, İraqdakı döyüşçülərinin sayının isə 10 mindən çox olduğuna dair analizlər aparılır. Bu insanlar arasında çox sayda türk vətəndaşının olduğu da vurğulanır. İŞİD-in silah ehtiyacını necə təmin etdiyinə dair edilən təhlillərdə isə, ABŞ ordusunun İraqdakı anbarlarından oğurlanan silahlar ilə aralarında Türkiyə, Qətər, Səudiyyə Ərəbistanı və hətta ABŞ-ın da olduğu ölkələr tərəfindən Suriya müxalifətinə göndərilən silahların əhəmiyyətli bir faktor olduğu bildirilir.[13]

Təşkilatın ideologiyası dünya ictimaiyyətinə şəriət hüququna əsaslanan bir İslam dövləti qurmaq şəklində təqdim edilsə də [14], bunun yalnız xalqa özünü qəbul etdirmək üçün bir vasitə olaraq istifadə edildiyi vurğulanmalıdır. İŞİD-in görünən əsas hədəfi İraq və Suriyada Qərb əleyhdarı və sünni hakimiyyətinə əsaslanan bir düzən qurmaq və bölgəni fərqli dini qruplardan (şiə-nusayri, xristian, şiə, yezidi) təmizləməkdir. Təşkilat bu nöqtədə qatı bir şəriət hüququnu müdafiə edir, qadın-kişi ayrımlı təhsili dəstəkləyir, qadınların qapanmasını tələb edir, musiqini qadağan edir və Ramazan ayında oruc tutulmasını məcbur edir. Əslində, Türkiyədə və dünyada bir çox siyasi islamçı mütəfəkkir və partiyanın da müdafiə etdiyi fikirlərin İŞİD-dən fərqi, bunların qılınc gücü ilə reallaşdırılmasıdır.[15] Köhnə bir MI6 işçisi olan jurnalist-yazar Alastair Crooke-a görə; təşkilatın gizli və uzun vədədəki hədəfləri arasında Səudiyyə Kral ailəsinin yerinə keçərək, Səudiyyə Ərəbistanı və Körfəz regionuna nəzarət etmək də vardır.[16] Təşkilata kimin dəstək olduğu da bu günə qədər açıqlanmayan böyük bir müəmmadır. Bu məqamda, təşkilatın kürd qruplarla ciddi mənada qarşıdurmaya girməmiş olması və qırğınlarını daha çox türkmən, xristian və yezidilərə qarşı törətməsi, təşkilatın İraqın şimalında müstəqil bir kürd dövlətinin qurulmasına zəmin yaratmaq üçün qurulmuş süni bir quruluş olduğu iddialarını gündəmə gətirməkdədir. Çünki İŞİD-ə qarşı bölgəsini müdafiə etmək məcburiyyətində qalan Kürdüstan regional rəhbərliyi, artıq tam mənasıyla müstəqil bir dövlət kimi davranır və Qərb ölkələrindən satın aldığı yeni silah və sursatlarla peşmərgə ordusunu gücləndirir. Xatırladaq ki, bir az bundan əvvəl İsrail də bu dövləti tanımağa hazır olduğunu bəyan etmişdir. Komplo nəzəriyyələrinin havada uçuşduğu bu mövzuda yenə də əsaslı bir fikir söyləyə bilmək indilik mümkün görünmür.

Ümumi bir dəyərləndirmə etsək; İŞİD-in arxasındakı güc hər nə olursa olsun, təşkilatın bu ana qədər etdiyi şeylərin ən çox İslam dininə və müsəlmanlara böyük zərbə vurduğu və bölgəyə qarşı ola biləcək Qərb müdaxilələrini dünya ictimaiyyətinin nəzərində legitimləşdirdiyi görünür. Bu mənada İŞİD-in, bütün o Qərb düşməni görüntüsünün altında, əslində Qərb mərkəzli bəzi strukturlar tərəfindən dəstəklənilmiş ola biləcəyi iddiası adi bir komplo nəzəriyyəsindən daha güclü bir təmələ əsaslanır. Çünki İŞİD sayəsində, iqtisadi kriz yaşayan Qərb dünyasının müdafiə sənayesində yeni bir canlanma yaşanır və bölgəyə qarşı əməliyyatlara başda müsəlmanlar olmaqla dünyadakı hər kəsim dəstək verir. Müsəlman ölkələrdə dünyəvi dövlət quruluşunun oturmamış olması, üstəlik mövcud olan tək müvəffəqiyyət qazanan modeli (Türkiyə və Kamalizm) yıxmağa səy göstərilməsi, şübhəsiz, bu məqamda Qərb müdaxiləçiliyini haqlı bir nöqtəyə yüksəldir. Bu baxımdan İslam dünyasındakı ölkələrin dünyəvi-demokratik dövlət sistemi və həyat tərzi məsələsində geridə qalmasının, təəssüf ki, müstəqil və güclü siyasi aktorlar olmalarına da maneə törətdiyi vurğulanmalıdır.

Qeyd: Qardaş ölkə Azərbaycanda nəşr edilən və Beynəlxalq Siyasət Akademiyasının (UPA) qardaş saytı olan Newtimes.az xəbər-analiz internet portalının İŞİD terror təşkilatının həyata keçirdiyi və bütün İslam dünyasını məyus edən vəhşi qırğınlar qarşısında gerçək İslam dəyərlərinin bu olmadığı istiqamətindəki kampaniyasını təbrik edir və Türkiyədəki mətbuat-yayın orqanlarına da bu addımın bir nümunə olmasını diləyirəm.

Dr. Ozan Örmeci

[1] ''What ISIS, an al-Qaeda affiliate in Syria, really wants'', The Economist, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi:http://www.economist.com/blogs/economist-explains/2014/01/economist-explains-12#sthash.NXeBJmBk.dpuf.

[2] Bu konuda bir değerlendirme için; Tansi, Deniz (2014), ''ABD’nin İŞİD Operasyonu'', Uluslararası Politika Akademisi, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi: http://politikaakademisi.org/abdnin-isid-operasyonu/.

[3] Göktürk, Tüysüzoğlu (2014), ''İŞİD Ne Yapmaya Çalışıyor?'', Uluslararası Politika Akademisi, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi: http://politikaakademisi.org/isid-ne-yapmaya-calisiyor/.

[4] Atun, Ata (2014), ''İŞİD Kim ve Ne Yapmak İstiyor (1)'', Avrupa Gazete, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi:https://www.avrupagazete.com/ata-atun/84108-isid-kim-ve-ne-yapmak-istiyor-1.html.

[5] Göktürk, Tüysüzoğlu (2014), ''İŞİD Ne Yapmaya Çalışıyor?'', Uluslararası Politika Akademisi, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi: http://politikaakademisi.org/isid-ne-yapmaya-calisiyor/.

[6] Atun, Ata (2014), ''İŞİD Kim ve Ne Yapmak İstiyor (1)'', Avrupa Gazete, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi:https://www.avrupagazete.com/ata-atun/84108-isid-kim-ve-ne-yapmak-istiyor-1.html.

[7] Göktürk, Tüysüzoğlu (2014), ''İŞİD Ne Yapmaya Çalışıyor?'', Uluslararası Politika Akademisi, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi: http://politikaakademisi.org/isid-ne-yapmaya-calisiyor/.

[8] Laub, Zachary (2014), ''Islamic State in Iraq and Syria'', Council on Foreign Relations, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi: http://www.cfr.org/iraq/islamic-state-iraq-syria/p14811.

[9] Laub, Zachary (2014), ''Islamic State in Iraq and Syria'', Council on Foreign Relations, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi: http://www.cfr.org/iraq/islamic-state-iraq-syria/p14811.

[10] ''What ISIS, an al-Qaeda affiliate in Syria, really wants'', The Economist, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi:http://www.economist.com/blogs/economist-explains/2014/01/economist-explains-12#sthash.NXeBJmBk.dpuf.

[11] Laub, Zachary (2014), ''Islamic State in Iraq and Syria'', Council on Foreign Relations, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi: http://www.cfr.org/iraq/islamic-state-iraq-syria/p14811.

[12] Laub, Zachary (2014), ''Islamic State in Iraq and Syria'', Council on Foreign Relations, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi: http://www.cfr.org/iraq/islamic-state-iraq-syria/p14811.

[13] Göktürk, Tüysüzoğlu (2014), ''İŞİD Ne Yapmaya Çalışıyor?'', Uluslararası Politika Akademisi, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi: http://politikaakademisi.org/isid-ne-yapmaya-calisiyor/.

[14] ''Viewpoint: ISIS goals and possible future gains'', BBC, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi:http://www.bbc.com/news/world-middle-east-27801680.

[15] ''ISIS: The first terror group to build an Islamic state?'', CNN, Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi:http://edition.cnn.com/2014/06/12/world/meast/who-is-the-isis/.

[16] Crooke, Alastair (2014), ''Middle East Time Bomb: The Real Aim of ISIS Is to Replace the Saud Family as the New Emirs of Arabia'', Erişim Tarihi: 09.09.2014, Erişim Adresi: http://www.huffingtonpost.com/alastair-crooke/isis-aim-saudi-arabia_b_5748744.html.