Giriş
Nepal veya resmi ismiyle Nepal Federal Demokratik Cumhuriyeti, neredeyse tamamen Himalayalar'ın eteklerinde ve kısmen Hint-Ganj Ovası'nda konumlanan bir Güney Asya ülkesidir. Coğrafi olarak dörtte üçü Himalaya Dağları ile çevrili olan Nepal, dünyanın en yüksek zirvesi Everest’i de içine almaktadır. Denize kapalı (landlocked) bir devlet olan Nepal, kuzeyde Çin'e bağlı Tibet Özerk Bölgesi, güney, doğu ve batıda ise 1,5 milyara yakın devasa nüfusuyla bilinen bölgenin etkili devleti Hindistan ile komşudur. Haritalarda Nepal'e komşu olarak gözüken Bangladeş ise, Nepal'in güneydoğu ucundan sadece 27 kilometre uzaklıkta olmasına rağmen, bu ülkenin sınırdaşı (komşusu) değildir.
İşte bu dünyada pek bilinmeyen ve uluslararası siyasette adı sanı pek sık geçmeyen gizemli devlette, geçtiğimiz günlerde sosyal medya kısıtlamalarına yönelik tepkilerle başlayan ve ülkedeki yaygın yolsuzluk karşıtı tepkilerle birleşen -başını Z kuşağı adı verilen gençlerin çektiği- protestolar, ülkede parlamentonun yakılması ve Başbakan'ın istifası gibi büyük ve tarihi olaylara neden olmuştur. Bu yazıda, Nepal hakkında genel bilgiler verildikten sonra, bu olaylar analiz edilecektir.
Nepal haritası
Nepal Hakkında Genel Bilgiler
Başkenti Katmandu olan Nepal, 31 milyonu aşkın nüfusuyla kalabalık ve 150.000 kilometrekareden az yüzölçümüyle coğrafi açıdan küçük sayılabilecek bir ülkedir. Etnik açıdan çok farklı gruplardan oluşan Nepal, yüzde 81,2 düzeyinde Hindu, yüzde 8,2 oranında Budist, yüzde 5,1 düzeyinde Müslüman, yüzde 3,2 oranında Kirat dini mensubu ve yüzde 1,8'lik Hıristiyan nüfusa sahip dini açıdan çoğulcu bir topluma sahiptir. Buna karşın, ülke nüfusunun yüzde 81'ini oluşturan Hinduizm, Nepal toplumu ve devletinin ana rengini veren temel unsurdur.
Nepal bayrağı
IMF 2025 resmi verilerine göre 46 milyar dolarlık küçük sayılabilecek bir ekonomik büyüklüğü olan Nepal'de, yine IMF resmi verilerine göre kişi başına düşen yıllık gayrisafi milli hasıla ise 1.500 doların altındadır. Dolayısıyla, Nepal, ekonomik açıdan halen gelişmekte olan, hatta geri kalmış bir devlet statüsündedir. Ülkede nüfusun yalnızca 22'sinin şehirleşmiş alanlarda yaşaması da ülkenin şehirleşme ve kalkınma konusunda yaşadığı sorunlara ve kırsal niteliğine işaret etmektedir. Nepal'in en önemli ticaret ortakları ise; Hindistan, ABD (Amerika Birleşik Devletleri), Çin (Çin Halk Cumhuriyeti), BAE (Birleşik Arap Emirlikleri), Endonezya, İsviçre ve Almanya'dır.
1923 yılında kurulmuş federatif bir Cumhuriyet statüsündeki Nepal, tarihsel olarak Budizm ve özellikle Hinduizm etkisiyle şekillenmiş ve 19. yüzyıl ve 20. yüzyıl başlarında İngiliz sömürgeciliğinden etkilenmiş bir devlettir. Nepal, aynı zamanda Birleşmiş Milletler (BM) ile birlikte Güney Asya Bölgesel İşbirliği Teşkilatı (SAARC) ve Bengal Körfezi Çok Sektörlü Teknik ve Ekonomik İşbirliği Girişimi (BIMSTEC) de dahil olmak üzere çeşitli uluslararası kuruluşların üyesi olan saygın ve dünyada tanınan bir devlettir.
1990 yılından itibaren meşruti monarşiyle yönetilen Nepal'de, 2007 yılında Kurucu Meclis tarafından geçici bir anayasa kabul edilmiş ve Mayıs 2008’de monarşi lağvedilmiştir. Böylece, ülkenin ismi Nepal Federal Demokratik Cumhuriyeti’ne dönüşmüş ve yeniden Cumhuriyet rejimine geçilerek demokratik bir düzenin temelleri atılmaya başlanmıştır. Ancak ülkenin ekonomik sorunları ve yaygın yolsuzluk olaylarının halkta yarattığı tepkiler nedeniyle, Nepal'de günümüze kadar istikrarlı bir rejimin kurulması sağlanamamıştır.
2025 Nepal Olayları
2025 yılı Eylül ayında başlayan Nepal olaylarını tetikleyen hadise, 4 Eylül'de Nepal hükümeti tarafından Facebook, Instagram, WhatsApp, YouTube, X, Reddit ve LinkedIn gibi popüler sosyal medya araçlarının İletişim ve Bilgi Teknolojileri Bakanlığı'na akredite olmadıkları gerekçesiyle erişime kapatılması olmuştur. Nitekim kısa sürede gençlerin başını çektiği protestocu gruplara ekonomik sorunlar nedeniyle devlete tepkili halkın diğer kesimleri de katılmış ve ülkede büyük bir sokak hareketliliği ortaya çıkmıştır. Z Kuşağı protestoları (Gen Z protests) adı verilen gösteriler nedeniyle hükümetten bazı Bakanların istifası da protestocuları yatıştırmamış ve olaylar giderek daha da büyümüştür.
Nepal parlamentosu yanarken
Geçen günlerde polisle ve orduyla yaşanan çatışmalar sonucunda 22 kişinin ölümü ve 100'den fazla kişinin yaralanmasıyla devam eden olaylar sonucunda, Nepal'de Başbakan KP Sharma Oli istifa kararı alırken, protestocular tarafından ülkenin başkenti Katmandu'daki Parlamento binası da yakılmıştır. Ülkede halen devam eden olaylar nedeniyle askeri darbe riski de bulunmakta olup, en son 2o05 yılında böyle girişimin yaşandığı akıllarda tutulmalıdır. Göstericilerin Bakanları yakalayarak tartaklaması gibi olaylara sahne olan Nepal'de, gösterici gençlerin öfkelerinin dindirilmesi noktasında hükümetin çabalarının henüz etkili ve başarılı olamadığı görülmüştür.
Sonuç
Sonuç olarak, ASEAN üyesi Güneydoğu Asya ülkelerinin aksine ekonomik açıdan çok kötü durumda bir devlet olan Nepal, yıllardır süregelen ekonomik açıdan başarısız yönetimlerin yarattığı tepki ortamında bir de gençlerin günümüzde en doğal ve temel hak saydıkları internet özgürlüklerini kısıtlamaya yönelince, ülkede büyük bir felaket yaşanmış ve neticede Başbakan istifa etmek zorunda kalmıştır. Bu gibi olaylar, günümüzün internet ve sosyal medya teknolojilerinin yarattığı yeni zorluklar konusunda hükümetlerin yeterince hazırlıklı ve birikimli olmadığını gözler önüne seren bir durumdur. Burada temel kriter ise, kuşkusuz, John Stuart Mill'in "zarar ilkesi" (harm principle) uyarınca, devletlerin, bireylerin özgürlüklerini diğer insanlara zarar vermek veya suç işlemek için kullanıp kullanmadıklarını diğer haklarından ayrıştırabilmesiyle oluşacaktır. Bu ise, kuşkusuz, bir öğrenme sürecine sahne olacak ve zaman alacaktır.
Prof. Dr. Ozan ÖRMECİ
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder