Ozan Örmeci Makaleler (Ozan Örmeci Articles): Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in Avrupa Turu

Giriş

Çin Halk Cumhuriyeti (kısaca Çin) Devlet Başkanı Şi Cinping, 2019 yılındaki Fransa ve İtalya ziyaretinden tam 5 yıl sonra[1], geçtiğimiz hafta üç Avrupa ülkesini kapsayan kapsamlı bir Avrupa turu yaparak uluslararası kamuoyunda adından söz ettirdi. 6 günlük ziyareti kapsamında önce Fransa’ya, daha sonra da Sırbistan ve Macaristan’a giden Cinping, sembolik anlamlarla yüklü ziyaretlerinde olumlu ve dostane mesajlar vererek, Batı dünyasında kimi çevrelerden kasıtlı olarak yayılmaya çalışılan Çin korkusu veya Sinofobi’ye karşı net bir duruş sergiledi. Bu yazıda, Şi Cinping’in Avrupa ziyareti ve genel olarak Çin’in Avrupa politikasına dair bir durum analizi yapılacaktır.

Ziyaretlerin Özeti

Avrupa turunun ilk ayağında Fransa’ya giden Şi Cinping, burada 5-7 Mayıs tarihlerinde başkent Paris’te Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ve Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen ile görüşmeler gerçekleştirdi. Macron ile diplomatik görüşmelerinin yanı sıra kişisel görüşmeler de yapan Şi, onunla birlikte Pireneler’de alkol alırken görüntülendi ve Macron tarafından verilen lüks konyakları hediye olarak kabul etti. Macron-Şi görüşmelerinde Ukrayna konusunda Fransa’nın Çin’i Rusya’dan uzaklaştırma çabasının öne çıktığını ama bunun başarılı olamayacağını düşünen LSE öğretim üyesi ve Çin uzmanı Shirley Yu, Macron ile Şi’nin çok kutuplu bir dünya düzeni ve Amerikan hegemonyasının sona ermesi noktasında benzer bir vizyonları olduğunun altını çizmiştir.[2] Nitekim Macron’un son yıllarda AB için dile getirdiği “stratejik özerklik” ve “Avrupa Ordusu” vurguları, ABD-AB aksının açılması bağlamında Pekin tarafından makbul görülen açıklamalardır.

Şi Cinping, havaalanında Aleksandar Vucic tarafından karşılanıyor

7 Mayıs’ta Sırbistan’a geçen Şi Cinping, 7-8 Mayıs tarihlerinde Sırbistan’da temaslarda bulundu ve Belgrad’da 8 Mayıs’ta Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic ile görüştü. Çin Devlet Başkanı’nın havaalanında coşkulu bir şekilde karşılanması ise, Batı-dışı dünyada bu ülkenin adeta bir “kurtarıcı” gibi görüldüğüne dair önemli bir ayrıntı olarak dikkat çekti.[3] Avrupa kıtasında olmasına karşın AB’nin ve NATO’nun halen dışında kalan ve farklı bir siyasi çizgisi olan Sırbistan, bu bağlamda Çin’in Avrupa politikalarında pivot ülkelerden biri olmaya aday durumdadır. Öyle ki, Şi, Sırbistan ziyaretinde “Küresel Medeniyet Girişimi” önerisini[4] yeniden gündeme getirmiş ve Sırbistan’ın buna katılımını sağlamıştır. Pekin’in daha önceden ilan ettiği “Küresel Kalkınma Girişimi” ve “Küresel Güvenlik Girişimi” ile birlikte düşünüldüğünde[5], bunlar, 21. yüzyılda yeni bir küresel düzen kurmaya yönelik çok iddialı girişimlerdir. Sırbistan ise, Çin’in bu yeni girişimlerinde en önemli ortaklardan biri olmaya adaydır. Öyle ki, iki ülke ilişkileri için artık “çelik dostluk” ve “altın dostluk” ifadeleri kullanılmaya başlanmıştır.[6]

Şi Cinping ile Viktor Orban

Son olarak, 8 Mayıs’ta Macaristan’ın başkenti Budapeşte’ye geçen Çin Devlet Başkanı, 8-10 Mayıs tarihlerinde bu ülkede Başbakan Viktor Orban da dahil olmak üzere önemli kişilerle görüşmeler gerçekleştirdi. Görüşmelere dair uluslararası basında daha çok ekonomi ve Çin yatırımları gündeme getirilirken, 9 Mayıs’taki Şi-Orban görüşmesi sonrasında iki ülkenin "kapsamlı stratejik ortaklığı" da ilan edildi.[7] Macaristan Başbakanı Orban ise, çok kutuplu dünya düzeninde Çin’in önemini vurgulayarak[8], farklı siyasi duruşunu sergiledi. Orban, ülkesinin Çin yatırımlarına açık olduğunu ve bu konuda sürekliliğe önem verdiklerini de söyledi.[9] Macaristan Dışişleri Bakanı Péter Szijjártó da, Çin’in Macaristan’daki en büyük dış yatırımcı olduğunun altını çizdi.[10] SETA uzmanı Diren Doğan’a göre, Pekin, Budapeşte’yi Avrupa’daki yatırımları açısından ana üs olarak görmektedir.[11]

Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in ziyareti, ABD’nin körüklediği Çin karşıtı rüzgarların etkisiyle Batılı ülkelerin ve müttefiklerinin giderek Çin’le ilişkilerini azaltmaya ve ekonomik ve endüstriyel ilişkilerini “de-risking” politikası doğrultusunda çeşitlendirmeye başladıkları bir dönemde gerçekleşmesi bakımından oldukça önemliydi. Ziyareti süresince çeşitli anlaşmalara imza atan Şi Cinping, Çinlilerin önem verdiği tarih ve sembolizm bağlamında da duraklarını özenle seçmişti. Öyle ki, örneğin Cinping’in Sırbistan ziyareti, 7 Mayıs 1999’da Çin’in Sırbistan-Belgrad’daki Büyükelçiliğinin NATO güçlerince hiçbir sebep gösterilmeden ve “kazara” (!) vurulmasının tam 25. yıldönümüne denk getirilmişti.[12] Benzer şekilde, ziyaret, Fransa-Çin resmi diplomatik ilişkilerinin başlatılmasının 60. yıldönümüne ve Macaristan-Çin resmi diplomatik ilişkilerinin başlamasının 75. yıldönümüne denk getirilmişti.[13]

Şi’nin bu ziyarette seçtiği ülkelerin de tesadüfi olmadığı söylenebilir. Öyle ki, Şi Cinping’in iktidara geldikten kısa süre sonra ilan ettiği ve 21. yüzyıl dünya ticaretine damgasını vurmasını beklediği Kuşak Yol İnisiyatifi’nin (BRI) gerçekleştirilmesi için seçilen stratejik hedefler bağlamında düşünüldüğünde ve bu bağlamda Kuşak Yol haritası incelendiğinde, Çin’i Rusya üzerinden Avrupa’ya Almanya ve Fransa’ya da bağlayan demiryolu hattı bağlamında Paris’in önemli bir başkent olduğu, Sırbistan ve Macaristan’ın ise Türkiye üzerinden geçen Orta Koridor’u oluşturacak ve yapımı devam eden demiryolu hattı bağlamında kritik ülkeler olduğu görülmektedir. Şi’nin bu ziyaretinde eksik kalan ve Deniz İpek Yolu bağlamında önemli olan devletler ise Mısır, Türkiye, Yunanistan ve İtalya’dır. İtalya’nın son dönemde aşırı sağcı lideri Meloni önderliğinde Çin’le ilişkilerini gevşetmesi ve Kuşak Yol projesinden çekilmesi, benzer şekilde Yunanistan’ın Miçotakis liderliğinde giderek ABD etkisine girmesi nedeniyle, şimdilik Kuşak Yol’un deniz ayağı olan Deniz İpek Yolu’nu Avrupa’ya bağlayan hat aksatılmış durumda olsa da, Pekin, Kuşak Yol’un kara ayağını tamamlamak konusunda stratejik adımlar atmaya devam etmektedir.

Kuşak Yol haritası[14]

Çin’in Avrupa devletleriyle ilişkilerinde, diğer tüm devletlerle ilişkilerinde olduğu gibi iç işlerine karışmama, rejimi veya lideri değiştirmeye zorlamama ve karşılıklı ekonomik menfaatleri gözetme politikası, görüldüğü üzere çok farklı ideoloji ve yelpazeden kişilere hitap edebilmektedir. Öyle ki, Çin karşıtı fanatik ideolojik yaklaşımları olan kişiler haricinde, Almanya Başbakanı Olaf Scholz gibi bir sosyal demokrat -ki kısa süre önce Çin’i ziyaret etmiştir[15]-, Fransa Cumhurbaşkanı Macron gibi bir liberal veya Orban gibi bir sağcı popülist de Çin’le ilişkilerini geliştirmek istemektedir.

Almanya Başbakanı Olaf Scholz, Nisan ayında Çin’i ziyaret etmişti

Çin’in Avrupa Stratejisi

Çin’in Avrupa stratejisinde en önemli ayağını, hiç şüphesiz, Kuşak Yol İnisiyatifi bağlamında Çin’in küresel ticaretin en önemli aktörü ve sponsoru olması stratejisi oluşturmaktadır. Çin, bu şekilde küresel kapitalizmin motor gücü haline gelerek, Çin Komünist Partisi (ÇKP) tarafından yönetilen otoriter rejimine yönelik eleştirileri savuşturmayı ve ekonomik gücü doğrultusunda siyasi gücünü de arttırmayı amaçlamaktadır. ABD liderliğindeki kollektif Batı ve NATO güçlerinin en önemli merkezi Avrupa olduğu için, bu kıtada açılan gedikler, Pekin adına çok başarılı hamleler olacaktır.

Çin’in Avrupa stratejisinde ikinci önemli husus, küresel ticaretin desteklenmesidir. Çin, bu bağlamda genelde Avrupa Birliği’ne karşıt bir devletmiş gibi lanse edilmektedir. Örneğin, RUSI uzmanı Sari Arho Havren, Çin’in Fransa’yı AB’deki zayıf halka gibi değerlendirdiğini vurgulamıştır.[16] Oysa Çin’in ticaretle büyüyen bir devlet olarak, AB’nin varlığını ve derinleşmesini desteklemesi bence daha olasıdır. Zira AB çatısından ayrılan devletler, ulusal güvenlik ve korumacılık politikalarına yönelirlerse, bu, Çin’le ilişkilerini de olumsuz yönde etkileyebilecektir. Bu bağlamda, Çin’in hedefinin AB’nin dağılması değil, AB’nin liberal ekonomik tezlerden saparak ekonomik korumacılığa yönelmesi olduğu söylenebilir. Ayrıca, Çin, AB ile ticaretinde dış ticaret fazlası da vermektedir ki, bu da Pekin lehine olan bir durumdur.

Çin’in Avrupa stratejisinde üçüncü önemli unsur ise, Avrupa’nın ABD hegemonyasından çıkarılması yaklaşımıdır. Bu konuda Pekin henüz baskın bir söylem ve politika geliştirmese de, Çin’in genel dış politika çizgisinin çok kutupluluk yönünde olduğu da düşünülürse, teorik olarak Çin yönetimi için ABD’den kurtulmuş ve stratejik özerkliğini kazanmış bir Avrupa daha güvenilir bir partner olabilecektir.

Dördüncü olarak, Çin, Batılı anlamda demokratik bir devlet olmadığı için, Avrupa’da ekonomi odaklı ve çok kutupluluğa yatkın lider/partileri destekleme eğilimindedir. Ancak Avrupa içerisinde de Rusya ve Çin’le yakın ilişkileri savunan liderlere yönelik zor bir konjonktüre girilmiş olabilir. Nitekim geçtiğimiz gün, Slovakya’da, Rusya ile yakın ilişkileri savunan Başbakan Robert Fico’ya bir suikast girişimi dahi yapılmıştır.[17] Bu olayın elbette ABD ve NATO bloku ile bağlantılı olduğunu iddia etmek doğru olmaz; ancak Batı’da Rus veya Çin karşıtlığı temelinde bir milliyetçi dalga yaratılınca, bu gibi saldırılara uygun zemin oluşmaktadır.

Sonuç

Sonuç olarak, Çin’in ABD tarafından 21. yüzyılda en ciddi rakip olarak görüldüğü bir ortamda, Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, ABD ile ilişkileri çok germemek -ki son Blinken ziyaretinde bu yönde mesajlar verilmiştir- ve bir yandan da Avrupa’da kendisine güvenilir ortaklar bularak Batı blokunun komple Çin karşıtı bir cephe oluşturmasına engel olmak istemektedir.

Kapak fotoğrafı: Şi Cinping ile Emmanuel Macron

Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ

DİPNOTLAR

[1] https://www.ntv.com.tr/dunya/cin-devlet-baskanindan-bes-yil-aradan-sonra-avrupa-turu,w8ZbmitZjkai0f7_L461Tg; https://visegradinsight.eu/xi-jinping-in-europe-what-makes-his-trip-so-special/.

[2] https://www.aljazeera.com/news/2024/5/10/key-takeaways-from-xi-jinpings-european-tour-to-france-serbia-and-hungary#:~:text=Chinese%20President%20Xi%20Jinping%20has,and%20Russia's%20war%20in%20Ukraine.

[3] https://www.aljazeera.com/news/2024/5/10/key-takeaways-from-xi-jinpings-european-tour-to-france-serbia-and-hungary#:~:text=Chinese%20President%20Xi%20Jinping%20has,and%20Russia's%20war%20in%20Ukraine.

[4] https://www.youtube.com/watch?v=fa57xdrMAJU.

[5] https://www.aljazeera.com/news/2023/6/6/living-the-chinese-dream-beijings-new-world-order.

[6] https://setav.org/assets/uploads/2024/05/A420.pdf; https://edition.cnn.com/2024/05/12/china/china-xi-jinping-europe-putin-intl-hnk/index.html.

[7] https://www.kusakveyol.org/si-cinping-macaristan-basbakani-viktor-orban-ile-gorustu/.

[8] https://abouthungary.hu/blog/pm-orban-china-is-one-of-the-pillars-of-our-new-multipolar-world-it-is-the-country-that-now-shapes-global-economic-and-political-processes.

[9] https://abcnews.go.com/International/wireStory/chinas-xi-leaves-hungary-concludes-5-day-visit-110111359.