5 Şubat 2024 Pazartesi

2024 Pakistan Genel Seçimleri

 

Giriş

Endonezya ve Hindistan’la beraber dünyada en çok Müslüman’ın yaşadığı devletlerden birisi olan Pakistan’da, halk, 8 Şubat 2024 tarihinde ülkedeki yeni Başbakan ve hükümeti belirlemek üzere sandık başına gidecektir. Bu yazıda, 2024 Pakistan genel seçimleri değerlendirilecektir. Fakat bunun için, öncelikle, Pakistan hakkında bazı önemli bilgiler özetlenecek ve daha sonrasında da Pakistan’ın kısa siyasi tarihi aktarılarak okurlara temel bir bilgi altyapısı oluşturulacaktır. Yazının son bölümünde ise, seçimlerin önemi ve seçimlerde yarışacak aktörler analiz edilecektir.

Pakistan Hakkında Genel Bilgiler

Pakistan, Urdu ve Fars dillerinde “Pak ülke” veya “Temiz ülke” anlamına gelmektedir. “Pakistan” kelimesi, Cambridge’li bir Müslüman aydın olan Çavdherî Rahmet Ali tarafından 1934 yılında ilk kez telaffuz edilmiş ve Birleşik Krallık’ın eski Hindistan (Hint) sömürgesinin 5 eski eyaletinin baş harflerinden türetilmiştir. Söz konusu eyaletler günümüzün Pakistan’ı da meydana getirmektedir.[1]

245 milyonun üzerinde nüfusuyla dünyanın -Hindistan, Çin, ABD ve Endonezya’dan sonra- en kalabalık beşinci ülkesi olan[2] Pakistan veya resmi adıyla Pakistan İslam Cumhuriyeti, doğusunda Hindistan, batısında Afganistan, güneybatısında İran ve kuzeydoğusunda Çin ile komşu olan önemli bir (Güney) Asya devletidir. Başkenti 1,2 milyonluk İslamabad kenti olan Pakistan, yaklaşık 882.000 kilometrekarelik yüzölçümüyle dünyanın en büyük (geniş) 34. ülkesidir.[3] Pakistan’ın 245 milyonluk nüfusunun yüzde 96,5’lik ezici kesimini Müslümanlar oluştururken (Müslümanlar da kendi içlerinde yüzde 85-90 Sünni, yüzde 10-15’lik Şii kesim olarak ikiye ayrılmaktadır), kalan yüzde 3,5’lik kesimi ise Hıristiyanlar ve Hindular oluşturmaktadır.[4] Bu bağlamda, Pakistan, 230 milyona yakın Müslüman nüfusuyla Endonezya’dan sonra dünyanın en kalabalık ikinci Müslüman yurdudur.[5] Etnik açıdan bakıldığında ise; Pakistan’ın yüzde 45’lik en geniş grubunu Pencabiler, yüzde 15’lik kesimini Peştunlar, yüzde 14’lik kesimini Sindhler veya Sindler, yüzde 8’lik bölümünü Saraikiler veya Seraikler, yüzde 8’ini Muhacirler ve yüzde 3-4’lük bir bölümünü de Beluçlar oluşturmaktadır.[6] Ülkede resmi dil Urduca olmakla birlikte, İngiliz kolonisi geçmişinin de etkisiyle İngilizce de yaygın biçimde konuşulur ve ikinci resmi dil kabul edilir.[7]

Pakistan haritası[8]

Pakistan, Birleşmiş Milletler (BM), Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ), İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT), İngiliz Milletler Topluluğu (Commonwealth), Güney Asya Bölgesel İşbirliği Teşkilatı (SAARC) ve Teröre Karşı İslam İttifakı’nın üyesidir. Müslüman halkların müdafaası konusunda çok duyarlı bir devlet olan Pakistan, Azerbaycan topraklarını işgal ettiği için Ermenistan’ı ve Filistin topraklarını işgal ettiği için İsrail’i resmen tanımamaktadır. Pakistan, Türkiye ile ilişkilere ise büyük önem vermektedir ve Türkiye’nin ve Türklerin bu ülkedeki imajı son derece müspettir. Özellikle Müslüman davalarına verdiği destek nedeniyle, Türkiye’nin 12. ve mevcut Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a yönelik olarak Pakistan’da halkın büyük sevgisinin ve saygısının olduğu bilinmektedir.

Pakistan, 340 milyar dolarlık toplam gayrisafi milli hasılası (GDP) ile, büyük nüfusuna rağmen, dünyanın ancak 46. en büyük ekonomisi durumundaki oldukça geri kalmış bir devlet durumundadır.[9] Nitekim IMF-Uluslararası Para Fonu resmi verilerine göre, Pakistan, yıllık ortalama 1.471 dolarlık kişi başına düşen gelirle[10], bu alanda dünyada 162. sırada ve çok olumsuz bir konumdadır. Pakistan, Birleşmiş Milletler’in hazırladığı UNDP insani gelişmişlik endeksinde ise 161. sırada yer almaktadır.[11] Bu, ülkenin halen gelişmekte olan bir devlet niteliğinde olduğunu göstermektedir. Ayrıca, İslamabad, Freedom House’un ölçümlerine göre, 37/100 puanla “kısmen özgür” (partly free) bir devlet hüviyetindedir[12] ve demokratik bir rejim olmaktan uzak olsa da, özgür ve demokratik seçimler yapabilmesi anlamında otoriter rejimlerden de ayrışan bir melez rejim örneğidir. Pakistan’da ortalama yaşam süresi ise erkekler için 66, kadınlar için ise 68 yıldır[13] ki, bu da günümüz standartlarına göre oldukça düşük bir ortalamadır.

Pakistan’ın dünya siyasetinde önemli bir aktör olmasının birincil sebebi, bu ülkenin dünyanın halihazırdaki 9 nükleer silah sahibi ülkesinden biri olmasıdır.[14] 170 nükleer başlıkla bu konuda komşusu ve ezeli rakibi Hindistan’ın az bir farkla (164) olan İslamabad, bu sayede nükleer teknolojiye sahip tek Müslüman ülkesi olarak çok önemli bir devlet konumundadır. Ancak yakın gelecekte İran’ın da nükleer başlıklara sahip bir Müslüman devleti olması beklenmektedir. Ayrıca, kendi nükleer başlıkları olmasa da, Türkiye’nin de NATO sayesinde nükleer silah kapasitesi bulunmaktadır. Bunun yanı sıra, Pakistan, Global Firepower sitesinin değerlendirmesine göre, askeri anlamda oldukça etkili bir devlet olup, dünyanın en güçlü orduları sıralamasında Türkiye’nin hemen ardından 9. sırada yer almaktadır.[15] Bu bağlamda, insani, ekonomik ve demokratik açıdan geri kalmışlığına karşın, özellikle Realizm temelli değerlendirmelerde güç ağır bastığı için, Pakistan, çok önemli bir küresel aktör durumundadır.

Pakistan, mevcut anayasası ve siyasi sistemi itibariyle resmi dini İslam olan ve hukuki düzenlemelerinde kısmen İslam hukukuna da yer veren yarı-teokratik bir federal Cumhuriyettir. Federal devlette, tam 4 farklı eyalet (Pencab, Sind, Hayber Pahtunhva ve Belucistan) bulunmaktadır.[16] Pakistan Parlamentosu iki kamaralı bir meclis olup, 342 üyeli bir Ulusal Meclis ile 104 üyeli bir Senato’dan oluşmaktadır.[17] Ayrıca, her eyaletin yerel düzeyde gerçekleştirilen seçimlerle göreve gelen milletvekillerinden oluşan eyalet meclisleri de bulunmaktadır. Eyaletlerde, seçimle işbaşına gelen bir Eyalet Başbakanı ve merkezi yönetimi temsilen, Cumhurbaşkanı tarafından atanan bir Eyalet Valisi görev yapmaktadır. Ülkedeki siyasi sistem ise, yine koloni döneminde oluşan yoğun İngiliz etkisi nedeniyle olsa gerek, Westminster parlamenter modelidir. Ülkede genel seçimler yoluyla parlamentonun (Majlis-e-Shūrā) üyeleri belirlenmekte ve parlamento aritmetiğine göre bir hükümet kurularak, Başbakan, kurduğu kabinesiyle ülkeyi yönetmektedir.

Ayrıca, ülkeyi asıl yöneten Başbakan’ın yanında, bir de Pakistan’da yetkileri daha kısıtlı olan bir Cumhurbaşkanı (Devlet Başkanı) bulunmaktadır. 1958 askeri darbesinden sonra, 1973 yılına kadar, ülkede Başkanlık sistemi uygulanmış ve Cumhurbaşkanı en etkili yürütme makamı olmuştur. Ancak bu tarihten sonra yeniden parlamenter sisteme dönülmüştür. 1977 yılında yapılan askeri darbe sonucunda ise ülkede yarı-Başkanlık sistemine geçilmiş ve 1985 anayasa değişikliği ile yürütme erki Cumhurbaşkanı ile Başbakan arasında paylaşılmıştır. 2010 yılındaki anayasal değişiklikler sonrasında ise, Pakistan, yeniden tam anlamıyla parlamenter demokrasiye dönmüştür. Pakistan Cumhurbaşkanları, günümüzde meclis tarafından seçilmektedir. Bu bağlamda, Pakistan Cumhurbaşkanı’nın yetkileri; af yasası ilan etmek, ödül ve payeler dağıtmak, ordunun Başkomutanı olmak ve Başbakan’ın icraatları hakkında bilgilendirilmek ve bunları onaylamakla sınırlıdır. Bunun dışındaki tüm yürütme erki ise Başbakan ve kabinesine aittir. Genel bir değerlendirme yapmak gerekirse, Pakistan, demokratik bir ülke olmaya çalışan, lakin dini kısıtlamalar ve yapısal sorunlar nedeniyle, daha önce de belirtildiği gibi, Batı Siyaset Bilimi literatüründe daha ziyade “kısmen özgür” veya “kısmen demokratik” hibrit (melez) bir rejim olarak değerlendirilen bir ülkedir.

Ülkenin para birimi ise Pakistan rupisidir. Pakistan’ın başlıca ihracat metaları; tekstil ürünleri, deri, pirinç, kimyasallar, pamuk, tıbbî aletler, çimento, tahıl, spor aletleri ve dondurulmuş balık iken, başlıca ithalat ürünleri; mineral yakıtlar, palm yağı, makineler, elektronik aletler, hurda demir-çelik, hurda gemi, telefon cihazları, otomobil ve diğer taşıtlar ve taş kömürüdür.[18] Pakistan’ın en önemli dış ticaret ortakları ise; açık farkla Çin Halk Cumhuriyeti, ardından ise Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Suudi Arabistan, İngiltere (Birleşik Krallık), Almanya, Hollanda, Afganistan ve İtalya’dır.[19]

Pakistan’ın Kısa Siyasi Tarihi

Hindistan’la birlikte Britanya İmparatorluğu’ndan (İngiltere) bağımsızlığını 1947 yılında kazanan Pakistan, Muhammed Ali Cinnah’ın önderliğinde, Hinduların egemenliğindeki Hindistan’dan İslam kimliğiyle ayrışan bir Müslüman devleti olarak bu tarihte kurulmuştur. Muhammed Ali Cinnah’ın veciz ifadesiyle, Pakistan, aslında bir bakıma “Hindistan’da ilk kişi Müslüman olduğunda kurulmuştur”.[20] Müslüman bağımsızlık hareketinin oluşmasında, İngiltere’de eğitim almış aydın görüşlü bazı Müslüman aydınların etkisi olmuştur. Bu kişiler arasında Çavdherî Rahmet Ali, Muhammed Ali Cinnah, Muhammed İkbal ve Liyakat Ali Han gibi isimlerden söz edilebilir. Hindistan ile birlikte kurulma süreci oldukça sancılı olan Pakistan, anayasal düzenine ancak 1956 yılında tam anlamıyla geçebilmiştir. Bu yönüyle, bu ülke uzmanı olan Davut Şahbaz’a göre, Pakistan, genç ve “nevi şahsına münhasır” bir devlettir.[21] Bu kuruluş sürecinde yaşanan büyük insan mobilitesi (Müslümanların Pakistan’a, Hinduların Hindistan’a göçü), İngilizlerin Hindistan’ı tutan yaklaşımları, Sihlerin militarist eylemleri ve Hindu-Müslüman gerginlikleri gibi zorluklar nedeniyle, Pakistan, uzun süre siyasi istikrarını sağlayamamıştır. Muhammed Ali Cinnah’ın erken vefatı da, Şahbaz’a göre, Pakistan’ı bu kuruluş günlerinde zor durumda bırakmıştır.[22]

Pakistan, anayasal düzenini kurduktan sonra da çeşitli zorluklarla yüzleşmek durumunda kalmıştır. Bunun temel sebeplerinden birisi, kuruluş tarihinden itibaren Hindistan’la yaşanan dini motifli siyasi rekabet ve halen de devam eden ve kısmen Çin'i de kapsayan Keşmir Sorunu nedeniyle ülkenin askeri harcamalarını yüksek tutmak zorunda olması ve askeri darbeler nedeniyle siyasi istikrarın bir türlü sağlanamaması gibi faktörler ön sırada gelmektedir. Ayrıca, Doğu ile Batı Pakistan arasında çıkan iç savaş sonucunda, 1971 yılı sonunda, Doğu Pakistan’ın Bangladeş adıyla bağımsızlığını ilan etmesiyle sonuçlanan bir siyasi karmaşa dönemi yaşanmıştır.[23] Bunların yanında, bilindiği üzere, Türkiye’ye de benzer şekilde, ülkede tam 3 farklı askeri darbe dönemi yaşanmıştır. Ancak Türkiye’den farklı olarak, Pakistan’da, ordu, darbeyi yapıp anayasal düzeni temin etmekle kalmamış ve uzun süre iktidarda kalarak ülkeyi bilfiil yönetmiştir. 1958-1971, 1977-1988 ve 1999-2008, ülkedeki askeri darbe yönetimlerinin işbaşında kaldığı süreçlerdir.[24] Ülkedeki son askeri darbe, dönemin Genelkurmay Başkanı ve Türkiye dostu ve Beşiktaş futbol takımı taraftarı olan Orgeneral Pervez Müşerref döneminde, 1999 yılında ve kansız şekilde gerçekleşmiştir. Bu bağlamda, ülkede 70 yıllık süreçte tam 19 farklı isim, 22 farklı dönemde Başbakanlık görevini üstlenmiştir. Aktif siyasi kariyeri devam Navaz Şerif, 1990-1993, 1997-1999 ve 2013-2017 dönemlerinde üç farklı defalar Başbakan olarak görev yapmış istisnai bir isimdir. Benzer şekilde, 2007 yılında bir suikasta kurban giden kadın lider Benazir Butto da[25], 1988-1990 ve 1993-1996 dönemlerinde iki kez Başbakanlık yapmıştır. Ayrıca ülkede siyasal şiddet de çok yaygındır. Öyle ki, Liyakat Ali Han ve Benazir Butto gibi siyasi liderler ve onlarca başka Pakistanlı siyasetçi, suikastlar sonucunda hayatlarını kaybetmişlerdir. Bunlara ek olarak, özellikle Afganistan sınırında etkili olan radikal İslamcı terör örgütleri de Pakistan’da siyasi ve ekonomik istikrara zarar veren tehlikeli durumlara neden olmaktadırlar.

Pakistan’da günümüze kadar işbaşı yapan Başbakanlar şunlardır:[26]

  1. Liyakat Ali Han (1947-1951),
  2. Havaja Nazimuddin (1951-1953),
  3. Muhammed Ali Buğra (Bogra) (1953-1955),
  4. Muhammed Ali Çaudri (1955-1956),
  5. Hüseyin Şahid Sühreverdi (1956-1957),
  6. İbrahim İsmail Çundrigar (1957-1957),
  7. Feruz Han Nun (1957-1958),
  8. Nurul Emin (1971-1971),
  9. Zülfikar Ali Butto (1973-1977),
  10. Muhammed Han Junejo (1985-1988),
  11. Benazir Butto (1988-1990), (1993-1996),
  12. Navaz Şerif (1990-1993), (1997-1999), (2013-2017),
  13. Mir Zaferullah Han Cemali (2002-2004),
  14. Çaduri Şucat Hüseyin (2004-2004),
  15. Şevket Aziz (2004-2007),
  16. Yusuf Rıza Gilani (2008-2012),
  17. Şahid Hakan Abbasi (2017-2018),
  18. İmran Han (2018-2022),
  19. Şahbaz Şerif (2022-2023).

Ülkede bugüne kadar görev yapan Cumhurbaşkanları şu kişilerdir:

  1. İskender Mirza (1956-1958),
  2. Muhammed Eyüb Han (1958-1969),
  3. Ağa Muhammed Yahya Han (1969-1971),
  4. Zülfikar Ali Butto (Bhutto) (1971-1973),
  5. Fazal Elahi Çaudhri (1973-1978),
  6. Muhammed Ziyâülhak (1978-1988),
  7. Gulam İshak Han (1988-1993),
  8. Faruk Leghari (1993-1997),
  9. Muhammed Refik Tarar (1998-2001),
  10. Pervez Müşerref (2001-2008),
  11. Asıf Ali Zerdari (2008-2013),
  12. Memnun Hüseyin (2013-2018),
  13. Arif Alvi (2018-).

2018 yılında Pakistan’ın Cumhurbaşkanı seçilen diş hekimi Arif Alvi, 5 yıllık görev süresinin sonundadır ve anayasa gereği bir dönem daha 5 yıllığına aday olma hakkı bulunmaktadır. Bu bağlamda, parlamento seçimlerinin ardından 9 Mart 2024’e kadar ülkede Cumhurbaşkanlığı seçiminin de yapılması gerekmektedir.

İmran Han

Pakistan’da 2018 yılında eski bir kriket yıldızı olan ve karizmatik kişiliğiyle Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a benzetilen İmran Han Başbakan seçilmiştir. Çok popüler bir siyasetçi olan İmran Han, ABD-Çin denkleminde kalkınma amacıyla Pekin’e yakın bir siyaset gütmesinin de etkisiyle olabilir, 2022’de adeta bir parlamento darbesiyle güvensizlik oyu verilerek iktidardan düşürülmüştür.[27] Nitekim Han, görevden alınınca ABD’yi suçlamış ve kendisine yönelik bir komplo düzenlendiğini iddia etmiştir.[28] Han’ın yerine ise eski Başbakan Navaz Şerif'in kardeşi Şahbaz Şerif görev yapmaya başlamıştır. Ülkeyi genel seçimlere kadar yönetecek geçici hükümetin Başbakanı Anvarul Hak Kakar ise 14 Ağustos 2023'te yemin ederek görevine başlamıştır. Eski Pakistan Başbakanı İmran Han, kısa süre önce ise devlet sırlarını ifşa ve yolsuzlukla suçlanmış ve hapis cezası alarak siyasi kariyerine engel getirilmiştir.[29] Siyaseten men cezası alan ve hapse konulan Han, buna karşın yüzde 60 civarında destekle[30] ülkedeki en popüler siyasetçi olmaya devam etmektedir. Han’ın partisi Pakistan Adalet Hareketi-PTI’nin de genel seçimlerden başarıyla çıkması beklenmektedir.

Gallup’a göre, 2023 yılı Haziran-Temmuz ayı itibariyle Pakistan’daki en popüler siyasetçiler[31]

2024 Genel Seçimleri Analizi

Pakistan’da 8 Şubat Perşembe günü düzenlenecek olan genel seçimlerde oy kullanmaya hakkı olan 127 milyon civarında seçmen olduğu belirtilmektedir.[32] Ülkede, genel seçimlerde iddialı olması beklenen üç büyük siyasi parti bulunmaktadır. 3 kez Başbakanlık yapan ve kısa süre önce Londra’dan dönerek partisinin Başbakan adayı olarak hareketin başına geçen Navaz Şerif[33], Pakistan Müslüman Ligi-Navaz Partisi’nin (PML-N) adayı olarak seçimlere iddialı girmektedir. Şerif ailesinin domine ettiği merkez sağ çizgideki PML-N[34], 2023 yılı ortalarında yapılan anketlere göre, halkın en az yüzde 20’sinin oy vermeyi düşündüğü popüler bir siyasal oluşumdur.[35] Nitekim partinin Başbakan adayı Navaz Şerif de yüzde 36 gibi yüksek bir popülariteye sahiptir.[36] Ancak Şerif’in geçmişte 3 kez Başbakan olarak görev yapması ve hakkındaki yolsuzluk iddiaları kendisi ve partisi adına önemli bir dezavantajdır.[37]

Navaz Şerif

Ancak Şerif ve partisinin önündeki en büyük engel, kişisel ratingi yüzde 60’ları, popülist merkez partisi PTI’ye (Pakistan Tehreek-e-Insaf)[38] verilen destek de yüzde 42’yi bulan İmran Han’dır.[39] Kendisine siyaset yasağı getirilen Han, buna karşın partisinin başına destek verdiği avukat Gohar Ali Han’ın geçmesini sağlamıştır. Lakin Pakistan Seçim Komisyonu, ordunun destek vermediği İmran Han ve partisinin önünü kesmek adına bir karar almış ve PTI’nin seçime kriket sopası sembolüyle özdeşleşen tek listeli bir siyasi parti olarak girmesine izin vermemiştir.[40] PTI ise, buna tepki olarak bağımsız adaylarla seçime girme kararı almıştır.[41] Bu durum PTI’nin performansını olumsuz etkileyecek olsa da, Pakistan halkının bu tarz anti-demokratik kararlara tepki olarak Han’ın partisine yoğun destek vermesi ve büyük bir seçim zaferi kazandırması da ihtimal dahilindedir.

İmran Han’ın partisi PTI, seçime sembolü ve tek listesiyle değil, bağımsız adaylarla katılabilecek

Ülkede iktidara uzanabilecek durumdaki üçüncü önemli siyasi aktör ise, Zülfikar Ali Butto’nun kurucusu olduğu sosyal demokrat/sol çizgideki Pakistan Halk Partisi-PPP’dir.[42] Eski ünlü Pakistan Başbakanı Benazir Butto ve eşi Asıf Ali Zerdari’nin tek oğulları olan 1988 doğumlu genç siyasetçi Bilavel Butto Zerdari’nin başında olduğu parti, anketlerde yüzde 12-15 düzeyinde desteğe sahip durumdadır.[43] PPP, PTI’ya çıkarılan engeller nedeniyle seçimde beklenenden yüksek oy oranına da ulaşabilir.

Bilavel Butto Zerdari

PTI’nin durumu nedeniyle Pakistan’da seçimlerin sonucu hakkında öngörüde bulunmak zor olsa da, seçimin bu üç parti arasında geçmesini beklemek daha doğru olacaktır. Ancak daha da önemlisi, seçim sürecinde halkla güvenlik güçleri ve farklı siyasi partilerin temsilcileri arasında gerginlik ve çatışmaların yaşanması durumunda, ordunun baskısıyla seçimlerin ertelenmesi ihtimalidir. Bu durum, ülkede geçmişte yaşananlar da göz önünde alındığında, çok da ihtimal dışı bir durum kesinlikle değildir. Bu anlamda, ilerleyen aylarda Pakistan'da siyasi krizin derinleşmesi durumunda yeniden askeri bir yönetimin kurulması ihtimali de kesinlikle dışlanmamalıdır. Buna karşın, İmran Han ve partisinin popülaritesinin daha da artması ve halkla devletin karşı karşıya gelmesi durumunda, Türkiye’de popülist İslamcı Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve partisi AK Parti’nin yükselişine benzeyen bir hikâyenin Pakistan’da başlaması da bence akla yatkın ve gayet mümkündür. Bu anlamda, şu an için herşey oldukça belirsizdir ve seçim sürecinde neler yaşanacağı bize gelecek adına fikir verecektir. 

Sonuç

Sonuç olarak, nükleer bir güç olarak küresel siyasetin ve İslam dünyasının çok önemli bir aktörü olan Pakistan, bu hafta içerisinde genel seçimlerini düzenlemeye çalışacaktır. Bu seçimler öncesinde, ülkedeki devlet kurumları (temelde Pakistan Ordusu) ile sorunlar yaşayan İmran Han ve Partisi PTI’ye ciddi engeller çıkarılması, Pakistan'daki demokratik rekabete ve halk iradesine gölge düşürmüştür. Buna karşın, radikalizm, terör ve istikrarsızlık sorunlarıyla mücadele eden Pakistan’da siyasi makamların daha sorumlu ve devlet kurumlarıyla uyumlu hareket etmeleri de bir tercihten öte bir zorunluluktur. Bu bağlamda, Pakistan halkının tercihleri belirleyici olacak gibi gözükse de, seçimleri PTI’nin bağımsız adaylarının kazandığı bir durum dahi, Pakistan Ordusu, perde arkasından bağımsız adayları zorlayarak kendi istediği bir hükümetin kurulmasını ve bir kez daha Navaz Şerif’in Başbakan olmasını zorlayabilir. Ayrıca, seçime katılım oranı da kuşkusuz sonuçlarda etkili olacaktır. Ancak tüm bunların ötesinde, Pakistan'daki genel seçimlere dair daha keskin ve iddialı yorumlar yapabilmek için, elbette bu ülkenin uzmanı olmak gerekmektedir.

Kapak Fotoğrafı: The New Arab (2023), “Pakistan national elections to be held towards end of January 2024”, 21.09.2023, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://www.newarab.com/news/pakistan-national-election-be-held-end-january-2024.

Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ

 

KAYNAKÇA

 

DİPNOTLAR

[1] P: Pencap, A: Afganya (ülkenin kuzeybatı bölgesi), K: Keşmir, S: Sind(h) ve Tan: ülkesi (yeri). Bakınız; MepaNews (2021), “Pakistan nasıl kuruldu?”, 14.08.2021, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://www.mepanews.com/pakistan-nasil-kuruldu-28650h.htm.

[2] Database.earth (2024), “World Population by Country in 2024”, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://database.earth/population/by-country/2024#:~:text=In%202024%2C%20the%20world%20reached,of%201%2C425%2C178%2C782%20people%20in%20total.

[3] Worldometer, “Largest Countries in the World (by area)”, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://www.worldometers.info/geography/largest-countries-in-the-world/.

[4] The World Factbook, “Pakistan”, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/pakistan/#people-and-society.

[5] Statista.com (2024), “Top 25 countries with the largest number of Muslims in 2022 (in millions)*”, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://www.statista.com/statistics/374661/countries-with-the-largest-muslim-population/.

[6] The World Factbook, “Pakistan”, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/pakistan/#people-and-society.

[7] Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, “Pakistan”, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/pakistan.

[8] BBC News (2023), “Pakistan country profile”, 21.03.2023, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/news/world-south-asia-12965779.

[9] IMF (2023), “World Economic Outlook Database”, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/October/weo-report?c=512,914,612,171,614,311,213,911,314,193,122,912,313,419,513,316,913,124,339,638,514,218,963,616,223,516,918,748,618,624,522,622,156,626,628,228,924,233,632,636,634,238,662,960,423,935,128,611,321,243,248,469,253,642,643,939,734,644,819,172,132,646,648,915,134,652,174,328,258,656,654,336,263,268,532,944,176,534,536,429,433,178,436,136,343,158,439,916,664,826,542,967,443,917,544,941,446,666,668,672,946,137,546,674,676,548,556,678,181,867,682,684,273,868,921,948,943,686,688,518,728,836,558,138,196,278,692,694,962,142,449,564,565,283,853,288,293,566,964,182,359,453,968,922,714,862,135,716,456,722,942,718,724,576,936,961,813,726,199,733,184,524,361,362,364,732,366,144,146,463,528,923,738,578,537,742,866,369,744,186,925,869,746,926,466,112,111,298,927,846,299,582,487,474,754,698,&s=NGDPD,&sy=2021&ey=2028&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1.

[10] IMF (2023), “Download World Economic Outlook database: October 2023”, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/October/weo-report?c=512,914,612,171,614,311,213,911,314,193,122,912,313,419,513,316,913,124,339,638,514,218,963,616,223,516,918,748,618,624,522,622,156,626,628,228,924,233,632,636,634,238,662,960,423,935,128,611,321,243,248,469,253,642,643,939,734,644,819,172,132,646,648,915,134,652,174,328,258,656,654,336,263,268,532,944,176,534,536,429,433,178,436,136,343,158,439,916,664,826,542,967,443,917,544,941,446,666,668,672,946,137,546,674,676,548,556,678,181,867,682,684,273,868,921,948,943,686,688,518,728,836,558,138,196,278,692,694,962,142,449,564,565,283,853,288,293,566,964,182,359,453,968,922,714,862,135,716,456,722,942,718,724,576,936,961,813,726,199,733,184,524,361,362,364,732,366,144,146,463,528,923,738,578,537,742,866,369,744,186,925,869,746,926,466,112,111,298,927,846,299,582,487,474,754,698,&s=NGDPDPC,&sy=2021&ey=2028&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1.

[11] UNDP, “Human Development Insights”, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://hdr.undp.org/data-center/country-insights#/ranks.

[12] Freedom House (2023), “Pakistan”, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://freedomhouse.org/country/pakistan/freedom-world/2023.

[13] BBC News (2023), “Pakistan country profile”, 21.03.2023, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/news/world-south-asia-12965779.

[14] ICAN, “Which countries have nuclear weapons?”, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://www.icanw.org/nuclear_arsenals.

[15] Global Firepower (2024), “2024 Military Strength Ranking”, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://www.globalfirepower.com/countries-listing.php.

[16] Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, “Pakistan'ın Siyasi Görünümü”, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://www.mfa.gov.tr/pakistan-siyasi-gorunumu.tr.mfa.

[17] A.g.e.

[18] İNSAMER, “Pakistan”, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://www.insamer.com/tr/ulke-profili-pakistan/.

[19] WITS, “Pakistan”, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://wits.worldbank.org/CountryProfile/en/Country/PAK/Year/LTST/TradeFlow/EXPIMP/Partner/by-country.

[20] Davut Şahbaz (2022), Pakistan Tarihi, İstanbul: Ötüken Neşriyat, s. 19.

[21] A.g.e., ss. 15-18.

[22] A.g.e., s. 158.

[23] İNSAMER, “Pakistan”, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://www.insamer.com/tr/ulke-profili-pakistan/.

[24] Muhammet Nazım Taşcı (2022), “Pakistan'da hiçbir başbakan 5 yıllık görev süresini tamamlayamadı”, Anadolu Ajansı, 04.04.2022, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/pakistanda-hicbir-basbakan-5-yillik-gorev-suresini-tamamlayamadi/2554487.

[25] Yeni Şafak (2007), “FLAŞ: Benazir Butto suikast sonucu öldürüldü”, 27.12.2007, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://www.yenisafak.com/dunya/flas-benazir-butto-suikast-sonucu-olduruldu-89883.

[26] Muhammet Nazım Taşcı (2022), “Pakistan'da hiçbir başbakan 5 yıllık görev süresini tamamlayamadı”, Anadolu Ajansı, 04.04.2022, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/pakistanda-hicbir-basbakan-5-yillik-gorev-suresini-tamamlayamadi/2554487.

[27] Euronews (2023), “Siyasi çalkantıdaki Pakistan'da genel seçimler 8 Şubat'ta yapılacak”, 02.11.2023, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://tr.euronews.com/2023/11/02/siyasi-calkantidaki-pakistanda-genel-secimler-8-subatta-yapilacak.

[28] Alia Chughtai & Abid Hussain (2024), “Pakistan elections 2024: Which are the major political parties?”, AlJazeera, 03.02.2024, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://www.aljazeera.com/news/2024/2/3/pakistan-elections-2024-here-are-the-major-political-parties.

[29] Euronews (2023), “Pakistan'da eski Başbakan İmran Han'a 'devlet sırlarını ifşa' suçlaması”, 23.10.2023, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://tr.euronews.com/2023/10/23/pakistanda-eski-basbakan-imran-hana-devlet-sirlarini-ifsa-suclamasi; BBC News Türkçe (2024), “Eski Pakistan Başbakanı İmran Han ve eşi, yolsuzluk suçlamasıyla 14 yıl hapis cezasına çarptırıldı”, 30.01.2024, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/turkce/articles/cmlgn0elwjyo.

[30] Gallup Pakistan (2023), “National Public Opinion Poll June-July 2023”, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://gallup.com.pk/wp/wp-content/uploads/2023/09/Public-Pulse-Report-June-2023-3.pdf, s. 33.

[31] A.g.e.

[32] Muhammet Nazım Taşcı (2023), “Pakistan'da yapılacak genel seçimlerde seçmen sayısının yaklaşık 127 milyon olduğu açıklandı”, Anadolu Ajansı, 19.09.2023, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/pakistanda-yapilacak-genel-secimlerde-secmen-sayisinin-yaklasik-127-milyon-oldugu-aciklandi/2996209.

[33] Euronews (2023), “Pakistan’ın eski başbakanı Şerif, koltuğu için ülkesine döndü”, 21.10.2023, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://tr.euronews.com/2023/10/21/pakistanin-eski-basbakani-serif-koltugu-icin-ulkesine-donuyor.

[34] Web sitesi için, bakınız; https://pmln.org/.

[35] Gallup Pakistan (2023), “National Public Opinion Poll June-July 2023”, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://gallup.com.pk/wp/wp-content/uploads/2023/09/Public-Pulse-Report-June-2023-3.pdf, s. 35.

[36] A.g.e., s. 33.

[37] Independent Türkçe (2024), “Pakistan’daki 2024 seçimleri ve jeopolitik karışıklıklara etkileri”, 31.01.2024, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://www.indyturk.com/node/694941/d%C3%BCnya/pakistan%E2%80%99daki-2024-se%C3%A7imleri-ve-jeopolitik-kar%C4%B1%C5%9F%C4%B1kl%C4%B1klara-etkileri.

[38] Web sitesi için, bakınız; https://www.insaf.pk/.

[39] Gallup Pakistan (2023), “National Public Opinion Poll June-July 2023”, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://gallup.com.pk/wp/wp-content/uploads/2023/09/Public-Pulse-Report-June-2023-3.pdf, ss. 33-35.

[40] Ayaz Gul (2024), “Pakistan’s PTI Barred From Using Cricket Bat Electoral Symbol”, VOA, 14.01.2024, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://www.voanews.com/a/pakistan-s-pti-barred-from-using-cricket-bat-electoral-symbol-/7439552.html.

[41] Ahmed Bilal Mehboob (2024), “Candidates for Election 2024”, Dawn, 28.01.2024, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://www.dawn.com/news/1809216.

[42] Web sitesi için, bakınız; https://www.ppp.org.pk/.

[43] Gallup Pakistan (2023), “National Public Opinion Poll June-July 2023”, Erişim Tarihi: 05.02.2024, Erişim Adresi: https://gallup.com.pk/wp/wp-content/uploads/2023/09/Public-Pulse-Report-June-2023-3.pdf, s. 35.


Gönderen zaman:

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Kaydol: Kayıt Yorumları (Atom)