Ozan Örmeci Makaleler (Ozan Örmeci Articles): Birleşik Krallık Başbakanı Keir Starmer’ın Kıbrıs Ziyareti Türk-İngiliz İlişkilerine Dair Ne Anlatıyor?

Giriş

2024 yılı içerisinde seçilerek göreve başlayan İşçi Partili Birleşik Krallık Başbakanı Keir Starmer, ABD seçimleri ve Suriye’deki gelişmelerin gölgesinde kalsa da, ilk diplomatik temasları ve girişimlerine başladı. Bu bağlamda, Starmer’ın 2024 yılı sonlarında (Aralık ayı içerisinde) Kıbrıs’a yaptığı ziyaret, İngiliz ve dünya basınında yankı yarattı. Bu yazıda, bu ziyarete dair bazı önemli hususları özetlemeye çalışacak ve ziyarette Starmer’ın sergilediği Kıbrıslı Rumlara yakın tavrı Türk-İngiliz ilişkileri bağlamında yorumlayacağım.

Başbakan Starmer’ın Kıbrıs Ziyareti

4 Temmuz 2024 tarihinde düzenlenen genel seçimlerde partisiyle birlikte büyük bir başarı gösteren Keir Starmer, yüzde 33,7’lik oy yüzdesine karşın, Avam Kamarası’nda 412 milletvekilliği elde ederek tarihi bir başarıya imza atmıştı.[1] Bu başarının ardından 5 Temmuz 2024 itibariyle Başbakan olarak görevine başlayan Starmer, kabinesinde Dışişleri Bakanı olarak David Lammy, Maliye Bakanı olarak Rachel Reeves, Savunma Bakanı olarak John Healey, İçişleri Bakanı olarak Yvet Cooper, Sağlık Bakanı olarak Wes Streeting, Enerji Bakanı olarak Ed Miliband ve Adalet Bakanı olarak Shabana Mahmood gibi önemli isimlere yer vermişti.[2] Isınma turlarının ardından, Starmer, ilk ciddi yurtdışı ziyaretleri ile diplomasi trafiğine de yıl sonunda başladı ve 9-10 Aralık 2024 tarihlerinde Kıbrıs’a resmi bir ziyarette bulundu.

Başbakan Starmer’ın Kıbrıs ziyareti, İngiliz basınında genelde “tarihi bir ziyaret” olarak nitelendirildi. Bunun sebebi ise, Muhafazakâr Başbakan Edward (Ted) Heath’in 1971 tarihli ziyaretinden sonra bunun 53 yıl sonra gerçekleşen ilk resmi ziyaret olmasıydı.[3] Bu bağlamda, 1993 yılında dönemin Muhafazakâr Başbakanı John Major’ın Commonwealth (İngiliz Uluslar Topluluğu) için gerçekleşen ziyareti ikili diplomasi bağlamında kabul edilmediği için[4], 53 yıllık uzunca bir aranın sonrasında İngiltere Başbakanı’nın Kıbrıs adasını ziyaret etmesi önemli bir gelişme olarak not edildi. Ziyaret kapsamında (Güney) Kıbrıs lideri (Cumhurbaşkanı) Nikos Hristodulidis (Nikos Christodoulides) ile görüşen Starmer, -KKTC Cumhurbaşkanlığı’nın bu yöndeki talebine rağmen[5]- Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) Cumhurbaşkanı Ersin Tatar’la görüşmeyi ise reddetti.[6] Starmer’ın bu tavrı Kıbrıs’ın Türk kontrolündeki bölgesinde çeşitli eleştirilere neden oldu. KKTC Cumhurbaşkanlığı, Kıbrıs’ta halen devam eden diplomatik soruna muhatap olan iki taraftan birinin göz ardı edildiği gerekçesiyle İngiltere Başbakanı’nın tavrını kınadı.[7]

Nikos Hristodulidis ile Keir Starmer

Keir Starmer ise, ziyareti sürecinde, Birleşik Krallık’ın -Türkiye ve Yunanistan’la birlikte- Kıbrıs’ın üç garantör devletinden birisi olduğunu hatırlatarak, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (Kesimi) ile gelişen güvenlik, savunma, eğitim, kültür, ekonomi, yatırımlar, ticaret, enerji ve göç alanlarındaki iş birliklerine atıfta bulundu.[8] Görüşme sonrası yayınlanan ortak bildiride, Rum tarafının isteği doğrultusunda, iki ülkenin Kıbrıs Sorunu’nun Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin kararları doğrultusunda çözülmesinin istendiği de vurgulandı.[9] Starmer, ayrıca, İngiltere'nin Kıbrıs adasında "egemen toprak" statüsündeki üssü Akrotiri’yi (Ağrotur) de ziyaret ederek burada görev yapan İngiliz askerlerine hitap eden bir konuşma yaptı.[10]

Ortak Bildiride Vurgulanan Önemli Hususlar

Nikos Hristodulidis ile Keir Starmer’ın görüşmeleri sonrasında yayınlanan ortak bildiride vurgulanan diğer önemli hususlar ise şöyle özetlenebilir:[11]

Rusya’nın Ukrayna’daki agresif politikalarına karşı iki devlet Ukrayna’ya destek konusunda iş birliği içerisindedirler. Bu bağlamda, Rusya’nın Rus oligarkların Kıbrıs’ı yatırımları için kullanmalarının önüne geçmek için iki ülke iş birliğinde yeni yaptırımların uygulamaya sokulması da öngörülmektedir.
İsrail, Gazze, Lübnan ve Suriye’deki krizler bağlamında, iki ülke, insancıl yardımların bölgeye güvenle ulaştırılması konusunda iş birliğine devam etmektedirler. Bu bağlamda, Birleşik Krallık, Ocak 2024'te Kıbrıs Cumhuriyeti'nden Port Said'e yardım ulaştıran RFA Lyme Bay ile Gazze'ye bir deniz insani yardım koridoru (Amalthea Girişimi) başlatmaya yönelik Kıbrıs girişimine destek vermiş ve ayrıca Mart 2024'te Gazze'ye İnsani Yardım ulaştıracak Deniz Koridoru’nu geliştirmek üzere ABD (Amerika Birleşik Devletleri), BAE (Birleşik Arap Emirlikleri), Avrupa Komisyonu ve Katar’la birlikte hareket etmiştir.
Kıbrıs ve Birleşik Krallık Avrupa, Doğu Akdeniz, Ortadoğu, Hint-Pasifik bölgesi ve İran'daki gelişmeler konusunda düzenli olarak görüş alışverişinde bulunmaktadırlar. Birleşik Krallık ve Kıbrıs, uluslararası hukuka ve BM Şartı'nın temel ilkelerine tam saygı temelinde daha geniş bir bölgenin güvenlik ve istikrarının kilit bir ortak hedef olduğu konusunda hemfikir ve bu amaç doğrultusunda proaktif bir şekilde angaje olmaya kararlıdırlar.
İki ülke, savunma alanında, son 12 ay içerisinde Bakanlar düzeyinde ve diğer üst düzey savunma temaslarının gerçekleştirilmiş olmasını memnuniyetle karşılayarak, bunun ikili ilişkilerin savunma boyutunun önemini yansıttığını belirtmişlerdir. Bu çerçevede, Birleşik Krallık ve Kıbrıs Savunma Bakanları arasında dört toplantı ve Birleşik Krallık ve Kıbrıs Genelkurmay Başkanları arasında çok sayıda görüşme gerçekleştirilmiştir. Bu vesileyle, bölgede derinleşen krizler, bölgesel istikrar ve güvenliği desteklemek üzere ortak çıkarlar doğrultusunda yakın bir şekilde çalışmaya devam etmenin önemi ortaya koyulmuştur.
İki devlet arasında, bölgesel güvenlik konularında yakın koordinasyonun yanı sıra, askeri tatbikatlar, kabiliyet geliştirme, savunma eğitimi ve uzman değişimi konularında güçlü iş birliği ile ikili savunma angajmanı gelişmeye devam etmektedir. Kasım 2024'te Savunma Bakanlığı Personel Görüşmeleri sırasında çeşitlendirilmiş ve genişletilmiş yenilenmiş bir İkili Savunma İşbirliği Programı imzalanmıştır. Birleşik Krallık ve Kıbrıs, güvenlik ve savunma ilişkilerini daha da derinleştirmeye kararlıdır ve bu bağlamda fırsatları tespit etmeye devam edeceklerdir. Ortak çabaları desteklemek, güçlendirmek ve yönlendirmek amacıyla daha geniş kapsamlı bir güvenlik ve savunma anlaşması geliştirmek için Birleşik Krallık-Kıbrıs Savunma Mutabakat Zaptı da güncellenecektir.
Başkanlar, ikili ilişkilerin temelini oluşturan insanlar arası bağların güçlendirilmesinde eğitim ve kültürün oynadığı hayati rolü yinelediler. Kıbrıs Eğitim Bakanlığı tarafından İngiltere'deki Kıbrıs toplum okullarında görevlendirilen Kıbrıslı öğretmenler için vize sorununun çözüme kavuşturulmasını memnuniyetle karşılayarak, dünyanın en büyük Kıbrıs diasporası için hayati önem taşıyan kültürel ve dilsel zenginleşmenin devam etmesini sağladılar.
İki ülke liderliği, bu yıl içinde atılan adımlara dikkat çekerek eğitim iş birliğinin geliştirilmesini görüşmüşlerdir. Bu bağlamda, iki ülkenin tepe yöneticileri de, yükseköğretimin uluslararasılaştırılması ve Commonwealth Yüksek Öğretim Girişimi kapsamında Birleşik Krallık ve Kıbrıs üniversiteleri arasında ortak programlama fırsatlarının araştırılması üzerine odak grup tartışmalarını memnuniyetle karşıladılar.
Başkanlar, bu yıl Birleşik Krallık İş ve Ticaret Bakanlığı ile Kıbrıs Enerji, Ticaret ve Sanayi Bakanlığı arasındaki iş birliğine dikkat çektiler. Birleşik Krallık İş ve Ticaret Bakanlığı, ayrıca, hakemler, yeminli mali müşavirler, hukuk ve uyum uygulayıcıları da dâhil olmak üzere Birleşik Krallık meslek kuruluşlarını Kıbrıs Cumhuriyeti'ndeki faaliyetlerinde destekleyerek ikili ticaretin daha da kolaylaştırılmasına yardımcı oldu.
2023'te denizcilik alanında iş birliğine ilişkin Mutabakat Zaptı'nın imzalanmasının ardından, Birleşik Krallık ve Kıbrıs Cumhuriyeti, denizcilerin refahı ve güvenliği ile yeşil dönüşüme ilişkin temel önceliklerin uygulanmasına odaklanıyorlar. Başkanlar, ileriye dönük olarak, Denizcilik Çalışma Sözleşmesi'nin (MLC 2006) uygulanması ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nin 2025'teki Uluslararası Denizcilik Haftası'nda temsil edilmesi konusunda uzmanlık paylaşımı planlarını memnuniyetle karşıladılar.
Kıbrıs ve Birleşik Krallık'ın adadaki biyolojik çeşitliliğe ilişkin çevresel sorumluluklarının ve COP28, COP29 ve CBD COP16 Paris Anlaşması, Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesi'nde (ITLOS) verilen taahhütler de dâhil olmak üzere iklim değişikliği, biyolojik çeşitlilik kaybı ve kirlilikten oluşan üçlü gezegensel krize ilişkin taahhütlerinin tanınması, UNLCOS kapsamında Ulusal Yetki Alanı Dışındaki Alanların Deniz Biyolojik Çeşitliliğinin Korunması ve Sürdürülebilir Kullanımı Anlaşması (BBNJ) ve Kunming-Montreal Küresel Biyolojik Çeşitlilik Çerçevesi'nin hayata geçirilmesi yoluyla, Başkanlar, bu alanda ikili iş birliğinin ilerletilmesine yönelik önerileri memnuniyetle karşılamışlardır. Ek olarak, yeşil dönüşümü desteklemek amacıyla, Kıbrıs Ticaret Odası ile bölgesel açık deniz rüzgâr enerjisi projelerine ilişkin uzmanlık paylaşımı konusunda görüşmeler başlatılmıştır.
Başkanlar, 2018'de başlatılan Commonwealth Mavi Şart (Blue Charter) girişimini memnuniyetle karşılamış ve Kıbrıs'ın sürdürülebilir okyanus yönetişimine olan bağlılığını vurgulamışlardır. Buna, denizlerin korunması ve mavi ekonominin geliştirilmesi alanlarında Commonwealth ülkelerine yönelik Mavi Şart Mükemmeliyet Merkezi'nin kurulması da dâhildir. Ayrıca, iki ülke liderliği, Kıbrıs'ın 2024 yılında Samoa'da düzenlenen Commonwealth Hükümet Başkanları Toplantısı sırasında Apia Commonwealth Okyanus Deklarasyonu aracılığıyla kabul edilen Commonwealth Okyanus Deklarasyonu'nun önceliklerinin şekillendirilmesindeki önemli rolünü hatırlattılar.
Başkanlar, ikili kolluk kuvvetleri iş birliğinin, mükemmel operasyonel iş birliğinin yanı sıra, terörle mücadele kapasitesinin geliştirilmesi, organize suçlarla mücadele için istihbarat analizi, güçlü adli iş birliği ve toplumsal cinsiyete dayalı şiddetle mücadele konularında düzenli değişimlerle güçlenmeye devam ettiğini belirttiler.
Başkanlar, her iki ülkedeki hukuk meslekleri arasındaki güçlü ve canlı bağlarla desteklenen ortak hukuk devletleri olarak ortak yasal mirası hatırlattılar. İngiltere ve Galler Hukuk Komisyonu Başkanı ve üyelerinin 2024 yılında Kıbrıs'ta bulunmaları da dahil olmak üzere Kıbrıs ve İngiliz hukuk meslekleri arasındaki bağları desteklemeye yönelik devam eden çabalara dikkat çektiler. Başkanlar, Kıbrıs Cumhuriyeti ve Birleşik Krallık arasındaki ortak hukuk mirasını bir kez daha teyit ettiler ve hukuki uzmanlık ve en iyi uygulamaların değişimini desteklemeye devam etme konusunda mutabık kaldılar.
Birleşik Krallık'ta 300.000'den fazla Kıbrıslı ikamet etmekte ve her yıl 1,2 milyondan fazla İngiliz vatandaşı Kıbrıs'ı ziyaret etmektedir. Başkanlar, iki ülke arasındaki önemli kişisel bağların desteklenmesi ve teşvik edilmesinin ve ilgili yüksek komisyonları tarafından kamu diplomasisi yoluyla daha da ileriye götürülmesinin önemi konusunda mutabık kaldılar. Başkanlar, ayrıca, hem Birleşik Krallık'ı, hem de Kıbrıs'ı ziyaret eden vatandaşlara sağlanan destek konusunda, üst düzey değişimler, operasyonel iş birliği ve eğitim de dâhil olmak üzere, her türlü iş birliğini geliştirme fırsatlarını değerlendirme konusunda mutabık kaldılar.

Ziyaretin Türk-İngiliz İlişkileri Bağlamında Yorumu

İngiltere Başbakanı Keir Starmer’ın Aralık 2024 tarihli Kıbrıs ziyareti, Birleşik Krallık’ın Türkiye’nin 2016 yılındaki başarısız darbe girişimi sonrasında uygulamaya sokulan ve genelde Batı dünyasında “demokrasi açığı” eleştirilerine muhatap olan yeni siyasal sistemi ve dış politikaya tepkisini ortaya koyduğu ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ile ilişkilerini geliştirme amacını ortaya koyan bir ziyaret niteliği taşımaktadır. İngiltere’nin genelde ilişkileri hep sıcak tutmak istediği Türkiye’ye yönelik bu tavrı, bence Ankara’nın Rusya ile Ukrayna Savaşı’na rağmen yakın ilişkilerini sürdürmek istemesinin Londra’da yarattığı tepkinin bir tezahürüdür. Ayrıca, İşçi Partili Starmer’ın bu konularda Muhafazakâr yönetimlerden daha eleştirel olabileceği de bu vesileyle görülmüş ve nitekim Başbakan Starmer, KKTC’ye geçerek Cumhurbaşkanı Ersin Tatar’la görüşmeyi reddetmiştir. Kıbrıs’taki üç garantör devletten ikisinin (Yunanistan ve Birleşik Krallık) giderek daha Rum yanlısı pozisyon alması ise, diğer garantör devlet olan Türkiye’nin iç ve dış politikasında bazı değişimlere gitmesi gerektiğini göstermektedir.

Bu bağlamda, Türkiye, önceki diplomatik süreçlere bakıldığında, bu durumu düzeltmek adına iki farklı yöntem uygulayabilir. İlk olarak, Türkiye, birçok otoriter devlet gibi dış politikada Batıcı, yani Batı çıkarlarıyla uyumlu hareket ederek, içeride rejime yönelik eleştirilerin yoğunlaşmamasına yönelik taktiksel bir politika uygulayabilir. Genelde siyasi tarihimizde askeri darbe süreçlerinde uygulanan bu yöntem, adeta Cumhurbaşkanı Erdoğan için dizayn edilen Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi ve kontrollü demokrasi yönetiminin ömrünü uzatabilir. Ancak bu bağlamda Türkiye’nin en büyük dış ticaret ortağı ve doğalgaz ve petrol gibi kritik metalarda bağımlı olduğu Rusya ile ilişkilerini azaltması gerekecektir.

İkinci ve bence daha akılcı bir yöntem ise, Batıcı yerine Batılı hareket ederek, Türkiye’deki yönetimin içeride demokrasi, hukuk devleti uygulamaları ve özgürlükleri arttırması ve bu şekilde kendisine yönelen eleştirileri başarıyla savuşturarak, dış politikada kendisine daha özgür ve özerk bir alan açmasıdır. Bu da, ilk iktidar yıllarında AK Parti ve o dönemde Başbakan olan Recep Tayyip Erdoğan’ın Avrupa Birliği (AB) ve Rusya ile ilişkilerde başarıyla uyguladığı ve ABD’deki Bush yönetimiyle 1 Mart tezkeresi sonrasında yaşadığı ciddi sorunlara rağmen o yıllarda çok başarılı olmasını sağlamış bir diğer yöntemdir. Bu sayede, Ankara, en büyük dış ticaret ortakları Rusya ve Çin’le ilişkilerini geliştirmeye devam edebilirken, aynı zamanda içerideki özgürlük ve demokrasi ortamında ekonominin de toparlanmasını ve AB üyelik sürecinin canlandırılmasını sağlayabilir. ABD’de Trump yönetiminin de Rusya ile Ukrayna konusunda uzlaşmak istediği düşünüldüğünde, Türkiye’nin bu politikası dönemin ruhuna da uygun düşebilir.

Sonuç

Sonuç olarak, Keir Starmer’ın Kıbrıs ziyareti, son dönemde derinleşen İngiliz-Rum iş birliğini göstermesinin yanı sıra, sorunlu bir dönemden geçen Türkiye-Birleşik Krallık ilişkilerine dair de önemli bir mesaj içermektedir. Ankara, Fransa ve İngiltere gibi tarihsel müttefikleriyle son yıllarda yaşadığı bu sorunlardan ilham alarak, yeni dönemde ilişkileri ısıtmak için Batıcılık ve Batılılık gibi iki farklı politikaya yönelebilir. Batıcılık, Batı çıkarlarına uygun ve içeride serbest hareket edebilmeyi getirecekken, Batılılık, Batı çıkarlarına bazen aykırı ama içeride Batı değerlerine (demokrasi, hukukun üstünlüğü, insan haklarına saygı vs.) uygun hareket etmeyi gerektirecektir. Bence bu bağlamda doğru olan tavır Batılılık olacaktır.

Tüm bunların yanında, İngiltere’deki yeni yönetim ile Türkiye yönetiminin doğrudan temas kurması da kuşkusuz çok yerinde olacaktır. Bu bağlamda, Türkiye'nin Londra Büyükelçisi Osman Koray Ertaş’ın son dönemdeki başarılı çalışmaları[12] da heba olmayacak ve iki ülke arasındaki stratejik bağlar ve ilişkiler güçlenerek devam edecektir. Elbette, uluslararası sistemin önemli bir dayanağı olan Türkiye’nin Kıbrıs’ta çözüm müzakereleri için kapıyı aralaması da çok faydalı ve yerinde bir girişim olur. Çünkü müzakere demek taviz vermek demek değil, anlaşamadığınız konuları teyit ederek, bu konularda uzlaşmaya çalışmak demektir. Bu da, Türk Hariciyesi’nin 190 yılı aşkın geleneğiyle çok iyi bildiği bir husustur.

Prof. Dr. Ozan ÖRMECİ

DİPNOTLAR

[1] https://www.bbc.com/news/election/2024/uk/results.

[2] https://www.gov.uk/government/ministers.

[3] https://www.independent.co.uk/news/uk/politics/starmer-cyprus-trip-diplomatic-storm-b2661439.html.

[4] https://cyprus-mail.com/2024/12/09/uk-cyprus-relations-and-regional-security-priority-of-starmers-visit/.

[5] https://pio.mfa.gov.ct.tr/cumhurbaskanligi-birlesik-krallik-basbakani-sir-starmerin-cumhurbaskani-tatar-ile-gorusmeyi-kabul-etmesini-bekliyoruz/.

[6] https://avim.org.tr/en/Bulten/STARMER-S-HISTORIC-TRIP-TO-CYPRUS-TURNS-INTO-A-DIPLOMATIC-STORM-AS-HE-LANDS-ON-DIVIDED-ISLAND.

[7] https://kktcb.org/tr/kktc-cumhurbaskanligi-aciklamasi-13015.

[8] https://tr.euronews.com/2024/12/10/starmer-guney-kibrisi-ziyaret-etti-kuzey-kibristan-esit-muamele-elestirisi.

[9] https://www.gov.uk/government/publications/uk-cyprus-joint-statement/uk-cyprus-joint-statement-december-2024.

[10] https://www.forcesnews.com/operations/cyprus/pm-thanks-akrotiri-personnel-service-middle-east-including-secret-work-world-cant.