28 Ocak 2025 Salı

Botsvana'da Tarihi Süreç: İktidar, 58 Yıl Sonra El Değiştirdi

 

Giriş

Afrika kıtasının güneyinde, denize kapalı (landlocked) bir devlet olan Botsvana Cumhuriyeti (kısaca Botsvana), güney ve güneydoğu bölümünde Güney Afrika, kuzey ve batısında Namibya, kuzeydoğu bölümünde ise Zambiya ve Zimbabve ile komşu durumundaki gelişmekte olan bir Afrika devletidir. Freedom House'un "demokratik" ve "özgür" bir devlet olarak kabul ettiği Botsvana, bu anlamda Afrika'daki başarılı demokratik rejimlerden birisi olarak 2024 yılı sonlarında düzenlenen seçimle iktidarın barışçıl bir şekilde el değiştirmesini de sağlamış ve son yıllarda önemli bir demokratik başarı hikâyesi yazabilmiş az sayıda devletten birisi olarak dikkatleri üzerine çekmiştir.

Botsvana bayrağı

Bu yazıda önce ülkemizde pek iyi bilinmeyen bu devlet hakkında temel bilgi ve veriler derlenecek, daha sonra da Botsvana siyasal sistemi açıklanarak, 2024 seçimleri ve seçimleri kazanarak ülkenin 6. Devlet Başkanı seçilen Duma Boko'nun kişiliği analiz edilecektir.

Botsvana Hakkında Bilgiler

581.730 km2 yüzölçümüne sahip olan Botsvana, 2,5 milyon civarında büyük nüfusu olmayan ve başkenti Gaborone durumundaki bir Cumhuriyettir. Ülkenin yaklaşık yüzde 80'i Hıristiyan inancına mensup olduğu Botsvana'da, ayrıca Badimo, Hinduizm, İslamiyet, Bahailik ve Rastafaryanizm gibi azınlık dinleri de yaşamaktadır. Ülkenin etnik yapısı ise yüzde 80 civarında Tsavanalar veya Setsvanalar (eskiden Bechuanalar denirdi), yüzde 11 düzeyindeki Kalangalar, yüzde 3 düzeyindeki Basarvalar ve diğer küçük bazı gruplardan oluşmaktadır. Ülkenin hâkim dili de Setsvana (Tsvanaca) olup, ülke genelinde yüzde 80 civarında vatandaşın ana dili durumundadır. Resmi diller ise Setsvana ile birlikte İngilizce'dir.

Afrika kıtasında Botsvana'nın yeri

İlk kez 1800'lerin başında İngiliz sömürgeciliği ile karşılaşan Botsvana, zamanla o dönemin büyük ve güçlü İmparatorluğunun bir kolonisi haline gelmiş ve bölgede verdiği mücadeleyi kazanan İngiltere, 1885 yılında "Bechuanaland" adıyla burayı himayesi altına aldığını ilan etmiştir. Bu tarihten itibaren yaklaşık 81 yıl süreyle İngiliz sömürgesi olarak kalan Botsvana, 1966 yılında ise bağımsızlığını ilan etmiştir. İngiliz sömürgeciliğinin olumlu bir mirası olarak demokratik seçim yapma geleneğini koruyan Botsvana, 1966'dan itibaren tüm Devlet Başkanlarını seçim yoluyla iş başına getirmiştir.

Botsvana haritası

Nitekim Botsvana'nın bağımsızlığını kazanmasının ardından ülkenin ilk Devlet Başkanı olan Seretse Khama, 1966-1980 döneminde üç kez daha demokratik yolla seçilerek ülkeyi kesintisiz 15 sene kadar yönetmiş, daha sonra ise Devlet Başkanlığı koltuğuna sırasıyla; 3 dönem seçilen Quett Masire (1980-1998), iki dönem seçilen Festus Mogae (1998-2008), iki dönem seçilen ilk Başkan Seretse Khama’nın oğlu Ian Khama (2008-2018) ve bir dönem seçilen Mokgweetsi Masisi (2018-2024) oturmuşlardır.

Seretse Khama

Bağımsızlığından bu yana siyasî bakımdan istikrarlı bir görüntü çizen Botsvana’da tüm Devlet Başkanları demokratik seçimle iş başına gelmiş ve tamamı merkez sağ çizgideki ülkenin kurucu partisi hüviyetindeki Botsvana Demokratik Partisi (BDP) adına seçilmişlerdir. Bu yönüyle BDP, dünyada demokratik bir rejimde 58 yıl ve en uzun süre iktidarda kalmayı başarmış bir siyasi parti olarak dikkat çekmektedir. Ülkede ayrıca sol çizgideki Demokratik Değişim Partisi/Demokratik Değişim İçin Şemsiye (UDC) ve merkez sol çizgideki Botsvana Kongre Partisi (BCP) gibi başka önemli siyasi partilerden de söz edilebilir.

BDP'nin logosu kriko

Yaklaşık 20 milyar dolarlık küçük bir ekonomisi olan Botsvana, kurulduğu günden beri en başarılı, en az yolsuzluk yaşanan ve en istikrarlı Afrikalı devletlerinden birisi olmayı başarmıştır. Botsvana, 2023 yılı itibariyle 8.000 dolara yakın (7.820 dolar) yıllık kişi başına düşen gelirle Afrika'da oldukça iyi bir konumda olan (henüz) bir orta gelir ekonomisidir. Zengin elmas yataklarının değerlendirilmesiyle çok fakir bir devlet olarak kurulmasının ardından gelişmeye başlayan Botsvana,

Birçok uluslararası kuruluşa üye olan Botsvana, uluslararası kabul gören saygın bir devlet olup, Birleşmiş Milletler'in (BM) bir üyesidir. Botsvana, 1995 yılında Dünya Ticaret Örgütü'ne (WTO) de üye olmuştur. Botsvana, ayrıca Afrika Birliği (AfB), Uluslararası Çalışma Teşkilatı (ILO), Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), Afrika, Karayip ve Pasifik Devletleri Örgütü (ACP), Bağlantısızlar Hareketi (NAM), Interpol, UNIDO (Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Örgütü), Kimyasal Silahların Yasaklanması Örgütü (OPCW), Nükleer Denetimlerin Kapsamlı Yasaklanması Antlaşması Örgütü (CTBTO), Uluslararası Para Fonu (İMF) ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) gibi önemli bazı uluslararası kuruluşların üyesidir.

Botsvana Siyasal Sistemi

Kurulduğu günden beri en başarılı, en az yolsuzluk yaşanan ve en istikrarlı Afrikalı devletlerinden birisi olmayı başaran Botsvana, aynı zamanda Mauritius'un ardından Afrika'daki en demokratik devletlerden birisi kabul edilmekte ve Freedom House tarafından "özgür devlet" statüsünde kabul görmektedir.

Botsvana Parlamentosu

Parlamenter sistemle yönetilen Botsvana'da tek meclis bulunmaktadır. Devlet Başkanı, meclis tarafından seçilmekte ve yürütmenin başı olarak ülkeyi yönetmektedir. Günümüzde, Botsvana Devlet Başkanları Meclis tarafından 5 yıl süreyle ve en fazla iki dönem seçilebilmektedir. Bunun için ülkede her 5 yılda bir genel seçim düzenlenmekte ve 61 sandalyeli parlamentonun üyeleri seçilmektedir. 2024 seçimlerine kadar da ülkedeki tüm Başkanlar demokratik seçimlerin ardından mecliste yapılan oylamayla başa geçmiş veya iktidarını korumuştur. Lakin ülkenin kurucusu durumundaki Botsvana Demokratik Partisi'nin (BDP) kültürel nedenlere dayanan hâkim (kartel) parti konumu nedeniyle, 58 yıl boyunca tüm seçimleri bu parti kazanmış ve bu nedenle Devlet Başkanları da hep bu partinin adaylarından seçilmiştir. 1966'dan beri 12 defa özgür ve hilesiz seçim düzenlemeyi başaran Botsvana, bu yönüyle örnek gösterilen bir Afrika başarı hikâyesidir.

2024 Botsvana Seçimleri

3o Ekim 2024 tarihinde, Botsvana'da, 13. dönem parlamentosu için sandık başına gidilmiştir. Yüzde 80'in üzerinde bir katılımla gerçekleşen genel seçimlerde, Duma Boko liderliğindeki merkez sol BDemokratik Değişim Partisi/Demokratik Değişim İçin Şemsiye (UDC), tarihi bir zafere imza atmış ve yüzde 37,22 oyla ülkedeki en büyük parti durumuna yükselmiştir. Ülkenin beşinci Devlet Başkanı Mokgweetsi Masisi liderliğindeki merkez sağ çizgideki Botsvana Demokratik Partisi (BDP) ise yüzde 30,49 oyda kalmış ve 58 yıl sonra Devlet Başkanı'nı kendi partisinden seçtirmeyi başaramamıştır. Dumelang Saleshando liderliğindeki Botsvana Kongre Partisi (BCP) ise yüzde 21 oyla üçüncü parti olmuştur. Mephato Reatile liderliğindeki Botsvana Yurtsever Cephesi (BPF) de yüzde 8,31 oyla adından söz ettirmiştir.

Mokgweetsi Masisi

Bu şekilde, UDC, 36 sandalyeyle meclis çoğunluğunu sağlarken, partinin 54 yaşındaki lideri Duma Boko da ülkenin 6. Devlet Başkanı seçilmiştir. Boko, iktidarı devralırken yaptığı konuşmada, Botsvana demokrasisinin asil bir şekilde test edildiğini ve bundan zaferle çıktığını belirtmiştir. 58 yıllık iktidarını devretmek zorunda kalan BDP ve beşinci Devlet Başkanı Mokgweetsi Masisi ise, seçim sonucunu olgunlukla karşılamış ve yenilgiyi kabul ederek Botsvana'da halk iradesinin özgürce uygulanmasına katkıda bulunmuştur. Tarihi seçimler ABD Dışişleri Bakanlığınca da desteklenmiş ve süreçten övgüyle bahsedilmiştir. 

Seçimi detaylı bir şekilde analiz eden The Conversation dergisi, 4. Başkan Ian Khama döneminde BDP'de yaşanan parti içi sorunlara ve sonrasında Botsvana Yurtsever Cephesi (BPF) adlı yeni bir siyasi parti kurdurmasına, Masisi iktidarında COVID-19 (koronavirüs) pandemisi döneminde yaşanan ekonomik sorunlara ve ülkede istihbarat servisinin muhaliflere baskı amacıyla kullanılmasının halkta yarattığı tepkilere vurgu yapmıştır. Siyasi analist Ringisai Chikohomero da, BDP'nin seçimde yeni bir şey öneremediğini ifade etmiştir.

Duma Boko Kimdir?

2014 ve 2019'dan sonra üçüncü defa Devlet Başkanlığı için adaylığını koyan Duma Boko (1970-), ABD'deki Harvard Üniversitesi'nin Hukuk Fakültesi mezunu olan bir insan hakları avukatıdır. BDP'ye karşı muhalif grupları birleştirmek için 2012 yılında UDC'yi kuran ve yıllardır kararlı bir siyasi mücadele yürüten Boko, seçim zaferi ardından Bağımsız Mmegi gazetesine verdiği demeçte, “Bugün yaşananlar demokrasimizi daha yüksek bir seviyeye taşıyor. Artık bir rejimden diğerine başarılı, barışçıl, düzenli bir demokratik geçişi gördüğümüz anlamına geliyor ve bu, bu ülkenin her vatandaşının tam katılımı ve onayıyla gerçekleşti.” ifadelerini kullanmıştır. Boko, sözlerine, "Başarısız olmamak, başkalarını hayal kırıklığına uğratmamak ve bu halkın bana verdiği sorumluluğun büyüklüğünü her zaman takdir etmek için elimden gelen her şeyi yapacağıma tüm varlığımla söz veriyorum. Bu onların hükümetidir.” diyerek devam etmiştir.

Yeni Botsvana Devlet Başkanı Boko ile BCP lideri Dumelang Saleshando'nun seçim sonrasında başkent Gaboron'da gerçekleştirdikleri toplantıda vardıkları mutabakat çerçevesinde, iktidar ve ana muhalefet partileri, yeni dönemde ülkede demokratik düzenin kurumsallaştırılması ve Botsvana halkının çıkarlarına yönelik politika merkezli tartışmalara odaklanılması konusunda birlikte çalışmaya hazırlanıyorlar. Bu şekilde, inatçı, sol çizgide ve demokrasi yanlısı-yolsuzluk karşıtı duruşunda kararlı olan Boko, yıllar süren mücadelesinin ardından ülkesinin siyasi zirvesine ulaşmayı başarmıştır.

Sonuç

Sonuç olarak, 2024 Botsvana genel seçimleri, demokratikleşmenin gerileme sürecine girdiği son yıllarda yaşanan bir başarı hikâyesi olarak umutları ayakta tutan bir siyasi gelişme olmuştur. Muhalefetin 58 yıl sonra gösterdiği üstün başarı ve iktidarın Botsvana'da gücünü barışçıl biçimde devretmesi ise, Botsvana'nın ne kadar ileri bir toplum olmayı başardığını göstermekte ve bu küçük Afrika ulusunun dünya için ne kadar iyi bir örnek olduğunu ortaya koymaktadır. 

Kapak fotoğrafı: Botsvana'nın yeni Başkanı Duma Boko

Prof. Dr. Ozan ÖRMECİ

 

KAYNAKÇA

Gönderen zaman:

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Kaydol: Kayıt Yorumları (Atom)