2009 yılında imzalanan Nahçıvan Antlaşması ile kurulan ve ilk zirvesini 2011 yılında düzenleyen Türk soylu devletleri bir araya getiren ve bu devletler arasındaki her türlü iş birliğini teşvik eden Türk Devletleri Teşkilatı (TDT), Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkiye ve Özbekistan şeklinde 5 tam üyesi ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) (2022), Macaristan (2018) ve Türkmenistan (2021) şeklinde 3 gözlemci üyesi bulunan görece yeni bir uluslararası kuruluştur. Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) da 2023 yılında TDT'ye gözlemci üye kabul edilmiştir. TDT, halen gelişimini sürdürmekte olan önemli bir uluslararası kuruluş girişimidir.
Kurumsallaşması halen devam eden Türk Devletleri Teşkilatı'nın temel organları; Devlet Başkanları Konseyi, Dışişleri Bakanları Konseyi, Aksakallar Konseyi, Kıdemli Memurlar Komitesi ve Sekreterya'dır. İstanbul merkezli olan Sekreterya, kurumun tüm faaliyetlerini koordine etmektedir. Dönem Başkanlığı halen Kırgızistan'da olan TDT'nin en yüksek mercii Devlet Başkanları Konseyi'dir. Kritik kararlar bu platformda her yıl gerçekleşen ve devlet başkanlarının katıldığı toplantılarda alınmaktadır. Dışişleri Bakanları Konseyi, Devlet Başkanları Konseyi'nin aldığı kararları icra etmekle görevli bir alt yetkili organdır. Aksakallar Konseyi ise, daha ziyade bir istişare organı işlevi gören ve eskiden beri Türk töresinde olan "ata"ya sorma geleneğini yansıtan önemli bir organdır.
Türk Devletleri Teşkilatı, aynı zamanda Ankara'da bulunan Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı (TÜRKSOY), Bakü'de bulunan Türk Devletleri Parlamenter Asamblesi (TÜRKPA), Astana'da bulunan Uluslararası Türk Akademisi, yine Bakü'de bulunan Türk Kültür ve Miras Vakfı ve İstanbul'da bulunan Türk Ticaret ve Sanayi Odası ve Türk Yatırım Fonu gibi mevcut iş birliği mekanizmaları için bir şemsiye kuruluş niteliğindedir.
Türk Devletleri Teşkilatı logosu
2011 Almatı Zirvesi sonrasında ikinci kez 2012'de Bişkek'te toplanan TDT, 2013 yılında üçüncü zirvesini Gebele şehrinde yapmıştır. 2014 yılında dördüncü kez "turizm" temasıyla Bodrum'da toplanan TDT, beşinci zirvesini ise 2015'te Astana'da gerçekleştirmiştir. Altıncı zirve biraz gecikmeyle 2018'de Çolpon Ata'da toplanırken, 2019'da yedinci zirve Bakü'de toplanmıştır. 2021'deki sekizinci zirveye İstanbul ev sahipliği yaparken, 2022'de dokuzuncu zirve Türk Dünyası Medeniyet Başkenti ilan edilen Semerkant’ta yapılmıştır. 2023 yılındaki 10. zirve ise Kazakistan'ın başkenti Astana'da gerçekleştirilmiştir. Geçtiğimiz yıl yapılan ve en güncel toplantı olan 11. zirve ise Bişkek'te düzenlenmiştir. Kuruluşun kurucu belgelerine buradan ulaşılabilir.
21 Mayıs 2025 tarihinde Macaristan'ın başkenti Budapeşte'de Başbakan Orban'ın ev sahipliğinde düzenlenen Türk Devletleri Teşkilatı Gayriresmî Zirvesi’nde, tam üye devletlerin Devlet Başkanları tarafından kabul edilen 2025 Budapeşte Bildirisi, kuruluşun uluslararası siyasete yaklaşımına dair önemli bilgiler içermektedir. Bu bildiriden uluslararası siyasete dair en önemli satırbaşları ise şunlardır:
- Türk Devletleri Teşkilatı üyeleri arasında her türlü iş birliğini geliştirmek konusunda görüş birliği vardır.
- Gözlemci üyeler KKTC, Macaristan ve Türkmenistan'ın kuruluşa katkıları övülmektedir.
- Kıbrıs Sorunu bağlamında, TDT, iki devletli çözüm veya KKTC'nin tanınması yerine, adadaki mevcut gerçeklere uygun şekilde müzakere edilmiş ve karşılıklı kabul edilebilir bir çözüm planını savunmaktadır.
- Türk Dünyası 2040 Vizyonu doğrultusunda kuruluş aktif çalışmalarına devam etmektedir.
- Türk Dünyası Şartı'na uygun olarak, üye devletler Türk birliğini geliştirme ve kardeşlik ruhunu koruma amacındadır.
- Uluslararası hukuk ve normlarına bağlılık kuruluş tarafından desteklenmektedir.
- Türkiye'nin Suriye'deki çabaları TDT tarafından övülmektedir.
- Gazze Krizi ve İsrail-Filistin Sorunu bağlamında uluslararası hukuka uygun 1967 sınırlarında iki devletli çözüm modeli desteklenmektedir.
- TDT, ırkçılık, ayrımcılık, İslamofobi, nefret söylemleri ve dezenformasyonla mücadele konusunda aktif çaba içerisindedir.
- TDT'nin ilk ortak finans kurumu olarak kurulan Türk Yatırım Fonu'nun proje faaliyetlerinin başlatılmasına kuruluş büyük önem atfetmektedir.
Bu bağlamda, TDT'nin uluslararası hukuk ve normlara bağlılığını teyit etmesi ve özellikle Kıbrıs konusunda Türkiye'deki fanatik milliyetçi söylemlerin etkisinde kalmadan daha objektif bir duruş sergilemesi, kuruluşun ciddiyeti ve uluslararası barış ve istikrara katkısını göstermesi bakımından bizce oldukça önemlidir. Dileğimiz, 2004'te Rumların reddettiği Annan Planı'nın da gösterdiği üzere, Kıbrıs'ta sorunun devamını isteyen tarafın Türkiye veya Kıbrıslı Türkler olmadığının tüm uluslararası toplum tarafından artık anlaşılmasıdır.
Kapak fotoğrafı: Türkiye Cumhurbaşkanı Sayın Recep Tayyip Erdoğan, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sayın Sadır Caparov, Macaristan Başbakanı Sayın Viktor Orban, Kazakistan Cumhurbaşkanı Sayın Kasım Cömert Tokayev, Özbekistan Devlet Başkanı Sayın Şevket Mirziyoyev ve Azerbaycan Cumhurbaşkanı Sayın İlham Aliyev.
Prof. Dr. Ozan ÖRMECİ
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder