19 Ocak 2015 Pazartesi

Siyasal Sistemler: Meksika


Genel ve Coğrafi Bilgiler:
Meksika veya resmi adıyla Birleşik Meksika Devletleri (Estados Unidos Mexicanos), yüzölçümü 2.000.000 km2’ye yakın olan bir Latin Amerika ülkesidir.[1] Kuzey Amerika kıtasının güneyinde yer alan Meksika’nın, 2013 yılı tahminlerine göre 120 milyon civarında oldukça kalabalık bir nüfusu bulunmaktadır.[2] Kuzeydeki Amerika Birleşik Devletleri’nin dışında, güneyinde bulunan Guetamala ve Belize gibi ülkelerle de komşu olan Meksika, dünyanın en kalabalık İspanyolca konuşulan ülkesi ünvanını da elinde bulundurmaktadır.[3] Meksika'da nüfusun % 60’ı melez (mestizos), % 10’u beyaz, geri kalanlar ise yerli halktır. Resmi diller İspanyolca, Quechua ve Takalotça’dır. Ülkedeki inanç gruplarının nüfusa oranları ise şöyledir; Katolikler % 89, Protestanlar % 6, diğer % 5.[4]

Dünya Bankası 2013 yılı verilerine göre toplam gayrisafi milli hasıla açısından dünyanın en büyük 15. ekonomisine sahip olan Meksika[5], IMF 2013 verilerine göre, kişi başına düşen gelir açısından 10.650 Amerikan doları ortalama ile dünyada 64. sıradadır.[6] Bu da Meksika’nın kalabalık nüfusu sayesinde totalde büyük, ancak gelir ortalaması açısından henüz vasat bir ülke olduğunu göstermektedir. Lakin 1994 yılında NAFTA’ya katılmasından beri hızla gelişen bir ülke olan Meksika’nın, gelecekte çok daha üst sıralara yükselmesi muhtemel gözükmektedir. Örneğin, Goldman Sachs’ın bir projeksiyonuna göre; Meksika 2050 yılında dünyanın en büyük 5. ekonomisi olacaktır.[7] UNDP’nin hazırladığı İnsani Gelişmiş Endeksi’nde ise, Meksika 2013 yılı itibariyle dünyada 71. sırada yer almaktadır.[8]

Meksika haritası

Tarih:
Köklü bir geçmişi bulunan Meksika’nın tarihinin, bundan binlerce yıl öncesine kadar gittiği tahmin edilmektedir. Bölge, 16. yüzyılda İspanyollar tarafından işgal edilmeden önce de, Meksika’da Aztekler ve İnkalar olarak anılan yerli bazı uygarlıklar bulunmaktaydı. Ancak Meksika’nın modern tarihi, elbette İspanyolların 1519 yılından başlayarak burada koloni inşa etmesi ve İspanyolca, Hıristiyanlık ve genel olarak Avrupa kültürünün kıtaya yayılmasıyla mümkün olmuştur. Hernan Cortes’in 16. yüzyıl başlarındaki fethinden sonra, yaklaşık 3 asır boyunca İspanyol İmparatorluğu’nun parçası olan ülke, uzun süren bir mücadeleden sonra 1810 yılında başlayan ve 1821’de 600.000 ölünün ardından kazanılan bağımsızlık savaşıyla İspanya’dan özgürlüğünü kazanmıştır.[9] Ancak bağımsızlığını yeni kazanan Meksika, artık ABD gibi hızla güçlenen dev bir devletle komşu durumunda ve sürekli risk altındadır.

1821-1877 yılları arasında iki imparator, birçok diktatör ve Başkanla, ortalama 9 ayda bir değişikliğe uğrayan geçici hükümetlerle ve büyük bir istikrarsızlık ortamı içerisinde yönetilen Meksika’da, bu dönemde ABD ile yapılan savaşlar neticesinde ülke topraklarının neredeyse yarısı (California, Nevada, Utah, Arizona, New Mexico, Wyoming, Colorado) kaybedilmiştir.[10] 1855’te vatansever yerli Benito Juarez’in başlattığı ve yeni bir anayasanın ilanı, Kilise’nin gücünün kırılması ve elindeki toprakların dağıtılmasını da öngören bir dizi reformla sarsılan ülke, 1857-1860 yılları arasında ise kanlı bir içsavaşa sahne olmuştur. Yine bu dönemde Juarez’in dış borçları ödemeyi reddetmesi nedeniyle, Meksika 1861 yılında Fransa tarafından işgal edilmiş ve Fransızların desteklediği Avusturya Prensi I. Maximilian tahta geçerek, İkinci Meksika İmparatorluğu’nu kurmuştur. Ancak 6 yıl süren bu dönemin ardından, Juarez güçleri Maximilian’ı tahttan indirmiş ve katletmişlerdir.[11]

Ülkede istikrarın bir nebze olsun sağlanması, ancak 1876 yılında tahta çıkan Porfirio Diaz ile mümkün olmuştur. Güçlü bir merkezi yönetim kurarak, ülkeyi 30 yılı aşkın bir süre diktatörlükle yöneten Diaz, Kilise’nin gücünü azaltmaya devam etmiş, arazi sahipliğini yeniden düzenlemiş, iş yasasının çerçevesini oluşturmuş ve bunları bir anayasa ile güvence altına almaya çalışmıştır.[12]

Porfirio Diaz

Farklı grupların çıkarlarını kollayarak ve bir çıkar grubunu ötekine karşı kullanarak iktidarını güvence altına alan Diaz, melezlere politik görevler vererek, onların desteğini de kazanmayı başarmıştır. Ayrıcalıklı Kreoller (sömürgelerde doğmuş ikinci kuşak İspanyollar), hükümetin "hacienda"larına (büyük malikane) el koymaması ve yönetim görevlerine getirilmeleri karşılığında Díaz'la işbirliği yapmışlardır. Bir ölçüde özgürlük tanınan Katolikler de, Diaz'ın izlediği politikalara karışmamışlardır. Nüfusun üçte birini oluşturan Yerliler ise, bu dönemde tümüyle ihmal edilmiştir.

İktidara geldiğinde, ülkenin fonlarının borçları ödemeye yetmeyecek durumda olduğunu gören Diaz, bu sorunun üstesinden gelebilmek için yabancı yatırımları özendirmiştir. Fakat yabancı yatırımlara tanınan büyük ayrıcalıklar, hem ulusal sanayinin, hem de Meksikalı işçilerin bu dönemde zarar görmesine yol açmıştır. Diaz'ın yabancı sermayeye yönelmesi sayesinde ülkede yollar, köprüler yapılmış, madenler açılmış ve sulama projeleri geliştirilmiştir. Ama bu gelişmelerden halk yararlanamıyor, kârın büyük bölümü ya yurtdışına gidiyor, ya da bir avuç varlıklı Meksikalının elinde toplanıyordu. 1910'a gelindiğinde, hükümet gelirleri azaldığından borçlanma yoluna gidilmiş ve ekonomi bir çıkmaza girmişti. Ücretlerin düşmesi sık sık grevlere yol açıyor, aşırı yoksullaşan tarım işçileri, borçlarını ödeyinceye kadar çiftlik sahiplerinin yanında köle olarak çalışmak zorunda bile kalabiliyordu.[13]

Bu gelişmeler üzerine, 1910 yılında 10 yıl sürecek olan Meksika Devrimi (1910-1920) başlamıştır. Bu dönemde ülkede iki grup öne çıkmıştır. Birinci grup, Diaz’ın otoriter sistemine karşı çıkan orta sınıf Meksikalılar, ikinci grup ise toprak reformu talep eden radikal devrimcilerdir.[14] Devrimin ilk safhasında Francisco Madero liderliğindeki birinci grup Diaz’ın diktatoryal yönetimini yerle bir etmiş, ikinci safhada ise Emiliano Zapata ve Pancho Villa liderliğindeki radikal devrimci grup, hakimiyeti ele geçiren birinci grupla güç mücadelesine girmiş, ancak 1917’de Venustiano Carranza’nın ülkede kontrolü sağlaması ve yeni anayasanın ilanı ile beraber bilek güreşini kaybetmişlerdir.[15]

Meksika’nın efsane devrimcisi: Emiliano Zapata

1917 yılında ilan edilen anayasa, büyük ölçüde birinci grubun fikirlerini yansıtıyor ve liberal niteliğiyle dikkat çekiyordu. Diktatörlüğe dönüşü engelleyen, düzenli genel seçimleri getiren ve ülkede federal sistemi inşa eden yeni anayasa (1917 anayasası), ülkede nispeten iyi bir düzen kurmayı başarsa da, 1919 yılındaki Zapata suikasti nedeniyle halk desteğini kaybeden Carranza, 1920 yılında kendisine düzenlenen bir suikast sonucu öldürülmüştür.[16] Carranza’nın ardından seçilen iki Meksika Cumhurbaşkanı; Alvaro Obregon (1920-1924) ve Plutarco Elias Calles (1924-1928), 10 yıl süren devrim sürecinde yaşanan kanlı içsavaşa son vermeyi başarmış ve sendikaları devlet denetimi altına alarak ve kısmi toprak reformu gerçekleştirerek, devrimci radikal grubu kısmen de olsa yumuşatmayı başarmışlardır.[17] Ancak bu radikal grubu sakinleştirmek için yapılan reformların sosyalizmi çağrıştırması o dönemde ABD’yi huzursuz etmiş, yine de Calles’in bu dönemde kurduğu Meksika Kurumsal Devrimci Partisi (Partido Revolucionario Institucional – PRI), Meksika’nın modernleşme tarihinin en önemli ve somut başarısı olarak tarihe geçmiştir. Amblemi, Meksika bayrağı ile aynı renkleri paylaşan bu “milli” parti, ülkenin modernleşme reformlarına imza atmış ve bugünlere kadar gelebilmesinin mimarı olmuştur. Meksika, bu dönemden başlayarak uzun yıllar hakim parti modeline (dominant party model) uygun bir siyasi seyir izlemiş ve ancak 1990’lardan itibaren PRI’nın Meksika siyasal hayatındaki baskın yapısı gerileyebilmiştir. Bu dönemdeki bir diğer önemli gelişme ise, 1934-1940 yılları arasında görevde kalan solcu Başkan Lazaro Cardenas’ın, tepkilere rağmen enerji kaynaklarını millileştirmesi ve devlet tekeli olan Pemex’i kurmasıdır.

Cardenas sayesinde Meksika, 1970’lerde Cumhurbaşkanı Jose Lopez Portillo döneminden başlayarak önemli bir petrol üreticisi ülke haline gelmeyi başarmıştır. Ancak petrol gelirlerinin artması, borçlanmayla ayakta duran ve büyüyen ekonominin sorunlarına çare olmamış ve bu ülkeden, bu yıllardan başlayarak ABD’ye yönelik büyük bir göç dalgası doğmasına neden olmuştur.[18] 1980’lerde petrol fiyatlarının düşmesi ve 1985 depremi de Meksika’nın kötü gidişatına tuz biber ekmiş ve 1988 yılında PRI adayı Salinas Gortari’nin seçim zaferine yönelik şaibe iddiaları da bu sorunlara eklenince, hakim parti modelinin sonunun geldiği anlaşılmıştır. Nitekim PRI’nın 1990’lı yıllarda hızla liberalleşme çabalarına karşın (ki bu dönemde Meksika 1994 yılında NAFTA’ya ve 1996 yılında Dünya Ticaret Örgütü’ne katılmıştır), 2000 yılında yapılan seçimlerde Partido Accion Nacional – PAN (Meksika Milliyetçi Hareket Partisi) adayı Vicente Fox, PRI adayı Francisco Labastida’yı mağlup ederek, PRI’nın 71 yıllık saltanatına son vermiştir.[19] Ülkede yapılan son Cumhurbaşkanlığı seçimlerini ise, 12 yıllık bir aranın ardından yeniden PRI'nın adayı Enrique Pena Nieto kazanmıştır. 

Vicente Fox, PRI’nın 71 yıllık iktidarına son vermişti

Siyasi Sistem:
1917 anayasasının halen geçerli olduğu Meksika’da, Başkanlık sistemi uygulanmaktadır. Ancak bu sistemin ABD’nin Başkanlık sisteminden temel farkı, Meksika Başkanı’nın ABD Başkanı’nın aksine hiçbir şekilde kontrol edilememesi, gücünün dengelenmemesi ve bu nedenle adeta bir diktatör yetkilerine sahip olmasıdır. Kağıt üzerinde kuvvetler ayrılığı bulunsa da, PRI’nın uzun yıllar hem yasama, hem de yürütmedeki ağırlığı nedeniyle ülke uzun yıllar fiiliyatta tek parti rejimi gibi yönetilmiş, bunun sonucu olarak bugün de çok partili demokrasi tam anlamıyla kurumsallaşamamıştır. Bu dönemde yapılan seçimlerde Cumhurbaşkanlarının bile tam anlamıyla seçildiği söylenemez, zira bir önceki Başkan bir sonrakinin önünü açıyor ve hatta bir nevi onu tayin ediyordu.[20] Ancak 1993 yılında, PRI’nın yaptığı bazı değişikliklerle (örneğin seçim sisteminin çoğunluk sisteminden nisbi temsile dönmesi yönünde atılan adımlar) ülkede çok partili demokratik bir düzenin önü açılmıştır. PRI’nın 2000 yılındaki tarihi yenilgisinden önceki son Cumhurbaşkanı Ernesto Zedillo döneminde yapılan ve yargıya yönelik atamaları meclis denetimine tabi tutan yasa da, ülkenin demokratikleşmesinde kilit bir rol oynamıştır.[21]

Demokratik ve Federal bir hükümet yapısına sahip olan Meksika, Başkanlık sistemiyle idare edilmektedir. 6 yılda bir yenilenen seçimler ve halkın oyuyla bir dönemle sınırlı olmak üzere seçilen Cumhurbaşkanı (ya da Başkan), kabine üyelerini kendisi belirlemektedir. Cumhurbaşkanı adayı en az 35 yaşında ve yerli olmalı, ayrıca asker ya da dini görevli kariyerinden gelmemelidir. Kağıt üzerinde yürütmede, fiiliyatta ise hem yasama, hem de yürütmede tekel gücüne sahip olan Meksika Cumhurbaşkanı, ülkenin esas yöneticisi konumundadır. Meksika'daki son Cumhurbaşkanlığı seçimi 1 Temmuz 2012 tarihinde gerçekleşmiştir. Bu tarihte yapılan seçimleri, Meksika Kurumsal Devrimci Partisi (PRI) adayı Enrique Pena Nieto, oyların % 39,19’unu alarak kazanmıştır. Rakibi Demokratik Devrim Partisi (PDR) adayı Andrés Manuel López Obrador ise % 32,42 oyda kalmıştır.[22] 1 Aralık 2012 tarihinde yemin ederek göreve başlayan Nieto’nun zaferiyle, PRI, 12 yıllık uzunca bir aranın ardından yeniden iktidara dönmüştür. Nieto, seçim kampanyasında ağırlıklı olarak ekonomi ve uyuşturucuyla mücadele üzerine odaklanmıştır. Ülkedeki bir sonraki Cumhurbaşkanlığı seçimleri ise 2018 yılında yapılacaktır.[23]

Enrique Pena Nieto

Meksika’da Cumhurbaşkanı’nın gücü neredeyse sınırsızdır. Bu nedenle kendilerine “seçilmiş monark” gözüyle bakılır. Meksika Cumhurbaşkanları, yasama ve yürütme yetkilerini ellerinde bulundururlar. Normalde yasama yetkisi Parlamento’nun elinde olsa da, Meksika Cumhurbaşkanları kanun hükmünde kararnamelerle (decree) çoğu zaman yasaları da kendileri yaparlar.[24] Başkanların Parlamento kararlarını veto etme hakları da bulunduğu için, kendileri hem yasama, hem de yürütme açısından hakim durumdadırlar. Yargıç atama ve görevden alma konusunda da Başkanların önceden sınırsız yetkileri vardı, ama sonradan bu güç kısıtlandı. Meksika Cumhurbaşkanlarının en önemli sorunu ise, iktidarlarının sadece bir dönemle (6 yıl) sınırlı kalmaya mahkum olmasıdır.

128 üyeli Senato ve 500 üyeli Temsilciler Meclisi’nden oluşan Meksika Parlamentosu’na, milletvekilleri 3 yıllık, senatörler ise 6 yıllık dönemler için seçilmektedirler.[25] Kağıt üzerinde Amerikan sistemine benzese de, Meksika yasayapıcılarının üstüste iki defa seçilmelerinin imkansız oluşu nedeniyle genelde Parlamento’ya tecrübesiz kişiler girmekte ve siyasi sistemde etkili hale gelmeleri bu sayede imkansız hale gelmektedir.[26] Senato’nun (ABD’ye benzer şekilde), Supreme Court (Anayasa Mahkemesi) üyesi 11 yargıcın Başkan tarafından atanması sürecinde onayı (2/3 çoğunlukla) gerektiğinden, üst meclisin Senato olduğu söylenebilir.[27]

Siyasi Partiler:
Ülkede kağıt üzerinde çok partili rejim olsa da, uzun yıllar ayakta kalan tek partili rejimin etkisiyle PRI’nın hala siyasette ağırlığı bulunmaktadır. 1930-1980 döneminde sosyal demokrat bir çizgideki bu parti, 1980’lerden beri daha çok liberal bir merkez partisi görünümündedir. Meksika Kurumsal Devrimci Partisi - PRI (Partido Revolucionario Institucional) dışında, 2000 yılında PRI’ya ilk yenilgisi tattıran merkez sağ çizgideki Meksika Milliyetçi Hareket Partisi (PAN) - Partido Acción Nacional ve sosyal demokrat çizgideki Demokratik Devrim Partisi (PRD) - Partido de la Revolución Democrática ülkedeki diğer önemli siyasi yapılardır.

İdari Yapı:
Meksika, 31 eyalet ve 1 federal bölge olmak üzere toplam 32 üst idari birime[28] ayrılan bir federal Cumhuriyettir. 1917’de yürürlüğe giren anayasaya göre, her eyalet özgür ve egemen kabul edilir. Başkent México’nun yer aldığı federal bölge hariç, her eyaletin kendi kongresi ve anayasası vardır.[29] Eyaletler de, kendi içlerinde “municipios” adı verilen idari birimlere bölünürler.[30]

Meksika idari haritası

Sonuç:
Amerika kıtasının en önemli ülkelerinden olan Meksika, birçok sosyoekonomik sorununa rağmen hızla gelişen ekonomisi nedeniyle dünyada giderek daha fazla adından söz ettirecek bir ülke olarak dikkat çekmektedir. Ancak Meksika’nın demokratik ve sosyoekonomik açıdan halen ciddi sorunları bulunmaktadır. Bu nedenle, bu ülkenin halen gelişmeye devam etmekte olan ve siyasi sistemini henüz oturtmamış bir ülke olduğu akıllardan çıkarılmamalıdır.

Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ


KAYNAKÇA
[1] “Meksika”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 19.01.2015, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Meksika.
[2] “Meksika”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 19.01.2015, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Meksika.
[3] “Mexico”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 19.01.2015, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Mexico.
[4] “Meksika”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 19.01.2015, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Meksika.
[9] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 411.
[10] Ekici, Birol, “Meksika Yönetim Sistemi”, AREM, Erişim Tarihi: 19.01.2015, Erişim Adresi: http://www.arem.gov.tr/ortak_icerik/arem/Projeler/21yy/meksika.pdf.
[11] Ekici, Birol, “Meksika Yönetim Sistemi”, AREM, Erişim Tarihi: 19.01.2015, Erişim Adresi: http://www.arem.gov.tr/ortak_icerik/arem/Projeler/21yy/meksika.pdf.
[12] Ekici, Birol, “Meksika Yönetim Sistemi”, AREM, Erişim Tarihi: 19.01.2015, Erişim Adresi: http://www.arem.gov.tr/ortak_icerik/arem/Projeler/21yy/meksika.pdf.
[13] Bu iki paragraf şuradan alınmıştır; - “Porfirio Diaz”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 19.01.2015, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Porfirio_D%C3%ADaz.
[14] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 413.
[15] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 413.
[16] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 414.
[17] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 414.
[18] Ekici, Birol, “Meksika Yönetim Sistemi”, AREM, Erişim Tarihi: 19.01.2015, Erişim Adresi: http://www.arem.gov.tr/ortak_icerik/arem/Projeler/21yy/meksika.pdf.
[19] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 416.
[20] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 417.
[21] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 418.
[22] “Mexican general election, 2012”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 19.01.2015, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Mexican_general_election,_2012.
[23] Bu bölüm şuradan alınmıştır; “Meksika’nın Siyasi Görünümü”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Erişim Tarihi: 19.01.2015, Erişim Adresi: http://www.mfa.gov.tr/meksika-siyasi-gorunumu.tr.mfa.
[24] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 418.
[25] “Meksika’nın Siyasi Görünümü”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Erişim Tarihi: 19.01.2015, Erişim Adresi: http://www.mfa.gov.tr/meksika-siyasi-gorunumu.tr.mfa.  
[26] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 419.
[27] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 421.
[28] Aguascalientes, Baja California, Baja California Sur, Chihuahua, Colima, Campeche, Coahuila, Chiapas, Durango, Federal Bölge (Distrito Federal), Guerrero, Guanajuato, Hidalgo, Jalisco, Meksika Eyaleti (Estado de Mexico), Michoacán, Morelos, Nayarit, Nuevo, León, Oaxaca, Puebla, Quintana Roo, Querétaro, Sinaloa, San Luis Potosí, Sonora, Tabasco, Tlaxcala, Tamaulipas, Veracruz, Yucatán, Zacatecas.
[29] “Meksika’nın idari bölümleri”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 19.01.2015, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Meksika%27n%C4%B1n_idari_b%C3%B6l%C3%BCmleri.
[30] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 422.

Gönderen zaman:

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Kaydol: Kayıt Yorumları (Atom)