.jpg)
İki ülke Cumhurbaşkanları
Süleyman Demirel ve Haydar Aliyev’in dostlukları döneminden kalma “Tek millet,
iki devlet” sloganı ve gelişen boru hatları diplomasisiyle son yıllarda artan
şekilde ülkemiz ve halkımız açısından özel bir yere sahip hale gelen dost ve
komşu ülke Azerbaycan’da 9 Ekim 2013 tarihinde Cumhurbaşkanlığı seçimleri
yapılacaktır. Bu yazıda seçimler öncesinde yaşananları ve adayları sizlere özetlemeye
çalışacağım.
Seçimlerde büyük favori olan aday;
babası Haydar Aliyev’in vefatının ardından 2003 yılından beri Azerbaycan
Cumhurbaşkanı olarak görev yapmakta olan deneyimli devlet adamı İlham
Aliyev’dir. Azerbaycan anayasasına göre 5 yılda bir yapılan Cumhurbaşkanlığı
seçimleri daha önce son kez 2008 yılında yapılmış, bu seçimlerde Yeni
Azerbaycan Partisi’nin (YAP) adayı İlham Aliyev oyların % 87’sini alarak rahat
bir zafer kazanmıştı. 1961 doğumlu olan Aliyev, Bakü’deki ilk, orta ve lise
eğitiminin ardından 1977’de Moskova Devlet Üniversitesi Uluslararası İlişkiler
bölümüne başlamıştır. Aynı bölümden lisans eğitiminin ardından 1982’de yüksek
lisans, 1985’te doktora dereceleri alan Aliyev[1],
böylelikle doktora derecesi olan yüksek tahsilli istisnai bir lider profili
çizmektedir. Eğitiminin ardından bir süre öğretim görevlisi, bir süre de
işadamı olarak çalışan Aliyev, her iki işinde de Rusya Federasyonu Devlet
Başkanı Vladimir Putin’e benzer şekilde enerji politikaları üzerine çalışmalar
yapmıştır.[2] Bu
durum Aliyev’e Cumhurbaşkanlığı döneminde de kuşkusuz büyük fayda sağlamış,
enerji zengini bir ülke olan Azerbaycan’ın dış politikası ve ekonomisinin
şekillenmesinde Aliyev’in önemli katkıları olmuştur. 2008 yılından başlayarak
ülkesinin gayrisafi milli hâsılasını sırasıyla % 10,8, % 9,3, % 5, % 1 ve % 4,5 oranlarında
büyütmeyi başaran[3] Aliyev, Rusya Federasyonu,
Amerika Birleşik Devletleri, Türkiye ve İran gibi ülkelerin farklı ölçeklerde
etkilerinin olduğu zor bir siyasal coğrafyada yeni kurulmuş ülkesinin
modernleşmesi yönünde önemli adımlar atmış, Azerbaycan “havyar diplomasisi” adı
verilen çalışmaların da etkisiyle Batı dünyasında giderek daha olumlu bir imaja
sahip olmaya başlamıştır. Halen demokratik anlamda Batı’da eleştirilen bazı
unsurlara rağmen, bu imaj başarısı sıklıkla siyasi oylamaların yapıldığı iddia
edilen Eurovision Şarkı Yarışması’nı Azerbaycan’ın kazanması ile de
perçinlenmiştir. Azerbaycan’ın son dönemde Batı’da (ABD) eğitim almış genç bir
kuşak sayesinde Kafkasya’daki diğer devletlere göre ön plana çıktığı çok net
görülmektedir.[4] Aliyev’in Rusya devlet
başkanı Vladimir Putin’in ülkesine yaptığı son geziden de başarıyla çıkmasının ardından seçimlere çok rahat girdiği görülmektedir.
Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde
İlham Aliyev’in tek ciddi rakibi Müsavat Partisi ve Azerbaycan Halk Cephesi
Partisi gibi partilerin yer aldığı bir seçim koalisyonu olan Milli Şura’nın
adayı Prof. Dr. Cemil Hasanlı’dır. Daha önce Rusya’nın desteğini aldığı iddia
edilen yönetmen Rüstem İbrahimbeyov’un liderliğinde uzlaşan Milli Şura, bu
adayın Rusya vatandaşı olması sebebiyle çıkan sorunların ardından Hasanlı
isminde uzlaştı. Hasanlı adaylığının açıklanmasının ardından Mehmet Emin
Resulzade ve Ebulfez Elçibey çizgisinde politika izleyeceğini duyurmuştur.[5] 1952
doğumlu ve Bakü Devlet Üniversitesi öğretim üyesi olan Hasanlı’nın Azerbaycan
tarihi ve dış politikası üzerine çeşitli çalışmaları da bulunmaktadır.
Azerbaycan’ın kayda değer en önemli muhalefet hareketiyle ilgili başlıca
çekinceler, muhalefetin “Rusya’nın gizli eli” olduğu yönündeki eleştirilerden
kaynaklanmaktadır.[6]
Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde bir
diğer dikkat çekici aday, daha önceki Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde de aday
olan Azerbaycan Halk Cephesi Partisi lideri Kudret Hasanguliyev’dir. Seçildiği
takdirde ülkesinin adını “Kuzey Azerbaycan” olarak değiştireceğini ve işgal
altındaki Karabağ’ı Rusya ile müzakere ederek
kurtaramazsa savaş yoluyla kurtaracağını belirten Hasanguliyev, 2008 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde % 2,24 oy alarak 7
aday arasında dördüncü olmuştur. Hasanguliyev, 2000, 2005 ve 2010 parlamento
seçimlerine katılmış ve üç dönem milletvekili seçilmiştir.[7]
Seçimlere katılacak diğer adaylar arasında Azerbaycan Ümit Partisi adayı İkbal
Ağazade ve diğer bazı adaylar da bulunmaktadır.[8]
Azerbaycan seçimleri öncesinde genel bir değerlendirme yapmak
gerekirse şunlar söylenebilir; Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in tecrübesi ve Yeni Azerbaycan Partisi'nin siyaset bilimi
literatüründe “hâkim parti” adı verilen sistemsel bazı avantajlarla seçimi
kolaylıkla kazanması beklenmelidir. Açıkçası Azerbaycan muhalefetinin şu an
için ülke yönetmeye aday bir görüntüsü yoktur. Aliyev’in ekonomik anlamda
başarılı performans göstermesi ve ülkesinin imajını Batı dünyasında ilerletmesi
halkın kendisine yönelik teveccühünün artmasına neden olmaktadır. Ancak tüm
dünyada olduğu gibi Azerbaycan’da da demokratik talep ve beklentiler her geçen
gün yükselmektedir. Bu nedenle Azerbaycan son derece genç bir ülke olmasına karşın,
Aliyev’in seçim döneminden başlayarak bu dönemde daha cesur adımlar atması ve
kendisine yönelik eleştirileri ciddiye alması gerekmektedir. Arap Baharı
sürecinin ilk safhasında görülebilecek en önemli ders, artık tek adam
yönetimlerine halkların sıcak bakmadığı gerçeğidir. Bu nedenle Aliyev’in bu
döneminde ülkesinde daha fazla demokratikleşme sağlaması ve Batı’daki
eleştirileri boşa çıkarması gerekmektedir. Gücünü koruyarak demokratikleşme
sağlaması için de yapılması gereken, devlete bağlı yeni bir orta sınıf
yaratılmasıdır. Arap Baharı sürecinin ikinci safhasında gördüğümüz olaylardan
alınacak ders ise, demokratikleşmenin bir anda olamayacağı ve Müslüman
toplumlarda radikal hareketlerin güçlenmesinin de farklı tür bir otoriterliğe
yol açtığı gerçeğidir. Bu nedenle demokrasi ve modernlik dengesi çok iyi
korunmalı ve demokratikleşme belli bir program dâhilinde aşamalı olarak hayata
geçirilmelidir.
Son söz olarak, Azerbaycan’da yapılacak Cumhurbaşkanlığı
seçimlerinde kazanan kim olursa olsun, Türkiye-Azerbaycan ilişkilerinde
TANAP’la başlayan süreçte yeni yüzyılda birçok fırsat ve somut proje imkânı
bulunmaktadır. Bu nedenle iki ülke arasındaki ilişkileri geliştirmek adına
kültürel ve ekonomik ilişkiler arttırılmalı, dış politikada en azından bazı
konularda ortak hareket edebilmek için özellikle Dış İşleri Bakanlıkları
arasında bir hat kurulmalıdır. Türkiye Cumhuriyeti ve Azerbaycan dışındaki bir
diğer Türk Cumhuriyeti olan KKTC’den sevgilerimle…
Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
[1] “President Biography”, President of Azerbaijan, Erişim Tarihi:
21.09.2013, Erişim Adresi: http://en.president.az/president/biography/.
[2] “İlham Aliyev”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 21.09.2013,
Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/İlham_Aliyev.
[3] “GDP growth (annual %)”, World Bank, Erişim Tarihi: 21.09.2013,
Erişim Adresi: http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG.
[4] Somut bir örnek için bkz;
“Azerbaijan Diplomatic Academy”, http://www.ada.edu.az/.
[5] Ahmet Turan Esen,
“Azerbaycan muhalefetinin alternatif adayı: Cemil Hasanlı”, 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, Erişim
Tarihi: 21.09.2013, Erişim Adresi: http://www.21yyte.org/fikir-tanki/819/azerbaycan-muhalefetinin-alternatif-adayi-cemil-hasanli.
[6] Sevil Nuriyeva,
“Azerbaycan seçimine doğru”, Star,
Erişim Tarihi: 21.09.2013, Erişim Adresi: http://haber.stargazete.com/yazar/azerbaycan-secime-dogru/yazi-769548.
[7] “Cumhurbaşkanı Seçilirse
Azerbaycan’ın Adını Değiştirecek”, Haberiniz,
Erişim Tarihi: 21.09.2013, Erişim Adresi: http://www.haberiniz.com.tr/yazilar/haber78260-Cumhurbaskani_Secilirse_Azeybaycanin_Ismini_Degistirecek.html.
[8] Azerbaycan siyasi yapısı
hakkında bir analiz için; Ahmet Turan Esen, “2013 Seçimleri Yaklaşırken
Azerbaycan’da Muhalefet Partileri”, 21.
Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, Erişim Tarihi: 21.09.2013, Erişim Adresi: http://www.21yyte.org/arastirma/azerbaycan/2013/04/22/6963/2013-secimleri-yaklasirken-azerbaycanda-muhalefet-partileri.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder