Ozan Örmeci Makaleler (Ozan Örmeci Articles): Fransa’da Yeni Başbakan Gabriel Attal Oldu

Giriş

Şu sıralar Türkiye’de pek gündem olmayan Avrupa’nın lider ülkelerinden Fransa’da, 9 Ocak 2024 itibariyle yaşanan önemli bir siyasal değişim Fransa ve Avrupa basınında gündem yarattı. Öyle ki, 16 Mayıs 2022 tarihinden beri Fransa Başbakanı olarak görev yapan Elisabeth Born, yerini, 9 Ocak 2024 itibariyle, 2023 yılı Temmuz ayından beri Milli Eğitim ve Gençlik Bakanı olarak görev yapmakta olan genç siyasetçi Gabriel Attal’a bıraktı. Bu yazıda, uygulanan yarı-Başkanlık sistemi nedeniyle Cumhurbaşkanı’nın gölgesinde kalmasına karşın Fransa’da önemli bir siyasi makam olan ve geçmişte birçok önemli siyasetçi için[1] Cumhurbaşkanlığına giden yolu da açan Başbakanlık makamına (Hôtel de Matignon ya da Matignon Köşkü’ne) ulaşan Attal’ı sizlere tanıtmaya çalışacağım.

Gabriel Attal: Cinsel Kimliğinin Ötesinde Başarılı Bir Genç Siyasetçi

Uluslararası basında Başbakan olması daha ziyade “ülke tarihinin en genç ve ilk açık eşcinsel Başbakanı” olarak lanse edilen[2] Gabriel Attal, aslında, gençliği -1989 doğumlu ve henüz 34-35 yaşındadır- ve açıktan eşcinsel (gay) kimliğini benimsemesinin yanında, siyasette kısa sürede yükselmeyi başarmış istisnai bir başarı hikâyesidir.

16 Mart 1989 tarihinde, tam da Fransa’nın 1789 Fransız Devrimi ile Cumhuriyet rejimine geçmesinin 200. yıldönümünde Île-de-France bölgesinin Clamart şehrinde doğan Gabriel Attal, Tunuslu ve Yahudi kökenli bir avukat ve film yapımcısı baba (Yves Attal) ile Rus-Yunan kökleri olan ve bir film yapım şirketinde çalışan bir annenin (Marie de Couriss) çocuğu olarak dünyaya gelmiştir.[3] Attal, Rus kökenli annesi nedeniyle, küçük yaştan itibaren Ortodoks Hıristiyan inancına göre yetiştirilmiştir.[4] Üç kız kardeşi ile birlikte Paris’in 13. ve 14. bölgelerinde (arrondissement) büyüyen Attal, 6. bölgedeki köklü bir özel okul olan École Alsacienne’da eğitim aldıktan sonra, yükseköğretim alanındaki ilk diplomasını, 2008-2011 yılları arasında okuduğu Panthéon-Assas Üniversitesi’nden Hukuk alanında almıştır. 2012’de ise, Paris Siyasi Bilimler Akademisi’nde Halkla İlişkiler alanında yüksek lisans derecesine hak kazanmıştır. Bu süreçte, Attal, 2009-2010 döneminde Roma’daki Fransız Akademisi’nde Éric de Chassey ile çalışarak uluslararası deneyim de kazanmıştır.

Siyasete ilk ilgisi 2006 yılındaki emek yanlısı öğrenci gösterileriyle başlayan Gabriel Attal, bu yıl içerisinde Fransa’da merkez solun uzun yıllar boyunca etkili olmayı başarmış ana aktörü Sosyalist Parti’ye (PS) katılmıştır. 2012 yılında François Hollande’ın Cumhurbaşkanlığı kampanyası döneminde tanınmış sosyalist kadın siyasetçi ve eski Sosyal İşler ve Sağlık Bakanı (2012-2017) Marisol Touraine’in yanında staj yaparak PS çevresini iyi öğrenen Attal, daha sonra da Sağlık Bakanlığı’nda Touraine’in yanında danışman olarak çalışmıştır. Attal, gelecekte etkili bir siyasetçi olabileceğini o dönemde verdiği bir röportajla da göstermiştir.[5] 2014 yerel seçimlerinde PS adına Vanves komününden belediye meclisi üyesi de seçilen Attal, 2016-2017 döneminde PS’de yaşanan iç çalkantılar sürecinde yeni umut olarak öne çıkan Ekonomi Bakanı Emmanuel Macron’un kurduğu En Marche!/LREM (Cumhuriyet Yürüyüşü) hareketine/partisine (sonradan Rönesans Partisi adını almıştır) katılmıştır. Bu anlamda, Attal, Macron’a ilk günden beri destek veren, ancak kısa süre öncesine kadar Cumhurbaşkanı’nın yakın çevresinde yer almayan bir siyasetçi olarak değerlendirilmektedir.[6] Macron döneminde de siyasal kariyerindeki yükselişi devam eden, Attal, 2018-2020 döneminde, Édouard Philippe’in Başbakanlığı döneminde Milli Eğitim ve Gençlik Bakanı Jean-Michel Blanquer nezdinde Devlet Sekreteri olarak gençlik ve ulusal genel hizmet konuları ile ilgilenmiştir. 2020 yılındaki yerel seçimlerde LREM listesinden tekrar Vanves belediye meclisine seçilmiştir. 2020-2022 yıllarında, Jean Castex hükümetinde çok genç bir yaştayken Hükümet Sözcüsü olan Attal, 2022 yılında kurulan Élisabeth Borne hükümetinde önce Kamu Hesapları Bakanı olarak görev yapmış, 2023 yılında da yeni Milli Eğitim Bakanı olarak atanmıştır. Attal, 9 Ocak 2024 tarihinde ise, Cumhurbaşkanı Macron tarafından ülkenin yeni Başbakanı olarak görevlendirilmiş ve böylelikle 34 yaşında Başbakan olarak Fransa tarihinin en genç ve ilk eşcinsel Başbakanı unvanını almıştır. Görevi devralırken yaptığı konuşmada Fransa’nın sloganı olan “Özgürlük, Eşitlik ve Kardeşlik” ilkelerinin kendisine yol gösterici olacağını dile getiren Attal, Cumhurbaşkanı Macron’la birlikte “kaderimizi kontrol etmek ve Fransız potansiyelini ortaya çıkarmak tek hedefimiz olacak” demiş ve güvenlik ve göçle mücadelenin ülkesi için başat meseleler olduğunu aktarmıştır.[7]

Gay olduğunu yıllardır Fransa kamuoyundan gizlemeyen Attal, iddialara göre uzun süre şimdilerde Fransa Dışişleri ve Avrupa Bakanı olan Stéphane Séjourné ile sevgili olmuş, ancak iki yıl kadar önce sevgilisinden ayrılmıştır.[8] IPSOS’un güncel anketlerine göre, Cumhurbaşkanı Macron, eski Başbakan Edouard Philippe ve güçlü muhalif lider Marine Le Pen’in önünde Fransa’nın en popüler siyasetçisi durumunda olan Gabriel Attal[9], çeşitli siyasi analizlerde Macron sonrasında veya olası bir Macron’un ara verdiği dönemde favori Cumhurbaşkanı adaylarından birisi olarak ön plana çıkarılmaktadır.[10] Ancak Attal, bu süreçte, aşırı sağcı gruplar tarafından yönlendirilen homofobik (gay karşıtı) ve anti-Semitik (Yahudi düşmanı) bazı saldırılara maruz kalmaktadır.[11] Attal’ın çok genç olması da, bazı kişilerin eleştirilerine neden olmaktadır. Herşeye rağmen, Gabriel Attal, kendi yolunda ilerlemeye devam etmekte ve parlak bir siyasi kariyer inşa etmektedir. Cumhurbaşkanı Macron ise, muhtemelen kendisine ciddi bir rakip olarak görmediği Attal’ın, yarattığı değişim rüzgârı ve sandığa gitmekte genelde isteksiz davranan gençlerden aldığı büyük destekle, 2024 Haziran Avrupa Parlamentosu seçimlerinde partisi Rönesans’ın Marine Le Pen ve AB-şüpheci partisi RN (Ulusal Birlik) karşısında büyük hezimete uğramaktan kurtarmasını ummaktadır.[12] Ayrıca okullarda zorbalık konusunda önlemler geliştirmeye çalışan Attal’a, Fransız first-ladysi ve Macron’un eski öğretmeni ve akıl hocası Brigitte Macron’un da büyük destek verdiği ifade edilmektedir.[13] Attal ise, Macron’a olan desteğini, “Ben bir askerim, bana nerede faydalı olacağımı ve nereye gitmem gerektiğini söylüyorlar” diyerek göstermek istemiştir.[14]

Attal’ın Fikirleri ve Bazı Politikaları

Şu sıralar Fransa’nın en popüler siyasetçisi olmayı başaran Gabriel Attal, ülkesinde “Mini Macron” yani “Küçük Macron” lakabıyla bilinmektedir.[15] Hatta muhalefet lideri Marine Le Pen, bunu bir eleştiri konusu yapmaktadır.[16] Bunun sebebi ise, kuşkusuz, Attal’ın genç yaşında önemli siyasi görevler üstlenmesidir. 34 yaşında Başbakan olan Attal öncesinde, bu göreve gelen en genç kişi ise 1984 yılında Başbakan olan Laurent Fabius olmuştur. Amerika’nın Sesi (VOA) kuruluşunun bir değerlendirmesine göre, Attal’ın Fransa kamuoyunda tanınması ve yıldızının parlaması, Covid-19 (koronavirüs) döneminde Hükümet Sözcüsü olarak sık sık kameraların önüne çıkmasıyla mümkün olmuştur.[17] Bu sayede tanınan Attal, ilerleyen aylarda da hep kendisinden söz ettirmiş ve ilginç bir şekilde Fransa’da halkın, özellikle de gençlerin desteğini kazanmıştır.

Gabriel Attal, Milli Eğitim Bakanı olarak görev yaptığı dönemde, laiklik ilkesine anayasasında özel olarak yer veren -Türkiye’ye benzer şekilde- az sayıdaki ülkeden birisi olan Fransa’da okullara abaya (çarşaf) giyerek girilmesini yasaklayarak dikkat çekmiş ve çeşitli eleştiriler almıştır.[18] Bu konuda İslam dünyasında olumsuz algılanmakla birlikte, Fransa ve Avrupa ülkelerinde İslami kıyafet ve yaşam tarzlarının baskın hale gelmemesi konusunda genel bir toplumsal uzlaşı bulunmaktadır. Bu nedenle, Attal’ın bu tavrı Fransa ve Avrupa genelinde olumlu karşılanacakken, İslam dünyasında özellikle radikal gruplarda tepkilere neden olması mümkündür. Ayrıca 27 Ağustos 2023’te alınan abaya yasağı kararı, kişi hak ve özgürlükleri ihlal ettiği gerekçesiyle Fransa’da bazı çevrelerce Danıştay’a taşınmış; ancak Danıştay, yasağın “özel hayata saygı, ibadet ve eğitim haklarını ihlal etmediğine” hükmetmişti.[19] Bu manada, Attal’ın kararının hukuka uygunluğu da herhangi bir tartışma konusu değildir.

Ünlü İngiliz haber ajansı BBC’nin Paris muhabiri Hugh Schofield’e göre, Gabriel Attal, Fransa’da Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un başlattığı ve eski sağ-sol ayrımını ortadan kaldırarak yeni bir siyasal düzen getirdiği yeni döneme iyi uyum sağlamış ve abaya yasağı ve okullarda zorbalığa karşı önlemler alınması gibi köşeli kararlarıyla da cesur bir siyasetçi olduğunu göstermiştir.[20] Başbakanlığı devralırken yaptığı konuşmada Attal’ın göç konusunu güvenlikle birlikte değerlendirmesi ise, soldan gelmesine karşın, yasa dışı veya kayıt dışı göç konusunda çok ılımlı bir siyasetçi olmadığı algısını yaratmıştır ki, bu konuda da ne yazık ki Fransa ve Avrupa kamuoyu büyük ölçüde sağ/aşırı sağ fikirlere eğilimlidir.

Bunun yanında, Gabriel Attal, Başbakan olarak Ulusal Meclis’te yaptığı önemli bir konuşmada, orta sınıfın ekonomik imkânlarının geliştirilmesine yönelik çalışacağını açıklayarak dikkat çekmiş ve özellikle kullandığı “ces Français de l’entre-deux” yani “arafta kalan Fransızlar” ifadesiyle[21] kararsız ve apolitik seçmenleri etkileyecek yeni bir siyasi jargon üretmeyi başarmıştır. Meclis çoğunluğu olmayan bir hükümetin başında olan Attal, toplu konutlar[22] ve sağlık hizmetlerinde reform[23] gibi konularda yaptığı çıkışlarla sosyal (toplumsal) yönünde ortaya koymaya çalışmaktadır.

Attal’ın yarattığı dinamizme karşın, şu sıralar Fransa’da tarım sektöründe yaşanan kriz dikkat çekmektedir. Hatta tepkiler, Başbakan'ın çiftçilerin kullandığı dizel yakıta yönelik devlet sübvansiyonlarını kademeli olarak azaltma planından vazgeçtiğini açıklamasına rağmen şiddetli protestolara dönüşmüş durumdadır.[24] Bu, Sarı Yelekliler (Gilet Jaunes) hareketine benzeyen güçlü bir toplumsal tepkidir ve yeni Başbakan Attal’ın maruz kaldığı ilk ciddi siyasi krizdir.

Sonuç

Sonuç olarak, Fransa’nın yeni Başbakanı Gabriel Attal, gençliği ve farklı cinsel yönelimiyle adından söz ettiren genç ve başarılı bir siyasetçi ve iyi bir hatip olarak dikkat çeken, ancak daha çok Cumhurbaşkanı Macron’un “protégé”si olarak algılanan bir siyasetçidir. Siyasette her ülkenin farklı koşulları ve farklı bir siyasal kültürü olmakla birlikte, Attal’ın anketlerde ortaya çıkan yüksek popülaritesi, Fransa koşullarında şimdilik iyi bir desteği olduğunu göstermektedir. Bunun sebebi ise, bizce, Üçüncü Dünya ülkelerinin aksine, temel yaşam sorunları ciddi seviyelerde olmayan demokratik Batı ülkelerinde, insanların genç başarı hikâyelerine sempati duyması olabilir. Ancak ekonomik sorunların derinleşmesi gibi hâllerde, bu gibi sempati unsurları yeterli olmayacaktır. Bu nedenle, yapısal sorunları çözmeye ve hafifletmeye çalışmak, yeni Başbakan ve hükümet için daha önemli bir mesele olmalıdır.

Lakin her koşulda, insanları farklı inanç ve tercihlerine göre yargılamak adilane bir tutum değildir. Nasıl ki yeni Başbakan'ın cinsel kimliğine yönelik saldırılar hoş değilse, benzer şekilde, Fransa’da dini inanç ve tercihlere de aynı özgürlük ve hoşgörünün gösterilmesi en büyük dileğimizdir. Zira insanların beyinlerinin içi, ne giydiklerinden çok daha önemli ve demokrasi açısından da daha etkilidir. Yoğun Müslüman nüfusu olan Fransa’nın bu konudaki endişeleri haklı olmakla birlikte, bu konularda daha özgürlükçü yollar bulmak ve insanları zaman içerisinde modern yaşama adapte etmeye çalışmak da pekâlâ mümkündür. Bu konudaki iyi bir örnek ise, Müslüman nüfusunu modernleştirmeyi başaran ve dini özgürlükleri de genişleten Türkiye'dir.

Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ

[1] Beşinci Cumhuriyet döneminde önce Başbakanlık sonra Cumhurbaşkanlığı yapan Fransız siyasetçiler Georges Pompidou ve Jacques Chirac’tır.

[2] Bakınız; https://www.dw.com/tr/fransan%C4%B1n-yeni-ba%C5%9Fbakan%C4%B1-34-ya%C5%9F%C4%B1ndaki-gabriel-attal/a-67929257; https://www.voaturkce.com/a/fransa-en-genc-ve-ilk-escinsel-basbakan-gabriel-attal-kim/7432793.html; https://tr.euronews.com/2024/01/09/fransanin-yeni-basbakani-34-yasindaki-gabriel-attal-oldu.

[3] Attal’ın biyografik bilgileri şu sitelerden derlenmiştir:

[4] https://www.politico.eu/article/11-things-know-gabriel-attal-france-youngest-prime-minister-emmanuel-macron-government-reshuffle/.

[5] https://www.youtube.com/watch?v=H8COY9oGaxg&t=22s.

[6] https://www.politico.eu/article/11-things-know-gabriel-attal-france-youngest-prime-minister-emmanuel-macron-government-reshuffle/.

[7] https://www.ntv.com.tr/dunya/fransanin-yeni-basbakani-belli-oldu,Ld3oZI3-kEKLxivokLZW0Q.

[8] https://www.gala.fr/l_actu/news_de_stars/gabriel-attal-separe-de-stephane-sejourne-ce-jour-ou-ils-ont-eu-un-crush-immediat_481321.

[9] https://www.ipsos.com/fr-fr/barometre-politique-ipsos-le-point.

[10] Bakınız; https://www.telegraph.co.uk/world-news/2023/10/09/gabriel-attal-leads-race-to-succeed-emmanuel-macron-france/; http://politikaakademisi.org/2024/01/08/macron-sonrasi-icin-fransada-liderlik-yarisi/.

[11] Bakınız; https://www.thejc.com/news/world/barrage-of-antisemitic-abuse-for-rising-young-star-of-french-politics-mfuv8olo; https://www.youtube.com/watch?v=IMWDYbWOqxA; https://www.theguardian.com/world/2024/jan/12/jewish-students-condemn-antisemitic-tweets-french-pm-gabriel-attal-homophobia.