16 Ekim 2022 Pazar

Çin Komünist Partisi 20. Ulusal Kongresi


Giriş

1921 yılında kurulan ve geçtiğimiz yıl 100. yıldönümünü kutlayan Çin Komünist Partisi (ÇKP), 1949 yılından beri Çin Halk Cumhuriyeti’ni kurarak tek partili sistem içerisinde yönetmeyi başaran ilginç ve istinasi derecede başarılı bir siyasi oluşumdur. Yaklaşık 97 milyon üyesi olan ÇKP, aynı zamanda dünyada 180 milyon üyesi olan Hindistan’daki BJP (Bharatiya Janata Party) partisinden sonra en fazla üyeye sahip siyasi parti durumundadır. Bu yazıda, yaklaşık 2.300 delegenin katılımıyla 16 Ekim 2022 tarihinde başlayan ÇKP’nin 20. Ulusal Kongresi[1] hakkında bazı önemli notları sizlere aktaracağım. Ancak öncesinde ÇKP’nin kısa tarihçesi ve önceki Genel Sekreterleri ve ÇKP 19. Ulusal Parti Kongresi hakkında bazı bilgiler vereceğim.

ÇKP’nin Kısa Tarihçesi ve Önceki Genel Sekreterleri

Çin üzerindeki siyasi, ekonomik ve kültürel Batı hâkimiyetinin devam ettiği Çin Cumhuriyeti (1912-1949) döneminde emperyalizm karşıtı 4 Mayıs Hareketi’nin (1919) ardından 1921 yılında Şanghay şehrinde kurulan ÇKP, uzun ve zorlu geçen yılların ardından 1949 yılında Çin’de iktidara ulaşmayı başarmış bir komünist partidir.[2] Chen Duxiu ve Li Dazhao tarafından kurulan parti, kuruluşundan itibaren Çin’in bağımsızlığını, insanların eşitliğini ve Çin halkının sosyalist kalkınma yöntemiyle ekonomik refah seviyesinin artırılmasını savunmuştur.

Çin Cumhuriyeti’nde milliyetçi Kuomintang (KMT) partisinin ve lideri Çan Kay Şek’in (bazı kaynaklarda Şan Kay Şek) baskıcı iktidarı nedeniyle 1949’a kadar çok zorlu günler geçiren ÇKP, Ekim 1934-1935 tarihleri arasında Mao Zedong (bazı kaynaklarda Mao Zedung) önderliğinde “Uzun Yürüyüş” adı verilen ve neredeyse 10.000 kilometrelik çok uzun bir yürüyüşe dayalı büyük geri çekilme harekâtıyla varlığını güçlükle koruyabilmiş ve sonrasında yeniden örgütlenerek, gerilla savaşı yöntemleriyle aynı anda hem işgalci Japon güçlerine karşı İkinci Çin-Japon Savaşı’nda (1937-1945) vatanı savunma konusunda gösterdiği üstün başarı, hem de milliyetçi KMT güçlerine karşı Çin iç savaşında (1927-1936, 1946-1950) gösterdiği başarı sayesinde meşruiyetini pekiştirmiştir. Bu nedenle, Chen Duxiu (1921-1927), Xiang Zhongfa (1927-1931), Bo Gu (1931-1935) ve Zhang Wentian (1935-1943) gibi Genel Sekreterlerin ardından 1943 yılında ÇKP Genel Sekreteri olan Mao Zedong, 1949 yılında Çin Halk Cumhuriyeti’nin Kurucu Devlet Başkanı olmuştur.

Mao Zedong (1893-1976)

Büyük bir devrimci ve inanmış bir komünist olan Mao iktidarında, Çin, büyük başarıların ve trajedilerin aynı anda yaşandığı çelişkili bir gelişim seyri göstermiştir. Nitekim ulusal birliğini sağlama ve güçlü bir merkezi iktidar inşa etme konusunda büyük başarılar gösteren Mao, buna karşın komünist ekonomi (kumanda ekonomisi) modeli uygulamaları nedeniyle büyük insani felaketlere de neden olmuştur. Örneğin, komünist özeleştiri yöntemi doğrultusunda 1956 yılında Yüz Çiçek Kampanyası veya Yüz Çiçek Hareketi (Bǎihuā yùndòng) adı verilen süreçte entelektüelleri kazanmak için onları farklı fikirler üretmek konusunda teşvik eden ÇKP, 1958 yılında başlattığı ve tarımsal üretim yerine sanayi üretimini artırmayı öngören Büyük İleri Atılım (Dà yuè jìn) hamlesiyle (1958-1961) ise büyük bir felakete yol açmış ve bu süreçte Çin’de milyonlarca kişi açlıktan ölmüştür. İktidarının son 10 yıllık döneminde (1966-1976) Çin Devrimi’ni canlandırmak için Büyük Proleter Kültür Devrimi veya kısaca Kültür Devrimi (Wúchǎnjiējí Wénhuà Dàgémìng) adı verilen süreci başlatan Mao, bu süreçle de Kızıl Muhafızların kurulmasını teşvik ederek ülkede iç savaş benzeri olayların yaşanmasına ve eğitim faaliyetlerinin durmasına sebep olmuş ve bir anlamda faydadan çok zarara neden olmuştur. Ancak aynı Mao, Deng Xiaoping’in de katkısıyla, 1970’lerde Çin’in Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’ne Tayvan’ın yerine daimi üye olarak girmesini ve ABD ve Batılı ülkeler başta olmak üzere tüm diğer devletlerle ilişkilerini normalleştirmesini de sağlamayı başarmıştır.

Deng Xiaoping (Deng Şiaoping)

Mao’nun 1976 yılındaki vefatından sonra Çin’de bir iktidar mücadelesi yaşanmış ve daha sonraları “Dörtlü Çete” olarak anılan ve Mao’nun karısının da içinde olduğu kitle seferberliği siyasetine devam edilmesini istiyen grupla, lideri Deng Xiaoping olan ve Çin ekonomisinin faydacı bir siyaset temelinde yeniden inşasını savunan reformist grup arasında sert bir güç mücadelesi yaşanmıştır. Bu mücadele sonucunda ise iktidarı Deng Xiaoping kazanmış ve modern Çin Halk Cumhuriyeti’ne giden süreç başlamıştır. Nitekim 1976-1981 döneminde Genel Sekreter olan ve Dörtlü Çete’nin tasfiye edildiği Hua Guofeng döneminde Çin Komünist Partisi Merkezi Askeri Komisyonu Başkanı (1981-1989) olan Deng, daha sonra da Çin Komünist Partisi Merkezi Danışma Komisyonu Başkanı (1982-1987) da olarak Çin siyaseti ve dış politikasını şekillendiren en kudretli kişi haline gelmiştir. Bu dönemde Singapur, Güney Kore ve Japonya gibi ülkelerin ekonomik başarısından esinlenen Deng, Çin’de serbest ticaret bölgeleri kurarak ekonomide piyasalaşma sürecini başlatmış ve 2000’lerde dünya ekonomisine şekil verecek olan dev Çin Halk Cumhuriyeti’nin temellerini atmıştır.

Deng’in sahneden çekilmesinin ardından ise ÇKP’nin Zhao Ziyang (15 Ocak 1987-23 Temmuz 1989), Jiang Zemin (23 Temmuz 1989-15 Kasım 2002) ve Hu Jintao (15 Kasım 2002-15 Kasım 2012) gibi önemli Genel Sekreterleri olmuş ve bu dönemlerde de Çin’in siyasi ve ekonomik yükselişi devam etmiştir. 2012 yılı 15 Kasım tarihinden bu yana ise, Çin Komünist Partisi’nin Genel Sekreteri ve Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Başkanı Şi Cinping’dir.

ÇKP 19. Ulusal Kongresi                  

2017 yılından düzenlenen 19. ÇKP Ulusal Kongresi’nde, 2012’de düzenlenen (ÇKP Ulusal Kongresi her beş yılda bir düzenlenmektedir) 18. Parti Kongresi’nde ÇKP Genel Sekreteri seçilen ve 2013 yılında Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Başkanı olan Şi Cinping’in ikinci dönemi başlamıştır.[3]

ÇKP 19. Ulusal Kongresi’nin açılış oturumunda delegelere “Orta Düzeyli Refah Toplumu İnşasındaki Başarı ve Çin Tipi Sosyalizmin Yeni Dönemi” adlı çalışma raporunu sunan Şi Cinping, bu konuşmasında bazı önemli vurgular yapmıştır.[4] Bunlardan en dikkat çekeni, birçok yabancı basın-yayın kuruluşunun da manşetten verdiği “modern sosyalist bir ülke kurmak” vaadi olmuştur. “Modern sosyalist ülke” (modern sosyalist devlet) ve “Çin usulü sosyalizm” tanımlarıyla ne kastedildiği tam olarak anlaşılamasa da, Çin’in son yıllarda serbest piyasa ekonomisini ve dış yatırımı teşvik eden düzeni hesaba katıldığında, bunun Komünist Parti’nin eşitsizlikleri önlemek adına siyasette hâkim olmaya devam etmesi, ama ekonomide de dış yatırımlar ve özelleştirmelerin teşvik edilmesi olduğu yorumu yapılabilir. Bu, daha önce Komünist Parti yetkililerinin kullandığı “sosyal piyasa ekonomisi” (socialist market economy) tanımıyla da aslında uyumludur. Nitekim Cinping, Kongre konuşmasında geçen 5 yılda önemli gelişmeler kaydettiklerini belirterek, dışa açılımının daha da artacağını ve liberal ticareti teşvik edeceklerini söylemiştir. Ayrıca Çin usulü sosyalizmin 2020 ile 2050 yılları arasında yeni bir döneme gireceğini ifade eden Şi, bu dönemde orta ve ileri seviyede müreffeh, güçlü ve uyumlu bir toplumun inşası ile ÇKP’nin sosyalist yapısının modernleşmesinin sağlanacağını da iddia etmiştir. Bu noktada, Yeni İpek Yolu veya Kuşak Yol projesiyle Çin’in kendi küresel ticaret ağı alternatifini de yakında ortaya koyacağını belli eden Cinping, ekonomik modellerinde üretim kalitesinin artırılacağına da vurgu yapmış ve Çin’in ekonomik yapısının değişeceğinin işaretlerini vermiştir.

Şi Cinping’in konuşmasındaki bir diğer önemli vurgu, ülkesinin asla askeri yayılmacılığa yönelmeyeceğini ilan etmesi olmuştur. Bu, Çin’in son dönemdeki askeri modernizasyonu da düşünüldüğünde dünya kamuoyuna verilmiş önemli bir sözdür. Ancak Tayvan Sorunu konusunda, Çin’in politikasında gözle görülür bir değişiklik yoktur ve orta ve uzun vadede bu konuda Çin’in askeri yöntemlere yönelmesi riski hala mevcuttur. Ayrıca Şi, konuşmasında 21. yüzyıl ortalarında dünyanın en güçlü ordusuna kavuşmak istediklerini de açıkça söylemiştir. Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, konuşmasında bölgesel eşitsizliklerle (taşra ve kentler arasındaki) mücadele edileceğini de belirtmiş ve dünya genelinde kendisine şöhret kazandıran yolsuzluklarla mücadele konusunda hiçbir gevşeme yapılmayacağını açıkça belirtmiştir. Ayrıca, Cinping, siyasal reform alanında da hiçbir vaatte bulunmamış ve Komünist Parti sisteminin aynen devam edeceğini belli etmiştir. Bu anlamda, Pekin’den ilerleyen yıllarda demokratikleşme hamleleri beklemek doğru bir yaklaşım olmayacaktır.

ÇKP 20. Ulusal Kongresi

16 Ekim 2022 tarihinde Pekin’de başlayan 20. ÇKP Ulusal Kongresi’nde, ülkenin gelecekteki siyasi doğrultusu ve yönetimde yer alacak kadrolar belirlenecek ve ÇKP Genel Sekreteri Şi Cinping’in üçüncü dönemi başlayacaktır. 22 Ekim’de sona erecek olan Kongre’de, ayrıca ÇKP 19. Merkez Komitesi ve ÇKP 19. Merkezi Disiplin Denetleme Komisyonu’nun raporları gözden geçirilecek ve ÇKP Tüzüğü’nde değişiklik taslağının da onaylanacaktır.[5]

ÇKP parti yapısı[6]

Kongre’nin önemli olmasının temel sebeplerine bakıldığında; (1) Ulusal Kongre’nin önemli görevlerinin (ÇKP Merkez Komitesi’nin raporunun incelenmesi, Merkezi Disiplin Denetleme Komisyonu’nun raporunun gözden geçirilmesi, Parti’nin önemli gündem maddelerinin ele alınması ve ilgili kararların verilmesi, Parti’nin tüzüğünün değiştirilmesi, ÇKP Merkez Komitesi’nin seçilmesi ve Merkezi Disiplin Denetleme Komisyonu’nun seçilmesi) olması[7], (2) Şi Cinping’in geçtiğimiz yıllarda yaptığı anayasa değişikliği sayesinde Mao’dan sonra iki dönemden fazla iktidarda kalan ilk Genel Sekreter olması[8] ve (3) Batı ve özellikle ABD tarafından son dönemde hasım olarak algılanmaya ve lanse edilmeye başlanan Çin’in Tayvan ve dünya düzeni konusunda vereceği mesajların ne olacağı şeklinde üç ana başlık üzerinde durulabilir. Ayrıca görev süresi sona eren Başbakan Li Keçiang’ın yerine seçilecek kişi de bir diğer önemli konu olarak belirtilebilir. Keçiang’ın koltuğu için adaylar ise; Han Zheng, Hu Chunhua, Liu He ve Wang Yang’dır.[9]

Kongre’nin açılış gününde yaptığı iki saatten kısa süren konuşmada[10], Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, “sıfır Covid politikası” olarak adlandırılan sert tedbirlere dayalı politikasından ödün verilmeyeceği, Tayvan’ın ana karayla birleşmesinin mutlaka sağlanacağı ve her ne kadar barışçıl yöntemler tercih edilse de bu konuda güç kullanılmayacağına dair herhangi bir söz verilmediği ve Hong Kong’taki durumun kaostan yönetilebilir seviyeye getirildiği gibi önemli açıklamalar yaparken, ayrıca tam 73 defa güvenlikten bahsederek, ekonomiden çok siyaset odaklı bir yaklaşım geliştirmeye başladığını belli etmiştir.[11] Ek olarak, Cinping, beş yıl önce yapılan Kongre’de belirttiği gibi “modern sosyalist ülke” kurma idealinden de sıklıkla söz etmiştir.

Sonuç

Sonuç olarak, Çin’de üçüncü dönemine başlayan Şi Cinping hakkında genel bir değerlendirme yapmak gerekirse; Chatham House uzmanları Yu Jie ve Ben Bland’ın vurguladıkları üzere[12], Şi’nin Deng Xiaoping’den farklı olarak piyasalaşma idealinden ziyade “ortak refah” (common prosperity) idealine yönelmeye başladığı, aynı şekilde küreselleşme konusunda ilk yıllarında verdiği olumlu mesajları da azaltarak özellikle teknoloji konusunda “kendi kendine yeterlilik” ilkesi üzerinden hareket ettiği vurgulanabilir. Her ne kadar Şi’nin böyle davranmasında ABD’nin son yıllarda NATO belgelerine dahil edecek kadar Çin karşıtı bir söylem geliştirmesi etkili olsa da, Çin’in dış politikasında Şi döneminde giderek Rusya ile ittifaka yöneldiği ve Batı dünyası ile ilişkilerinin sorunlu bir düzleme geçtiği söylenebilir. Ayrıca ideolojik olarak da piyasalaşma ve küreselleşmenin yerini sosyalizm ve kendine yeterlilik idealleri almaya başlamış gibi gözükmektedir. Bu durum ise, 2000’lerin modern Çin’ini yaratan başarı modeliyle çelişmektedir. Bu anlamda, Çin’in geleceğinde neler yaşanacağı merak konusudur. Kongre'den çıkan bir diğer önemli mesaj da, Şi Cinping'in Tayvan'la birleşme konusunda artık sadece barışçıl yöntemlerin masada olmadığını vurgulamasıdır. Bu da, Nancy Pelosi ziyaretiyle başlayan ve ABD ile yaşanan Tayvan eksenli krizin ve karşılıklı güvensizliğin devam ettiğini göstermektedir.

                  Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ

 

KAYNAKÇA


[1] The Guardian (2022), “China’s Communist party congress: everything you need to know”, 14.10.2022, Erişim Tarihi: 16.10.2022, Erişim Adresi: https://www.theguardian.com/world/2022/oct/14/chinas-communist-party-congress-everything-you-need-to-know.

[2] Detaylar için bakınız; Ozan Örmeci (2018), Ejderin Ayak Sesleri: Dünya Siyasetinde Çin Halk Cumhuriyeti, İstanbul: Cinius Yayınları.

[3] Detaylar için; Ozan Örmeci (2017), “Çin Komünist Partisi 19. Kongresi’nden Çıkan Mesajlar”, Uluslararası Politika Akademisi, 23.10.2017, Erişim Tarihi: 16.10.2022, Erişim Adresi: http://politikaakademisi.org/2017/10/23/cin-komunist-partisi-19-kongresinden-cikan-mesajlar/.

[4] Bu konuşma buradan izlenebilir; https://www.youtube.com/watch?v=Kqn5iI35wEw.

[5] CRITürk (2022), “ÇKP 20. Ulusal Kongresi Beijing’de başladı”, 16.10.2022, Erişim Tarihi: 16.10.2022, Erişim Adresi: https://criturk.com/ckp-20-ulusal-kongresi-beijingde-basladi/.

[6] Emre Aytekin (2022), “ÇKP'nin 20. Ulusal Kongresi, Çin'in iktidar piramidini yeniden şekillendirecek”, Anadolu Ajansı, 10.10.2022, Erişim Tarihi: 16.10.2022, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/ckpnin-20-ulusal-kongresi-cinin-iktidar-piramidini-yeniden-sekillendirecek/2707174.

[7] CRITürk (2022), “ÇKP 20. Ulusal Kongresi neden önemli?”, 12.10.2022, Erişim Tarihi: 16.10.2022, Erişim Adresi: https://turkish.cri.cn/2022/10/12/ARTIiLeuGVakaHP9nROfys4k221012.shtml.

[8] AlJazeera (2022), “What you need to know about China’s 20th Communist Party Congress”, 15.10.2022, Erişim Tarihi: 16.10.2022, Erişim Adresi: https://www.aljazeera.com/news/2022/10/15/what-to-know-about-chinas-20th-communist-party-congress.

[9] A.g.e.

[10] CNA (2022), “Highlights from Xi Jinping's opening speech at China's Communist Party Congress”, 16.10.2022, Erişim Tarihi: 16.10.2022, Erişim Adresi: https://www.youtube.com/watch?v=6Fa5yKYCcL0.

[11] BBC (2022), “China congress: Xi Jinping doubles down on zero-Covid as meeting opens”, 16.10.2022, Erişim Tarihi: 16.10.2022, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/news/world-asia-china-63226230.

[12] Yu Jie & Ben Bland (2022), “20th CCP National Congress: Five issues to watch”, Chatham House, 13.10.2022, Erişim Tarihi: 16.10.2022, Erişim Adresi: https://www.chathamhouse.org/2022/10/20th-ccp-national-congress-five-issues-watch.

Gönderen zaman:

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Kaydol: Kayıt Yorumları (Atom)