2020 KKTC Cumhurbaşkanlığı Seçimi

Giriş

Türkiye Cumhuriyeti açısından en özel ülkelerden olan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde, ki bu durum karşılıklıdır zira KKTC’yi şu ana kadar tanıyan tek devlet Türkiye Cumhuriyeti olmuştur, 2020 Cumhurbaşkanlığı seçimi ilk turu 26 Nisan 2020 tarihinde yapılacak. İlk turda hiçbir adayın yüzde 50 oy oranını geçerek seçilmesi beklenmediği için, seçimin ikinci turunun bir hafta sonra 3 Mayıs tarihinde yapılması öngörülüyor. Oldukça çekişmeli geçmesi beklenen seçim, KKTC’de demokratik geleneğin derinleşmesi ve çeşitli ekonomik ve siyasal sorunlar nedeniyle zaman zaman tepkisel bir ruh haline bürünebilen Kıbrıs Türk halkının devletlerine olan aidiyetlerinin yükseltilmesi anlamında son derece faydalı bir işlev görecektir. Zira unutulmamalı ki, Müslüman nüfusu yoğun ülkelerden son dönemde sadece Tunus’ta demokratik bir rejim işlerliğini sürdürüyor ve Müslüman devletlerin demokrasinin aşınması konusunda ciddi sorunları bulunuyor. Ayrıca, bu noktada, KKTC’de Fransa’ya benzer şekilde yarı-Başkanlık sisteminin uygulandığını ve Cumhurbaşkanı’nın Kıbrıs müzakereleri başta olmak üzere birçok idari konuda önemli yetkilerinin olduğunu belirtmekte de fayda var.

Önceki Seçimler

1975-1983 döneminde var olan Kıbrıs Türk Federe Devleti dönemi de hesaba katıldığında, bugüne kadar KKTC’de toplam 9 Cumhurbaşkanlığı seçimi yapılmıştır.[1] Bu seçimlerden 1995 ve 2015 seçimleri ikinci turda sonuçlanırken, diğer 7 seçimde galip gelen kişi ilk turda belirlenmiştir.

1976 tarihinde yapılan ilk Cumhurbaşkanlığı seçiminde, Ulusal Birlik Partisi (UBP) adına seçime giren Rauf Denktaş ilk turda rahat şekilde Cumhurbaşkanı seçilirken, Cumhuriyetçi Türk Partisi (CTP) adayı Ahmet Midhat Berberoğlu ile bağımsız adaylar Dr. Mustafa Şevki Lusignan ve Dr. Servet Sami Dedeçay da seçime katılan diğer adaylar olarak adlarından söz ettirmişlerdir.

1981 tarihli ikinci Cumhurbaşkanlığı seçiminde ise; UBP adına Rauf Denktaş, CTP adına Özker Özgür, Toplumcu Kurtuluş Partisi (TKP) adına Ziya Rızkı, Demokratik Halk Partisi (DHP) adına Hüsamettin Tanyar ve bağımsız aday Dr. Servet Sami Dedeçay yarışmışlardır. Seçim sonucunda, Rauf Denktaş yine ilk turda seçilmeyi başarmıştır.

1983 yılında kurulan KKTC’nin ilk resmi Cumhurbaşkanlığı seçimi olan 1985 seçimlerinde de, UBP’li Rauf Denktaş, ilk turda yüksek bir oyla seçilmeyi başarmıştır. Seçime katılan diğer adaylar ise; CTP adına Özker Özgür, TKP adına Alpay Durduran ve bağımsız adaylar Dr. Servet Sami Dedeçay, Ayhan Kaymak ve Arif Hasan Tahsin Desem olarak sıralanmışlardır.

1990 tarihli seçimde, UBP’li Rauf Denktaş yine ilk turda seçilmeyi başarırken, Yeni Kıbrıs Partisi (YKP) adına Alpay Durduran ve bağımsız aday İsmail Bozkurt seçime giren diğer Cumhurbaşkanı adayları olmuşlardır.

1995 tarihli KKTC Cumhurbaşkanlığı seçimi, ikinci tura kalan ilk Cumhurbaşkanlığı seçimi olarak dikkat çeker. Bu seçimde, ilk turda en çok oyu olan bağımsız Cumhurbaşkanı adayı Rauf Denktaş ile UBP’li Dr. Derviş Eroğlu ikinci tura kalmışlar ve ikinci turda Denktaş Eroğlu’nu geçerek ipi bir kez daha göğüslemeyi başarmıştır. İlk turda seçime katılan diğer adaylar ise; CTP adına Özker Özgür, TKP adına Mustafa Akıncı, YKP adına Alpay Durduran ve bağımsız adaylar Sami Güdenoğlu ve Ayhan Kaymak olarak sıralanmışlardır.

2000 yılındaki Cumhurbaşkanlığı seçiminde, bağımsız aday Rauf Denktaş yine seçilmeyi başarırken, bu defa yine UBP’li Dr. Derviş Eroğlu ile ikinci tura kalmış; ama Eroğlu’nun ikinci turda adaylıktan çekilmesiyle nedeniyle seçim ilk turun ardından sonuçlanmıştır. Seçime giren diğer adaylar ise; CTP adına Mehmet Ali Talat, TKP adına Mustafa Akıncı, Yurtsever Birlik Hareketi adına Arif Hasan Tahsin Desem ve bağımsız adaylar Ayhan Kaymak, Turgut Afşaroğlu ve Şener Levent olmuşlardır.

2005 tarihli Cumhurbaşkanlığı seçiminde, CTP adına ilk turda yüzde 55,59 oyla seçilen Mehmet Ali Talat, KKTC’nin ikinci Cumhurbaşkanı olarak tarihe geçmiştir. Bu seçimde, UBP’li Dr. Derviş Eroğlu yüzde 22,73 oy almasına rağmen ikinci tura kalamamıştır. Seçime giren diğer adaylar ise şunlardır; yüzde 13,22 oy alan Demokrat Parti (DP) adayı Dr. Mustafa Şenol Arabacıoğlu, yüzde 4,79 oy alan Yeni Parti (YP) adayı Nuri Çevikel, yüzde 1,71 oy alan bağımsız aday Zeki Beşiktepeli, yüzde 1,05 oy alan TKP adayı Hüseyin Angolemli, yüzde 0,44 oy alan Kıbrıs Sosyalist Partisi (KSP) adayı Zehra Cengiz, yüzde 0,31 oy alan bağımsız aday Arif Salih Kırdağ ve yüzde 0,17 oy alan bağımsız aday Ayhan Kaymak.

2010 Cumhurbaşkanlığı seçiminde UBP’li Dr. Derviş Eroğlu ilk turda yüzde 50,35 oyla KKTC’nin üçüncü Cumhurbaşkanı seçilirken, bağımsız aday Mehmet Ali Talat yüzde 42,87 oy almayı başarmıştır. Seçime giren diğer bağımsız adaylardan Tahsin Ertuğruloğlu yüzde 3,81, Zeki Beşiktepeli yüzde 1,61, Mustafa Kemal Tümkan yüzde 0,79, Arif Salih Kırdağ yüzde 0,43 ve Ayhan Kaymak yüzde 0,14 oranında oy alabilmişlerdir.

2015 Cumhurbaşkanlığı seçimi, KKTC’de ikinci tura kalan bir diğer Cumhurbaşkanlığı seçimi olmuştur. İlk turda en çok oyu alan UBP’li (DP’nin de dışarıdan desteklediği) Dr. Derviş Eroğlu (yüzde 28,15) ile Toplumcu Demokrasi Partisi’nin (TDP) desteklediği bağımsız aday Mustafa Akıncı’nın (yüzde 26,94) ikinci tura kaldıkları seçim sonucunda, sosyalist aday Akıncı -beklenmedik bir şekilde- yüzde 60,50 oyla KKTC’nin dördüncü Cumhurbaşkanı seçilmiştir. İlk turda yarışan CTP’li Sibel Siber yüzde 22,53 ve bağımsız aday Kudret Özersay yüzde 21,25 oy alan diğer yüksek profilli adaylar olarak dikkat çekerlerken, bağımsız adaylardan Arif Salih Kırdağ, Mustafa Onurer ve Mustafa Ulaş yüzde 1’in altında kalmışlardır.

2020 Cumhurbaşkanlığı Seçimi Adayları

2020 KKTC Cumhurbaşkanlığı seçimi öncesinde seçime gireceği açıklanan adaylar birer birer adaylıklarını açıklamışlar ve kampanya süreçlerine hız vermişlerdir. Seçime girecek adaylar arasında en çok dikkat çeken isim, kuşkusuz, mevcut Cumhurbaşkanı Mustafa Akıncı’dır (1947-).[2] Seçime bağımsız olarak giren ancak eski partisi TDP’nin desteğini muhafaza eden Akıncı, Kıbrıs’ta çözüm yanlısı sol görüşlü bir lider olarak dikkat çekmektedir. Akıncı, 2015 yılında Kıbrıs’ta çözüm yönünde halk beklentisi ve iradesinin güçlü olduğu bir dönemde seçilmiş; ancak 2017 Crans-Montana görüşmelerinin sonuçsuz kalması neticesinde en güçlü siyasi argümanı şu an için gündemden düşmüştür. Dahası, Akıncı’nın Kıbrıs’taki çözüm müzakerelerinin sonuçsuz kalmasının ardından bile Türkiye’ye yönelik eleştirel tavrını sürdürmesi ve İngiliz The Guardian gazetesine verdiği röportajda Türkiye’ye bağlanmayı “korkunç” (horrible) olarak değerlendirmesi[3], Türkiye’de ve KKTC’deki sağ çevrelerde tepkiyle karşılanmıştır.[4] Nitekim Türk Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Cumhurbaşkanı Akıncı’yı “dürüst olmamak”la itham etmiş ve onu kınayan açıklamalar yapmıştır.[5] Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da, Akıncı’nın açıklamalarını “talihsiz bir beyan” olarak değerlendirmiş ve KKTC Cumhurbaşkanı’nı Rauf Denktaş ve Fazıl Küçük’ün mücadelelerini hiçe saymakla eleştirmiştir.[6]

Mustafa Akıncı

Akıncı’ya yönelik Türkiye ve KKTC’deki milliyetçi çevrelerdeki tepkilere karşın, uzun yıllar İngiliz kolonisi olarak kalan ve son yıllarda sınır kapılarının açılmasıyla Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ve Avrupa Birliği’nin etkisine maruz kalan Kıbrıs Türk halkının tepkileri Türkiye ile mutlak uyum içerisinde değildir. Nitekim Gezici araştırma şirketinin Ocak ayında yaptığı bir anket çalışmasında, Akıncı, yüzde 28,8 destekle UBP’li Başbakan ve Cumhurbaşkanı adayı Ersin Tatar’ın ardından en popüler aday olarak öne çıkmıştır.[7] Dolayısıyla, gerek Kıbrıs Türklerinin protest siyasal kültürü, gerekse de adadaki çözümsüzlüğe yönelik tepkiler nedeniyle, Akıncı’nın bu seçimde de favori aday olmamasına karşın seçilme şansı halen bulunmaktadır. Türkiye'deki siyasetçilerin Akıncı'ya yönelik sert sözleri de, ilginç bir şekilde KKTC'deki sol seçmeni motive etmekte ve onun oy oranını korumasını sağlamaktadır.

Gezici araştırma şirketinin 2020 Ocak ayında yaptığı ankette çıkan sonuçlar

Seçime favori olarak giren aday ise, UBP Genel Başkanı ve Başbakan Ersin Tatar’dır (1960-). 2020 Ocak ayında yapılan Gezici anketinde yüzde 34,2 destekle ilk sırada çıkan Tatar, sık sık Türk devlet adamlarınca kabul edilen ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın desteğini alan[8] bir aday olarak sivrilmektedir. Doğu Akdeniz’de Kıbrıs Rum Yönetimi’nin yaptığı doğalgaz arama, sondaj çalışmaları ve enerji anlaşmalarını “gaspçı tutum” olarak değerlendiren[9] Tatar, çözüme alenen karşı çıkmamakla birlikte, iki devletli çözümden yana bir siyasetçi olarak dikkat çekmektedir.[10] Tatar, Başbakanlığı döneminde Kapalı Maraş’ın turizme açılması yönünde yaptığı girişimlerle de takdir toplamış ve KKTC ekonomisini geliştirmek adına alternatif bir proje ortaya koymayı başarmıştır.[11] İngiltere’de Cambridge Üniversitesi’nde mezun olan ve bir dönem Türkiye ve KKTC’de televizyonculuk da yapan Tatar, yüksek profilli milliyetçi bir lider olarak bu seçime favori olarak girmektedir.[12] Tatar’ın sıkıntısı ise, KKTC’de oldukça güçlü olan sol tabanın Türkiye’ye yönelik tepkiler nedeniyle ona oy vermeyecek olmasıdır. Ayrıca UBP içerisinde yaşanan tartışmalar ve eski Genel Başkan ve Başbakan Hüseyin Özgürgün ekibinin partiden dışlanması, Tatar'a sağdan gelecek desteği de kısmen azaltabilir. Buna karşın, seçimi ikinci turda Ersin Tatar’ın kazanmasını beklemek şu an için en makul görüş olarak karşımıza çıkmaktadır.

Ersin Tatar

Seçimde iddialı olması beklenen bir diğer aday ise, KKTC’nin köklü sol/sosyal demokrat partisi CTP’nin Genel Başkanı olan Tufan Erhürman’dır (1970-).[13] Genç ve başarılı bir sosyal demokrat lider olarak sivrilen Erhürman, akademisyen, hukukçu ve diplomat gibi birçok mesleği icra etmiş önemli bir siyasetçidir. Kıbrıs’ta federatif tek devletli bir çözüme ilkesel olarak karşı çıkmayan Erhürman, buna karşın Rumların Doğu Akdeniz’deki tek taraflı faaliyetlerini eleştirerek, Cumhurbaşkanı Akıncı’ya kıyasla merkeze biraz daha yakın bir pozisyon almaya çalışmaktadır.[14] Gezici anketinde yüzde 17,4 destekle üçüncü sırada gözüken Erhürman, partisi CTP’nin de köklü geçmişi nedeniyle, bu seçimde ilk turda ilk ikiye girmesi halinde, ikinci turda sürpriz yaparak Cumhurbaşkanı seçilme potansiyeline sahiptir. Ancak Erhürman’ın dezavantajı, ilk turda ilk ikiye girmesinin kolay gözükmemesidir. Bunun nedeni de, kuşkusuz, sol oyların Akıncı ile Erhürman arasında bölünmesidir.

Tufan Erhürman

Seçime bağımsız olarak girecek Halkın Partisi kurucu lideri ve KKTC Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Kudret Özersay (1973-)[15] ise, 2020 KKTC Cumhurbaşkanlığı seçiminde iddialı olması beklenen dördüncü ve son lider olarak belirtilebilir. KKTC Cumhurbaşkanı adına müzakereci sıfatıyla Kıbrıs müzakerelerinde görev yapan en uzun süreli lider olan Özersay, Kıbrıs Sorunu konusunda gayet bilgili, Türkiye’yi iyi tanıyan ve akademisyen kökenli genç bir siyasetçidir. Merkezde konumlanan Özersay, birçok kitap ve makalenin yazarıdır ve yurtdışındaki yoğun diplomatik temaslarıyla son yıllarda adından söz ettirmektedir. Gezici anketinde desteği yüzde 8,3 gibi düşük düzeyde çıkmasına karşın, Özersay’ın geçtiğimiz iki ay içerisinde yaptığı propaganda çalışmaları ve Kıbrıs Sorunu’nda yaratıcı öneriler yapabilmesi niteliğiyle[16], KKTC Cumhurbaşkanı seçilebilmesi kesinlikle bir mucize kabul edilmemelidir. Ancak bunun için, Özersay’ın ilk turda ilk ikiye girmesi gereklidir. Kapalı Maraş’ın turizme açılması projesinde Ersin Tatar’la birlikte imzası bulunan Özersay, Türkiye ile de iyi ilişkilere sahiptir. Ancak buna karşın, Özersay, Tatar’ın şu an için bir adım arkasında gözükmektedir. Bunun nedeni ise, sağ tabandan ziyade merkezde konumlanması ve UBP desteğini Tatar'ın almasıdır.

Kudret Özersay

Diğer aday adaylarına bakıldığında; Türkiye yanlısı Yeniden Doğuş Partisi ile son dönemde gelecek adına umut vadeden bir çıkış yakalayan İlahiyatçı Profesör Erhan Arıklı, bu seçimde Cumhurbaşkanlığı şansı olmamasına karşın, iyi bir oy oranına ulaşarak, sonraki seçimler öncesinde ismini duyurabilir. Adaylığı beklenen DP’li Serdar Denktaş ise, ki kendisi bilindiği üzere Rauf Denktaş’ın oğludur, bu seçimde Cumhurbaşkanı adayı olmama kararı almıştır.[17] 29 Mart 2020’de sona erecek adaylık sürecine kadar CTP’li eski KKTC Cumhuriyet Meclisi Başkanı kadın siyasetçi Sibel Siber’in de aday olabileceği ifade ediliyor.[18] Siber, aday olursa kadın ve sol seçmenden oy alabilecek bir aday olmasına karşın, Cumhurbaşkanlığı şansı 2015’e kıyasla daha zor gözüküyor.

Seçimi Etkileyebilecek Faktörler

Küçük bir ülke olan KKTC’de, Türkiye ve benzeri büyük demokrasilerden farklı olarak, yerel dinamikler ve seçmenlerle kurulan doğrudan diyalog seçimde büyük rol oynayabiliyor. Bu nedenle, adayların seçim kampanyası ve propagandaları, Türkiye’deki il ve ilçe belediye seçimlerine benzetilebilecek şekilde, seçmen üzerinde çok etkili olabiliyor. Dolayısıyla, bu seçimde de, kampanya sürecini iyi yöneten ve basın-yayın organlarının yayınları ve mitingler yoluyla halka daha iyi ulaşan adayların seçim öncesinde oy oranlarını arttırmaları gayet mümkün gözüküyor. Bunu, 2012-2016 döneminde yaklaşık dört yıl süreyle KKTC’de yaşadığım ve 2014 yılında Mehmet Harmancı’nın tüm anketleri yanıltarak Lefkoşa Türk Belediye Başkanı seçildiği yerel seçim ve 2015 yılında Mustafa Akıncı’nın büyük bir sürpriz yaparak seçildiği Cumhurbaşkanlığı seçimini yerinden ve doğrudan gözlemleyen bir Siyaset Bilimci olarak ayrıca vurgulamak isterim. Bu faktör hesaba katıldığında, Mustafa Akıncı, Kudret Özersay ve Tufan Erhürman’ın kampanya süreçleri ve hitabet anlamında diğer adaylardan önde olduğu söylenebilir.

KKTC özelinde bir diğer faktör, kuşkusuz, Türkiye’nin seçimde işaret edeceği adaydır. Bu konuda Türk devlet adamları çoğu zaman renk vermeseler de, adada Türkiye’nin hangi adaya destek verdiği seçim öncesinde Kıbrıs Türk halkı tarafından adeta “herkesin bildiği bir sır” haline gelebiliyor. Bu seçimde de, Başbakan Ersin Tatar’ın Ankara’nın desteğini almayı başardığı görüşü seçmendeki genel kanı olarak göze çarpıyor. Bu nedenle de, Tatar’ın Türkiye kökenli ve Türkiye’yi seven seçmenlerden yüksek oy alması ve seçilmesi en olası ihtimal olarak görülüyor.

KKTC seçimlerinde üçüncü önemli parametre ise, Kıbrıs ve dünya genelindeki siyasi konjonktür oluyor. Bu seçim öncesinde ise, 2015’ten farklı olarak, adada ve dünyada oldukça milliyetçi rüzgârlar esiyor. ABD’de Başkan Donald Trump’ın Başkanlık yarışına güçlü girdiği, Birleşik Krallık’ta Boris Johnson’ın Başbakan seçilerek Brexit’i gerçekleştirdiği ve Türkiye, Yunanistan ve Güney Kıbrıs Rum Kesimi’nin de Doğu Akdeniz’de milliyetçi politikalara yöneldiği bir dönemde, siyasi konjonktür de açıkçası Ersin Tatar’ı işaret ediyor.

Sonuç

Sonuç olarak, Kıbrıs Türk halkı ve Türkiye’ye iyi bir gelecek getirmesini dilediğim 2020 KKTC Cumhurbaşkanlığı seçimi, KKTC’de demokratik yaşamın yerleşmesi ve gelişmesi açısından son derece önemli ve tarihi bir süreç olacaktır. Bu nedenle, tüm KKTC vatandaşlarını sandığa giderek destekledikleri adaya özgürce oy vermeye çağırıyor ve İstanbul’dan Türk halkının sevgi ve selamlarını iletiyorum. Seçime dair bir tahmin ve dilekte bulunmanın KKTC'nin iç işlerine müdahale anlamına geleceğini düşünerek de, seçim öncesinde nesnel bir gözlemci olarak değerlendirmelerde bulunacağımı ve KKTC seçimlerini İngilizce ve Fransızca yayınlarımızla ilerleyen günlerde tüm dünyaya duyurmaya gayret edeceğimi de belirtmek istiyorum. 

Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ

[1] Tüm seçimlerin resmi sonuçlarına buradan bakılabilir, http://ysk.mahkemeler.net/index.php/cumhurbaskanligi-secimleri/.
[2] Mustafa Akıncı’nın biyografisi için; https://tr.wikipedia.org/wiki/Mustafa_Akıncı.
[3] Bakınız; https://www.theguardian.com/world/2020/feb/06/turkish-cypriot-leader-warns-cyprus-facing-permanent-partition-mustafa-akinci.
[4] Akıncı’ya yönelik tepkilerden bazı örnekler için; https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/uzmanlar-kktc-cumhurbaskani-akincinin-the-guardiana-verdigi-demeci-degerlendirdi-/1728584.
[5] https://www.ntv.com.tr/turkiye/bakancavusogludan-mustafa-akinciya-tepki,sZTzhhjDP0mogGR0bMtzJA.
[6] https://www.milliyet.com.tr/siyaset/erdogandan-akinciya-sert-tepki-cok-talihsiz-bir-beyanda-bulundu-6142896.
[7] https://www.gundemkibris.com/kibris/gezici-anket-sonuclarini-acikladi-tatar-onde-h288889.html.
[8] Bakınız; https://www.aa.com.tr/tr/vg/video-galeri/cumhurbaskani-erdogan-kktc-basbakani-ersin-tatari-kabul-etti-/0.
[9] https://www.aa.com.tr/tr/dunya/kktc-basbakani-tatar-rum-tarafinin-gaspci-tutumuna-asla-boyun-egmeyecegiz/1690332.
[10] https://www.express.co.uk/news/politics/1246274/brexit-cyprus-north-south-turkish-cypriot.
[11] Bakınız; https://www.timeturk.com/ersin-tatar-maras-on-sene-icerisinde-tamamen-acilmis-olabilir/haber-1213725.
[12] Ersin Tatar’ın biyografisi için; https://tr.wikipedia.org/wiki/Ersin_Tatar.
[13] Tufan Erhürman’ın biyografisi için; https://tr.wikipedia.org/wiki/Tufan_Erh%C3%BCrman.
[14] Bakınız; https://www.aa.com.tr/tr/dunya/rumlar-akdenizde-turkiyeyi-de-denklem-disinda-tutmaya-calisiyor/1570874.
[15] Kudret Özersay’ın biyografisi için; https://tr.wikipedia.org/wiki/Kudret_Özersay.
[16] https://www.aa.com.tr/tr/dunya/kktc-basbakan-yardimcisi-ozersay-cumhurbaskanligi-adayligini-degerlendirdi/1720283.
[17] http://www.detaykibris.com/serdar-denktas-cumhurbaskanligina-aday-olmayacak-207275h.htm.
[18] https://www.kibrisgazetesi.com/sibel-siber-yuzde-altmis-aday-makale,10491.html.