Sehavet Neciyev, 1986 Azerbaycan doğumludur. 2004 yılında Visten Köy Lisesi’nden mezun oldu. 2006 yılında askerlik görevini tamamladı, 2013 yılında Kocaeli Üniversitesi İletişim Fakültesi Gazetecilik Bölümü’nden mezun oldu. 2015 yılında Kocaeli Üniversitesi Gazetecilik Anabilim Dalı’nda ‘Türkiye’de ve Azerbaycan’daki Haber Partallarının Tarafsızlık Kavramı Bağlamında İncelenmesi’ adlı teziyle yüksek lisans eğitimini tamamladı. 2024 yılında İstanbul Üniversitesi Gazetecilik Anabilim Dalı’nda ‘Dijital Dünyada Vatandaşlık: Bilinç, Haklar ve Hak İhlalleri Çerçevesinde Bir Analiz’ adlı teziyle doktora çalışmasını tamamladı. Eğitim almakla birlikte reklam ajansında ve haber partallarında çalıştı. İletişim alanında akademik çalışmalar yaptı. Yeni medya, fotoğraf düzenleme, tasarım, çizim, video kurgu, ses tasarımı, siber güvenlik, yapay zekâ ve Arama Motoru Optimizasyonu (SEO) ilgi duyduğu çalışma alanlarıdır.
Ozan Örmeci: Kitabınızın ana temasından biraz bahseder misiniz?
Sehavet Neciyev: Bu kitabın ana teması dijital dünyadaki gelişmelere paralel olarak dijital hakların ve sorumlulukların farkında olmak ve temel sorunlara yönelik çözüm önerileri sunmaktır. Hem gerçek, hem de dijital dünyada sorunların üstesinden gelebilmek için dijital dünyada hakların ve sorumluluklarının farkında olan, aktif, dinamik, sorumlu ve katılımcı bireylerden oluşan bir toplumun ortaya çıkması büyük önem taşımaktadır. Kitap, toplam üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde dijital dünya düzeninde vatandaşların hakları ve sorumlulukları, ikinci bölümde dijital dünya düzeninde hak ihlalleri, etkileri ve sonuçları ele alınmıştır. Üçüncü bölümde ise, Türkiye’de ve ABD’de dijital dünyada vatandaşlıkla ilgili akademik çalışmalar yapmış bilim insanları ve uzmanların görüşleri esas alınarak dijital dünya düzenindeki beş temel soruna yönelik çözüm önerileri ortaya konulmuştur.
Bilim insanlarına ve uzmanlara sorulan sorular:
- Dijital dünyada endişe duyulan sorunlardan biri veri tekelciliği ve olumsuz etkileridir, bu konuda dezavantajlı ülkeleri de kapsayacak çözüm önerileri neler olabilir?
- Dijital dünyada siber saldırıları ve savaşları önlemek amacıyla ne tür tedbirler alınmalıdır, siber suçlara yönelik ülkeler arasında yapılan anlaşmalar ne kadar güvenilir olabilir?
- Egemen sınıf, dijital dünyada toplumsal ilişkileri manipüle etmek amacıyla dijital eşitsizlikleri görmezden gelir ve aktif katılımı çeşitli yöntemlerle engellemeye çalışır. Bu sorunları en azından azaltabilmek amacıyla ne tür önlemler alınabilir?
- Dijital dünyada kişisel verilerin toplanması, saklanması, korunması ve farklı amaçlarla kullanılmasına ilişkin sorunların çözülmesine yönelik hangi adımlar atılmalıdır?
- Gelişmekte olan ülkeler tarafından altyapısı hazırlanan teknoloji tabanlı şirketler, dijital platformlar ve teknolojiler neden rekabet esasları üzerine kurulan serbest piyasada ABD merkezli büyük teknoloji şirketleriyle (Alphabet, Apple, Amazon, Meta, Microsoft...) küresel ölçekte rekabet edemezler?
Ozan Örmeci: Günümüz dünyasında vatandaşlık mekanizmasının dijital ortama evirilmesi ve dünyanın dijital bir yer olması ne anlama geliyor?
Sehavet Neciyev: 1990’lardan sonra internetin yaygınlaşmasıyla dünya düzeninde hızlı bir değişim yaşanmaya başlamıştır. Vatandaşlık kavramı da bu değişimden etkilenerek dijital dünyada vatandaşlık anlamına gelen küresel vatandaşlık, çevresel vatandaşlık ve çok kültürlü vatandaşlık olarak tanımlanmıştır. İnternet aracılığı ile dünyanın dört bir yanından birbiri ile bağlantı kuran insanların aynı çevrimiçi ortamı aynı şehri paylaşır gibi paylaşması da dünyanın aynı zamanda dijital bir yer olduğunu göstermiştir.
Dijital dünyada vatandaşlık, kısaca, vatandaşlık sorumluluklarının dijital ortamda yerine getirilmesi demektir. Daha detaylı tanımlamak gerekirse, dijital dünyaya güvenli, bilinçli, üretken ve sorumlu bir şekilde katılma yeteneğidir. Dünyadaki dijital dönüşüm tüm olanaklarıyla günlük hayatımıza yön vermektedir. Aynı zamanda toplum için gerekli olan tüm uygulamaların pratiklerin, hizmetlerin dijital ortama taşınmasıyla dijital dünyada vatandaşlık için gerekli olan bilgilerin, araçların ve dijital ortamda var olabilmek için gerekli olan yeteneklerin öğrenilmesi de zorunlu hale gelmiştir.
Ozan Örmeci: Dijital dünyadaki gelişmeler ulusal devlet yönetimini nasıl etkilemektedir?
Sehavet Neciyev: Teknolojik gelişmelerin ışığında dünya toplumunun ulusal devlet yönetiminden kurtulmak için fırsat kolladığı aşikardır. Gelinen noktada ulusal devlet temelli yönetimler ve büyük boyutlu parlamentolar artık gençlerin ve tepkili kitlelerin referans noktası olmaktan çıkmıştır. Dünyanın dört bir yanındaki toplumsal hareketler, hakları ihlal edilmiş bireyler uluslararası normları, ulusötesi anlaşmaları referans göstermektedir. Dijital olanaklar ulusal sınırları ortadan kaldırdığı için artık ulusal devlet düzeninin eski geleneklerle devam ettirilmesi dezavantajlı konumda olan kesime eziyet etmekten başka bir sonuç doğurmaz. Geçmişten farklı olarak dijital çağda yaşanan hak ihlalleri devasa boyutlarda bilinir hale gelmiştir. Başka bir ifadeyle, bilgi teknolojileri sayesinde dünya genelinde kötülüklerin/hak ihlallerinin bilinirlilik oranı geçmişe nazaran çok artmıştır ve artmaya devam etmektedir. Bu gelişmelere paralel olarak dünya genelindeki huzursuzluk da kat kat artmış durumdadır.
Ozan Örmeci: Kitapta, vatandaşların haklarını savunmak için nasıl örgütlenebileceği konusunda öneriler sunuyor musunuz?
Sehavet Neciyev: Evet hocam, kitapta daha iyi yönetilen veya refah düzeyi yüksek olan ülkelerde insanların haklarını savunmak için nasıl örgütlendiğine yönelik çeşitli örneklere yer verilmiştir.
Ozan Örmeci: Kitabınızda yer verdiğiniz ve çok beğendiğiniz bir alıntıyı paylaşır mısınız?
Sehavet Neciyev: Evet, durumsal farkındalığın önemiyle ilgili Alfred Hermida’nın “Herkese Söyle: Sosyal Medyada Neden Paylaşımda Bulunuruz” adlı kitabından beğendiğim bir alıntıyı paylaşmak istiyorum. Bu alıntı sadece dijital dünyada değil yaşamın her evresinde gereklidir.
"Durumsal farkındalığın üç temel seviyesi vardır. İlk seviye etrafınızda olan bitenin farkında olmak; eylemleri ve olayları takip ve tespit etmek ve tanımaktır. İkinci seviye, tutarsız olabilecek elementleri ele alıp onları bir araya getirerek büyük resmi görerek etrafınızda olan bitenleri anlamlandırmaktır. Üçüncü seviye, bu kavrayışı kullanarak bir sonraki adımda ne olacağını yorumlamak ve bu sayede en iyi kararı verebilmektir."
Ozan Örmeci: Üçüncü bölümde dijital dünyada vatandaşlıkla ilgili akademik çalışmalar yapmış bilim insanlarının ve uzmanların görüşlerini esas alarak dijital dünya düzenindeki 5 temel soruna yönelik çözüm önerileri ortaya konduğunuzu belirttiniz. Önerilerinizden biraz bahseder misiniz?
Sehavet Neciyev: Dijital hak ve sorumlulukların güvence altına alınması ve dünya toplumunu olumsuz etkileyen sorunların çözülmesi için uluslararası bir kurumun kontrolünde hükümetlerin, büyük teknoloji şirketlerinin iş birliği çerçevesinde evrensel ve güvenli bir dijital ekosistemin hazırlanması önerilmiştir. Hükümetler, uluslararası kuruluşlar, büyük teknoloji şirketleri ve uzman toplulukları uluslararası mutabakat çerçevesinde insan hakları, eğitim, şeffaflık ve kapsayıcı diyalog gibi değerlere odaklanarak dünya toplumunun tamamını kapsayan demokratik stratejiler izlemelidir. Dijital dünyada kilit rol oynayan kuantum hesaplama, yapay zeka, blockchain ve kritik çip teknolojileriyle silahlanma yarışlarını, küresel liderlik ve ekonomik çıkar mücadelelerini hızlandırmak yerine dünya toplumunun yaşam kalitesini artırmak için kullanılması daha erdemli bir davranış olacaktır.
Dünya toplumu güvenli bir dijital ekosisteminin yaratılması ve onun korunmasına yönelik adımların atılması ve uluslararası bir kurumun bu konuda görev üstlenmesi hususunda hükümetlere, uluslararası kuruluşlara ve büyük teknoloji şirketlerine demokratik eylemlerle baskı yapmalıdır. Başka türlü dijital dünyada demokratik/insani değerler göz ardı edilerek saldırı ve savunma stratejilerinin geliştirilmesiyle ortaya çıkan çatışmaları ve huzursuzlukları sonlandırmak kolay olmayacaktır. Örneğin, AB üye devletler için “Dijital Tek Pazar” tüzüğüyle büyük platformları ve arama motorlarını verilerin toplanması, saklanması, dezenformasyon, nefret söylemi gibi zararlı içeriklerle ilgili yeni kurallara uymak zorunda bırakmıştır. AB’nin 27 üye devlet için güvenli ekosistem oluşturma mantığıyla tüm dünya ülkeleri için de benzer sistemi oluşturmak mümkündür.
Global bir dijital ekosisteme ait örnek bir platform olarak Global Network Initiative (GNI) gösterilebilir. GNI, şirketlerin, akademisyenlerin, yatırımcıların ve sivil toplumun tek bir sesle konuştuğu ve dünya çapında dijital dünyada insan haklarına saygı duyan yasa ve politikaları savunmak için hükümetleri ve uluslararası kurumları toplu olarak bir araya getiren benzersiz yetkili bir platformdur. GNI, 2017 yılından itibaren politika çalışmalarını dört öncelikli konu alanında yapmıştır: Ağ kesintileri, aracı sorumluluk ve içerik düzenlemesi, gizlilik ve gözetim ve yargı yetkisine ilişkin iddialar ve sınırlar.
Bu öneriler sosyal sistemlerin ve ekonomik sistemlerin işleyişi de göz önünde bulundurularak uluslararası tarafsız bir kurum tarafından gerçekleştirilse dünya düzeni daha şeffaf ve huzurlu hale gelebilir. Büyük teknoloji şirketlerinin hepsini kapsayan hesap verebilirlik mekanizması kurmak, verilen zararların tespit edilmesi (muhasebeleştirilmesi) ve tazmin edilmesi anlamlı bir girişim olacaktır.
Röportaj: Prof. Dr. Ozan ÖRMECİ
Tarih: 10.10.2024
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder