12 Haziran 2011 genel seçimleri yaklaşırken tüm Türkiye’de olduğu gibi Uşak’ta da siyasal partiler büyük bir çalışma ve propaganda faaliyetleri içerisine girdiler. Bugüne kadar kendi gözlemlerim ve yerel basının aktardığı kadarıyla Adalet ve Kalkınma Partisi’nden işadamı Hazim Sesli, Cumhuriyet Halk Partisi’nden avukat Dilek Akagün Yılmaz ve Milliyetçi Hareket Partisi’nden operatör doktor Metin Deniz Savaş kampanya sürecinde ön plana çıkan ve iyi çalışan adaylar gibi görünüyor. Ancak ben bu yazıda güncel siyasi tartışmalara ve tahminlere girmeden Uşak’ın seçim tarihçesi hakkında okurları özellikle de siyasal tarihi çok iyi bilmeyen genç okurları bilgilendirmek istiyorum. Zira 1970-1990 arası dönemde yaygın sola oy verme trendi nedeniyle genelde halk arasında “küçük Moskova” olarak anılan Uşak’ın halkının aslında son derece ilginç bir oy verme eğilimi olduğu kolayca anlaşılabiliyor.
Elimde verileri bulunmayan Türkiye’nin ilk demokratik genel seçimleri olan 1950 seçimlerini atlar ve 1954 seçimleri ile değerlendirmemize başlarsak; bu seçimde uygulanan çoğunluk sistemi nedeniyle Uşak’ta % 43 oy alan rahmetli Adnan Menderes’in Demokrat Parti’sinin (DP) 4 milletvekili çıkardığı, Cumhuriyet Halk Partisi’nin (CHP) ise % 40 gibi ciddi bir oyu olmasına karşın hiç milletvekili çıkaramadığı görülmektedir. 1954 seçimlerine dair ilginç bir veri daha sonra Milliyetçi Hareket Partisi’ne dönüşecek olan Osman Bölükbaşı’nın Cumhuriyetçi Millet Partisi’nin (CMP) Türkiye genelinin (% 4,84) oldukça üstünde oy alarak Uşak’ta % 16,72 seçmen potansiyeline ulaşmış olmasıdır. Yine Uşak’ta CHP’nin Türkiye genelinin (% 35) üzerinde oy alması, DP’nin ise Türkiye genelinin (% 57,50) altında kalması ilginç veriler olarak karşımıza çıkıyor.
DP iktidarının devamında gerçekleşen 1957 genel seçimlerine baktığımızda ise bu defa Uşak’ta İsmet Paşa ve CHP’nin ağırlığını koyarak % 41,86 (Türkiye geneli olan % 41,12’nin çok az üzerinde) oy alarak 4 milletvekilini çıkardığı, DP’nin ise % 32,81 (Türkiye geneli olan % 47,91’in oldukça altında) oyla ikinci parti olduğu ancak seçim sistemi nedeniyle hiç milletvekili çıkaramadığı görülmektedir. Cumhuriyetçi Millet Partisi’nin yine Türkiye genelinin çok üzerinde oy alarak % 24,87’yi bulması Uşak’taki milliyetçi tabanının varlığını anlamak açısından önemlidir.
27 Mayıs ihtilali sonrası gerçekleşen 1961 genel seçimlerinde ise uygulanan yeni seçim sistemi sonrası % 41,68 (Türkiye geneli olan % 36,7’nin biraz üstünde) oy alan İnönü’nün CHP’si 2 milletvekili çıkarırken, yeni adıyla Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi (CKMP) % 37,63 (Türkiye geneli olan % 14’ün çok üzerinde) oyla Uşak’ta 1 milletvekili çıkarabilmiştir. Menderes sonrası karizmatik liderden yoksun kalan ve henüz toparlanamayan DP’nin devamı niteliğindeki Ragıp Gümüşpala’nın Adalet Partisi (AP) ise % 20,69 (Türkiye geneli olan % 34,80’nin bayağı altında) oyla milletvekili çıkarmayı başaramamıştır.
1965 genel seçimlerine geldiğimizde ise yeni karizmatik lideri olan Süleyman Demirel’i bulan merkez sağın ağır bastığı ve AP’nin % 55 oy alarak Türkiye genelindeki % 52 oyu dahi geçtiği ve 2 milletvekili çıkardığı, CHP’nin ise % 33 oyla Türkiye geneli olan 28,75’i geçmesine rağmen 1 milletvekili ile yetindiği görülmektedir. CKMP ise % 11,74 oyda kalmıştır.
1969 yılı genel seçimlerinde ise AP’nin Türkiye geneli olan % 46,55’in biraz altında kalmasına rağmen % 43,49 oyla 2 milletvekili çıkardığı, CHP’nin ise Türkiye geneli olan % 27’nin yine üstünde oy alarak % 36,68 oyla 1 milletvekili çıkarabildiği görülmektedir.
12 Mart muhtırası, artan öğrenci hareketleri ve sol muhalefet sonrası yapılan ve CHP’nin genç Bülent Ecevit rüzgarıyla girdiği 1973 seçimlerinde ise bu partinin Türkiye genelinde birinci olmasını sağlayan % 33’ün de üzerinde oy alarak % 39’la Uşak’ta 2 milletvekili çıkardığı, AP’nin ise Türkiye geneli olan % 29’un üzerinde % 33 oy almasına karşın 1 milletvekiline düştüğü görülmektedir. Bu seçimlerde Uşak’ta AP’den ayrılanların kurduğu Demokratik Parti ise % 13, 60 gibi önemli bir oy alarak AP oylarını düşürmüştür. CKMP geleneği üzerine kurulan Türkeş’li Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) ise bu seçimlerde Uşak’ta Türkiye genelini yakalayarak % 3 oy almıştır. Bir diğer yeni parti olan Erbakan’lı Milli Selamet Partisi (MSP) Türkiye geneli olan % 11’in altında kalmış ve Uşak’ta yalnızca % 6 oy alabilmiştir.
Türkiye’de artan siyasal kutuplaşma ve terör ve Kıbrıs Barış Harekatı sonrası Ecevit’in yükselen yıldızıyla girilen 1977 genel seçimlerinde ise CHP Uşak’ta Türkiye geneli olan % 41’in de üzerine çıkarak % 47 oyla 2 milletvekili çıkarmış, AP ise Türkiye geneli olan % 37’in üzerinde oy alarak % 40,59 oranla 1 milletvekilini korumuştur. MSP % 5,87, MHP ise % 3 oyda kalmışlardır. Her iki partinin de Uşak oyu Türkiye genelindeki oylarının altındadır.
12 Eylül sonrası yapılan ilk genel seçimlerde 1983 yılında Özal’ın Anavatan Partisi (ANAP) % 41 oyla Türkiye geneli olan % 45’in altında kalmasına rağmen 2 milletvekili çıkarmış, CHP yerine kurulan Necdet Calp’in Halkçı Partisi (HP) Türkiye geneli olan % 30’un üzerinde alarak % 35’le bir milletvekiline razı olmuştur. Milliyetçi Demokrasi Partisi (MDP) ise % 23 ile Türkiye genelini yakalamış ancak milletvekili çıkaramamıştır.
Özal’ın değişim rüzgârıyla girilen 1987 genel seçimlerinde ANAP Uşak’ta Türkiye geneli olan % 36’ın da üzerinde oy alarak % 39 ile 3 milletvekili çıkarmayı başarmıştır. İsmet Paşa’nın oğlu Erdal İnönü’nün liderliğindeki Sosyal Demokrat Halkçı Parti (SHP) ise % 29 oyla Türkiye geneli olan % 24,74’ü aşsa da milletvekili çıkaramamıştır. Demirel’li Doğru Yol Partisi (DYP) ise % 14 oyla Türkiye genelinin % 19 altında kalmıştır. Refah Partisi’nin de (RP) Uşak’ta yalnızca % 3 oyda kalması ve Türkiye genelinin yarısını bile bulamaması bu seçimler açısından ilginç bir değişkendir. Ecevit’li DSP ise Uşak’ta Türkiye geneli olan % 8’in az üzerinde % 9 oy almıştır.
1991 genel seçimlerinde Türkiye genelinde % 20 ile üçüncü parti olabilen SHP, Uşak’ta % 27 ile birinci parti olmuş ve 3 milletvekili çıkarmıştır. Türkiye genelinde % 27 ile birinci parti olan DYP ise Uşak’ta % 22 ile ancak üçüncü parti olabilmiştir. ANAP ise Türkiye genelindeki % 24 oyunu Uşak’ta da koruyarak toplamda olduğu gibi Uşak’ta da ikinci parti olmuştur.
1995 genel seçimlerine baktığımızda ise Türkiye genelinde % 21 ile birinci parti olan Erbakan’ın RP’si Uşak’ta % 14 ile ancak 4. parti olabilmiştir. Uşak’ın birincisi ise Türkiye genelinde % 14,64 ile ancak 4. olabilen DSP’dir ve Ecevit’in oy oranı burada % 23,90’ı bulmuştur. Ancak DSP 1 milletvekili çıkarabilmiştir. DYP Uşak’ta % 20 ile ikinci parti olurken Türkiye geneli olan % 19’un az da olsa üzerine çıkmış ve yine 1 milletvekili çıkarabilmiştir. ANAP ise Türkiye genelindeki % 19,65’in altında kalmasına ve Uşak’ta % 16,75 oy almasına rağmen üçüncü olarak 1 milletvekili çıkarmayı başarmıştır.
Terör örgütü elebaşı Abdullah Öcalan’ın yakalanmasıyla gidilen 1999 genel seçimlerinde zaten eskiden beri Ecevit’e hep Türkiye genelinin üzerinde oy veren Uşaklılar yine Karaoğlan’ı % 29 oyla (Türkiye geneli olan % 22’nin bayağı üzerinde) zirveye taşımış ve DSP’ye 2 milletvekili kazandırmıştır. % 18’le Türkiye genelinde 2. parti olan MHP Uşak’ta da oy patlaması yapmış ve % 23,36 ile ikinci sırayı alarak 1 milletvekili çıkarmıştır. Türkiye genelinde % 9 civarında oyla baraj dışı kalan CHP ise Uşak’ta % 11 oy almış, Recai Kutan liderliğindeki Fazilet Partisi (FP) ise Türkiye genelindeki % 15’in yarısı düzeyinde bile oy alamayarak Uşak’ta % 7’de kalmıştır. ANAP ve DYP ise Türkiye genelindeki % 12-13 civarındaki oylarının altında kalarak Uşak’ta % 10 oy almışlardır.
2002 genel seçimlerinde Recep Tayyip Erdoğan liderliğinde ilk seçimi olmasına karşın oy patlaması yapan Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) Türkiye genelinde % 34 oyla birinci sırayı alırken, Uşak’ta da oyu % 29’a düşmesine karşın 2 milletvekili çıkarmıştır. CHP ise Uşak’ta Türkiye geneli olan % 19’un üzerine çıkarak % 24’le 1 milletvekili (Prof. Dr. Osman Coşkunoğlu) çıkarmıştır. Baraj dışı kalan Cem Uzan’ın Genç Partisi’nin (GP) bu seçimlerde Uşak’ta % 11 oy alması dikkat çekici bir veridir.
Hepimizin gayet net hatırladığı 2007 genel seçimlerinde ise yaşanan e-muhtıra sürecine yükselen tepkiler ve ekonomide gösterilen başarılar nedeniyle Türkiye genelinde oyunu % 47’ye taşıyan AKP, Uşak’ta da oyu % 43’e düşmesine rağmen 2 milletvekili çıkarmış (Dr. Nuri Uslu ve Mustafa Çetin), CHP ise Türkiye geneli olan % 20’nin Uşak’ta üzerine çıksa da (% 22,5) Prof. Dr. Osman Coşkunoğlu ile tek milletvekili çıkarabilmiştir. Türkiye genelinde % 14 oyda kalan MHP’nin ise Uşak’ta % 19,5 oy alması dikkat çekicidir.
Bu veriler ışığında Uşak seçmeni değerlendirildiğinde Uşak seçmeninin genelde değişim vadeden partilerden yana tavır koyduğu (1950’lerde DP, 1960’larda AP, 1970’lerde CHP, 1980’lerde önce ANAP sonra SHP, 1990’larda SHP ve DSP, 2000’lerde AKP) ayrıca kentte muhafazakâr oyların (Milli Görüş geleneği) Türkiye genelinin daima altında kaldığı ve milliyetçi oyların da genelde Türkiye genelinin üzerinde seyrettiği görülmektedir. Bu saptama doğrultusunda 2011 genel seçimlerinin de üç parti (AKP, CHP, MHP) arasında kıyasıya bir yarışa sahne olacağını söylemek mümkündür.
Ozan Örmeci
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder