Giriş
Üsküdar Üniversitesi Stratejik
Araştırmalar Uygulama ve Araştırma Merkezi – ÜSSAM[1],
15 Ekim 2025 Çarşamba günü, üniversitenin Güney Kampüsü’nde, Hindistanlı ünlü
bir sosyal bilimci olan Prof. Dr. C. Raja Mohan’ın konuşmacı olarak katıldığı “India
and the Changing Eurasian Geopolitics” (Hindistan ve Değişen Avrasya
Jeopolitiği) adlı akademik etkinliği düzenledi. Bu yazıda, bu etkinlikte Prof. Dr. Mohan
tarafından dile getirilen bazı önemli görüşler özetlenecektir.
Prof. Dr. Raja Mohan kimdir?[2]
Yıllardır dünyadaki üniversite sıralamalarında istisnai bir başarı gösteren Singapur Ulusal Üniversitesi’nin Güney Asya Araştırmaları Enstitüsü'nde (ISAS) misafir araştırmacı (Profesör) olarak görev yapan Raja Mohan, Mayıs 2018'den Aralık 2021'e kadar ISAS’ın Direktörlüğünü yapmıştır. Daha önce Yeni Delhi'deki Jawaharlal Nehru Üniversitesi’nde ve Singapur’daki Nanyang Teknoloji Üniversitesi'nin S. Rajaratnam Uluslararası Araştırmalar Okulu’nda Güney Asya Araştırmaları Profesörü olarak çalışan Mohan, Hindistan dış politikası konusunda uluslararası platformlarda konuşan ülkenin önde gelen araştırmacı ve yorumcularından biridir. Mohan, Yeni Delhi'deki Savunma Çalışmaları ve Analizleri Enstitüsü, Politika Araştırmaları Merkezi ve Gözlemci Araştırma Vakfı gibi birçok düşünce kuruluşuyla bağlantılıdır. Ayrıca, Washington DC'deki Carnegie Uluslararası Barış Vakfı'nın altıncı uluslararası merkezi olan Carnegie India, Yeni Delhi'nin Kurucu Direktörüdür. 2009-2010 yılları arasında Washington DC'deki Amerika Birleşik Devletleri Kongre Kütüphanesi'nde Henry Alfred Kissinger Uluslararası İlişkiler Kürsüsü'nün Başkanlığını yapmıştır. Bunların yanında, Prof. Dr. Mohan, Hindistan Ulusal Güvenlik Danışma Kurulu'nda görev almıştır. 1999-2006 yılları arasında ise Pugwash Bilim ve Dünya İşleri Konferansları'nın Hindistan Şubesi'nin Başkanlığını yapmıştır.
Prof. Dr. C. Raja
Mohan
Indian Express gazetesinde
düzenli olarak köşe yazıları yazan Mohan, daha önce Chennai'deki The Hindu
gazetesinde Stratejik İşler Editörü olarak da görev yapmıştır. Mohan, dünya
siyaseti üzerine yayınlanan birçok Hindistan merkezli ve uluslararası derginin
yayın kurulunda yer almaktadır. Profesör Mohan, nükleer fizik alanında yüksek
lisans ve uluslararası ilişkiler alanında doktora derecesine sahiptir. Son
kitapları arasında Samudra Manthan: Sino-Indian Rivalry in the Indo-Pacific
(2013) ve Modi’s World: Expanding India’s Sphere of Influence (2015)
bulunmaktadır.[3] Prof.
Dr. Raja Mohan’ın başlıca akademik ilgi alanları ve uzmanlık konuları
şunlardır: Hindistan Dış Politikası, Asya Güvenliği, Büyük Güç Rekabeti ve Uluslararası
Teknoloji Politikası.
Prof. Dr. Raja Mohan’ın ‘Hindistan
ve Değişen Asya Jeopolitiği’ Konferansı
Konuşmasına Avrupa ve Asya sözcüklerinin birleşimiyle oluşan “Avrasya” (Eurasia) kavramının üzerinde uzlaşılmış kesin bir tanımı olmadığını belirterek başlayan Hindistanlı Profesör, buna karşın Avrasya ifadesinin coğrafi sınırların ötesinde çok daha siyasi ve derinlikli bir anlamı olduğunun altını çizmekte ve Avrasya’nın genelde Avrupa (Batı) medeniyeti ile Asya ülkeleri ve medeniyetlerini bağlayan ve onları içeren genişçe alanı belirtmek için kullanıldığını ifade etmektedir. Bu anlamda, hem Türkiye, hem de Hindistan’ın Avrasya ülkeleri olduğunu söyleyen Mohan, son yıllarda Rusya’ya yönelik Batı dünyasındaki eleştiri ve tepkiler nedeniyle Avrasya terimine olumsuz yaklaşıldığını, oysa Mahan ve Spykman gibi önemli jeopolitik düşünürlerin hepsinin odak noktasında Avrasya bölgesi olduğunu belirtmektedir.
Etkinlik afişi
Daha sonra Hindistan tarihinden
örnekler veren Profesör Mohan, Britanya Hindistanı döneminde Londra’nın Çarlık
Rusyası ile giriştiği “Büyük Oyun” rekabetinde Hindistan’ın önemli bir
merkez haline geldiğini ve günümüzde de NATO’nun doğuya genişlemesi ve Rusya’nın
buna karşı olarak giriştiği Ukrayna Savaşı nedeniyle Hindistan, Türkiye ve
diğer Avrasya ülkelerinin jeopolitik açıdan önem kazandığını söylemektedir. Rusya’nın Avrasya
bölgesine hükmederek bu bölgede hâkimiyet kurma güdüsünün bir vaka olduğunu
söyleyen Mohan, bu nedenle son dönemlerde Avrasya ve Avrasyacılık ifadelerine
Batı dünyasında şüpheyle yaklaşıldığını vurgulamaktadır.
Daha sonra günümüzün büyük güçlerinin
Avrasya vizyonlarını değerlendiren ve kıyaslayan Mohan, Çin’in daha ziyade
ekonomi yoluyla güç elde etmek isteyen bir devlet olarak bölgeye “16 Artı”
(16 Plus) perspektifinden yaklaştığını ve Kuşak Yol Projesi (BRI) gibi
ekonomik ve ulaşım altyapı hamleleriyle bölgede ekonomik gücünü tesis ederek
siyaseten de güçlenmeye çalıştığını söylemektedir. Bölgedeki kalkınma arayışındaki
ülkelerin Çin’den gelecek yatırım ve kaynaklar nedeniyle bu yaklaşıma uyum sağlayabildiğini
belirten Mohan, buna karşın Çin’in ABD ve Hindistan gibi bölgede etkili iki
devletle yaşadığı sorunlar nedeniyle Avrasya'da zaman zaman etkisiz kalabildiğinin
altını çizmektedir. Mohan’a göre, Pekin, bu noktada ABD’de özellikle Trump
döneminde beliren izolasyonist eğilimleri abartarak, Amerikalıların gelecekte
bölgeden tamamen çekileceği görüşünü işlemekte ve bu sayede bölge ülkelerinin
kendisine yönelmeleri için ekonomik imkânlar yaratmaktadır.
Hindistan’ın hem kara, hem de bir
deniz gücü olarak bölgenin en etkili devletlerinden birisi olduğunu vurgulayan
Prof. Dr. C. Raja Mohan, şimdiden dünyanın en büyük 4. ekonomisi durumundaki
Hindistan’ın yakın bir gelecekte ABD ve Çin’le birlikte dünyanın 3 en büyük ekonomisinden
biri olarak diğer devletlerin ötesinde bir ekonomik güce erişeceğini ifade
ederek, Hindistan’ın temel jeopolitik güdüsünün bu bölgede Çin’i nasıl
dengelemek olacağını öngörmektedir. Mohan, ülkesinin Rusya ile ilişkileri
kesmeye yanaşmadığını da anımsatarak, Çin’le sorunlu ilişkilere rağmen BRICS+
platformunda Hindistan’ın istekli biçimde yer aldığını sözlerine
eklemektedir. Hindistanlı uzman, ek olarak, ülkesinin QUAD'daki rolü ve ABD ile ticari alandaki yoğun ilişkilerini de gündeme getirmektedir.
Daha sonra Rusya’nın konumunu
değerlendiren Mohan, tarihsel olarak aslında hem Batılı, hem de Doğulu bir
devlet ve medeniyet olan Rusya’nın son yıllarda Batı dünyası ile yaşadığı
sorunlar nedeniyle giderek Avrasyacı olduğu ve Doğu’ya yöneldiğini belirtirken,
Rusya’da Devlet Başkanlarının genelde bir Doğucu, bir Batıcı sıralamasında
geldiğini de sözlerine eklemektedir. Bu bağlamda, Mohan’a göre, Batı’ya karşıt
Stalin’i izleyen Kruşçev veya Batı’ya hasmane yaklaşım benimseyen Brejnev’i takip eden Gorbaçov’a
benzer şekilde, Yeltsin’i anımsatırcasına, Putin’den sonra Rusya’da daha Batıcı
bir lider de işbaşı yapabilir. Bu nedenle, Rusya’nın Avrasya vizyonunun tamamen
Batı karşıtı şekillenip şekillenmeyeceği konusunda henüz bir netlik yoktur. Bu
doğrultuda, Mohan, Rusya’nın G8’e dahil olma özlemini de anımsatırken, bir
yandan da ABD’nin tek kutupluluk anında ilan ettiği “yeni dünya düzeni”nin
Rusya’da yarattığı huzursuzluğa işaret etmektedir. Bu yönde en önemli mesele
ise, kuşkusuz, Rusya-Çin ekseninin ne yönde ilerleyeceği sorusu olacaktır.
Amerika Birleşik Devletleri (ABD)
ise, halen dünyanın en büyük askeri ve ekonomik gücü olarak bu bölgede de
oldukça iddialı olup, geçmişte Britanya İmparatorluğu’na benzer şekilde Avrasya’nın
başat gücü olmaya gayret etmektedir. Avrasya’nın ABD-Avrupa hattı veya
Transatlantik ilişkiler açısından da kritik öneme sahip olduğunu vurgulayan
Hindistanlı Profesör, Trump döneminde ABD’nin uyguladığı ticaret kısıtlamaları
ve gümrük tarifelerinin müttefik ülkelerde yarattığı endişe ve tepkilere
karşın, en son Mısır’da birçok dünya liderinin katılımıyla ilan edilen Gazze
Barış Planı’nın da gösterdiği üzere, Washington’ın Körfez ülkeleri ve bölgedeki
gücünü halen fazlasıyla koruduğunu düşünmektedir. Mohan, bu bağlamda
en kritik hususun ise ABD’nin Tayvan’ı Çin’e karşı korumak konusunda verdiği taahhütler
konusunda ne ölçüde kararlı olacağını sözlerine eklemektedir. Mohan, ayrıca,
ABD’nin yaklaşan ASEAN ve APEC zirvelerine daha ilgili ve müdahil olması
gerektiğini vurgulamaktadır. Raja Mohan, ayrıca ABD’nin bazı konularda son
yıllarda çok değiştiğini ve artık küreselleşmede yalnızca bir pazar değil, büyük
bir üretici güç olmak istediğini, güvenlik alanında müttefiklere daha fazla
sorumluluk vererek harcamalarını azaltmayı planladığını ve teknolojide de kendi
yerli ve milli kapasitelerine öncelik vererek hegemon güç vasfını korumaya
çalıştığını söylemektedir.
Türkiye’nin son yıllarda Erdoğan
yönetiminde bölgede daha aktif ve güçlü bir küresel oyuncu haline geldiğini de belirten
Raja Mohan, Türkiye’nin artık edilgen bir aktörden çıkıp kendi planlarını ve
vizyonunu uygulamaya çalışan güçlü bir devlet olduğunu söylemekte ve
Hindistan-Türkiye ilişkilerinin geliştirilmesinin bu bağlamda büyük bir
gereklilik olduğunu vurgulamaktadır. Mohan, ek olarak, Türkiye’nin sahip olduğu
birçok farklı kimlik (Doğu-Batı, Avrupalı-Asyalı, Batılı-Müslüman vs.)
sayesinde doğru hamleler yapabilirse çok avantajlı hale gelebileceğini belirterek,
bir devletin aynı anda hem NATO üyesi, hem Rusya dostu, hem Çin’le yakın
ilişkiler sahibi, hem de ABD ile stratejik ortak olabilmesinin Ankara’nın başarı
hanesine yazıldığını ifade etmektedir. Buna karşın, Hindistanlı Profesör,
Ankara’nın da stratejik bir vizyon ve plan doğrultusunda hareket etmesi gerektiğini
sözlerine eklemektedir. Mohan, Hindistan’ın ilkesel olarak BRICS’in aşırı
genişlemesine karşı olduğunu ama Türkiye’nin üyeliğine yönelik olarak özel bir
engellemesinin olmadığını da bu noktada dinleyicilere açıklamaktadır. Raja
Mohan, Hindistan ile Türkiye’nin çıkarlarının birçok noktada ortak olduğunu da
vurgulayarak, Türkiye’nin Pakistan’la ilişkilerinin bu bağlamda ayrı kategoride
değerlendirilmesi gerektiğini ifade etmektedir.
Avrupa Birliği’nin ise, böyle bir
ortamda, ABD ile ilişkiler gümrük tarifeleri ve Başkan Trump’a duyulan
güvensizlik nedeniyle gerilirken, giderek Fransa’da Macron’un başını çektiği “stratejik
otonomi” çizgisine yöneldiğini ifade eden Hindistanlı akademisyen, Trump’ın
Transatlantik ilişkileri gerdiğini ama en son Beyaz Saray tablosunun ortaya koyduğu
üzere, AB’nin ve Avrupalı devletlerin halen fazlasıyla ABD’ye bağımlı olduklarını
belirtmektedir. Trump’ın stratejik vizyonunun ekonomi mi, jeopolitika mı odaklı
olacağı konusunda halen belirsizlik olduğunu da sözlerine ekleyen deneyimli
akademisyen, Başkan Trump’ın uluslararası siyaseti haraç tahsil etmeye
dönüştürmesinin Avrupalı başkentlerde yarattığı tepkileri de bu noktada gündeme
getirmektedir. Avrupa Avrasyacılığı görüşünü de aktaran ünlü akademisyen, “Lizbon’dan
Vladivostok’a Avrupa” vizyonunun halen tamamen taban kaybetmediğini ve
Avrupa içerisinde Rusya ile yakınlaşmayı savunan iktidarların Orta ve Doğu
Avrupa’da halen güçlü olduklarını anlatmaktadır. Avrupa’daki Çin karşıtı
seslerin de az olmadığını anımsatan Mohan, AB’nin ortak savunma kapasitesini geliştirerek
ABD’den bağımsız bir blok olmaya çalışacağını ve bu bağlamda Çin’le ilişkiler
konusunda stratejik bir karar vermesi gerekebileceğini vurgulamaktadır.
Sonuç
Sonuç olarak, Singapur Ulusal
Üniversitesi’nin önemli ve deneyimli bir Profesörü olan Raja Mohan’ın Türkiye’de
akademik camiada ve basın-yayın organlarında çok az konuşulan bir devlet olan
Hindistan’ın stratejik vizyonunu ve Avrasya’daki güç rekabetini anlattığı bu
konferansı başarılı bir akademik aktivite olarak dinleyicilerden tam not almış
ve öğrenciler ve akademisyenlerin bu konudaki okuma ve araştırma güdülerini tetiklemiştir.
Bu bağlamda, Hindistan-Türkiye ilişkileri konusunda daha fazla yayın ve etkinliğe
kuşkusuz büyük ihtiyaç duyulmaktadır. Bu ise, şüphesiz, Türkiye-Pakistan
ilişkilerine zarar vermek değil, tam tersine bunları daha da geliştirmek ve
Hindistan-Pakistan ilişkilerini de düzeltmek için yapılmalıdır.
Prof. Dr. Ozan ÖRMECİ
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder