Doç. Dr. Ozan Örmeci'den Yeni Analiz: "İngiltere'de Değişim Kaçınılmaz..."

İstanbul Kent Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi (İngilizce) bölümü öğretim üyesi ve Uluslararası Politika Akademisi (UPA) Kurucu Genel Koordinatörü Doç. Dr. Ozan Örmeci, 27 Mayıs 2024 tarihinde Tercüman internet sitesi için 4 Temmuz 2024 Birleşik Krallık seçimlerini yorumladı. Aşağıdaki linkten ve aşağısındaki metinden bu makaleye erişebilirsiniz.

Tercüman

 

Giriş

Muhafazakâr Başbakan Rishi Sunak’ın 23 Mayıs’ta yaptığı açıklamayla Birleşik Krallık’ta seçim takvimi belli oldu. Britanya halkı, 4 Temmuz 2024 Perşembe günü sandık başına giderek ülkenin yeni meclisinin kompozisyonunu ve yeni hükümeti belirleyecek. Bu yazıda, 2024 Birleşik Krallık genel seçimlerini Tercüman için yorumlayacağım.

2010’dan Günümüze Muhafazakâr Parti İktidarı: Başarısızlık Söz Konusu Değil

Birleşik Krallık’ta 2010 yılından beri farklı Başbakanlar ve hükümetler yoluyla iktidarda olan Muhafazakâr Parti[1], Temmuz seçimlerinde iktidarı ülkedeki diğer büyük siyasal aktör olan İşçi Partisi’ne devretmeye hazırlanıyor. 14 yılı aşkın süredir iktidarda olan Toryler, belki de iki partili demokratik sistemin bir gereği olarak, bu uzun iktidar sürecinde oldukça yıpranmış durumda. Bu süreçte Britanya’da çok önemli ve hatta tarihi bazı değişimler yaşandı; 2014 yılında İskoçya’nın bağımsızlığı için düzenlenen referandumdan Londra’ya bağlılık kararı çıktı, Birleşik Krallık 2016 yılındaki referandumla başlayan Brexit süreciyle Avrupa Birliği’nden ayrıldı, 2020-2021 döneminde COVID-19 (koronavirüs) pandemisi nedeniyle tüm dünyada olduğu gibi Britanya’da da uzun süre halkın sokaklara çıkamadığı veya çeşitli kısıtlamalara maruz kaldığı zorlu bir dönemden geçildi, 1952’den beri iktidarda olan Kraliçe II. Elizabeth’in 2022 yılındaki vefatı ardından da tahta oğlu Kral III. Charles çıktı ve 2022 Şubat ayında Rusya’nın Ukrayna’ya saldırmasıyla birlikte Avrupa ve Batı güvenliği açısından Rusya’nın temel tehdit haline geldiği yeni bir döneme girildi.[2]

Bu uzun ve sancılı dönemde iktidarda olan Muhafazakârlar, zorlu süreçleri Birleşik Krallık’ın toprak bütünlüğü ve güvenliği açısından başarıyla atlatsalar da, kuşkusuz, halk memnuniyetini her alanda sağlayamadılar. Zira güncel anketler, Temmuz seçimlerinde İşçi Partisi’nin oy oranının Muhafazakâr Parti oy oranını ikiye katlayabileceğini gösteriyor.[3]

Muhafazakâr Parti’nin performansını bazı önemli ve güvenilir kuruluşların sağladığı nesnel veriler açısından değerlendirmeye kalktığımızda şöyle rakamlara ulaşıyoruz:

• 2010-2022 döneminde[4] Birleşik Krallık’ın ortalama ekonomik büyüme hızı yüzde 1,7 dolaylarında olmuştur. Bu, göz alıcı bir başarı değilse de, başarısızlık olarak da kabul edilemez. Pandemi öncesi döneme bakıldığında da, bu ortalama yüzde 1,96’ya yükselmektedir ki, yüzde 2’lik ekonomik büyüme gelişmiş ekonomiler için aslında iyi bir oran kabul edilmektedir.
• 2010-2022 döneminde Birleşik Krallık’ın kişi başına düşen yıllık geliri de artmıştır. Nitekim 2010 yılında 39.599 dolar düzeyinde olan yıllık gelir, 2022 yılında 46.125 dolar seviyesine yükseltilmiştir.[5] Yani Birleşik Krallık halkı bu süreçte fakirleşmemiş, aksine zenginleşmiştir.
• Ekonomik eşitsizliği ölçen gini endeksine göre, Birleşik Krallık’ta 2010-2021 döneminde ekonomik eşitsizlikler artmamış, tam tersine kısmen azalmıştır. Zira 2010 yılında yüzde 33,7 düzeyinde olan gini endeksi, 2021 yılında yüzde 32,4’e indirilmiştir.[6] Bu, elbette daha iyi ve eşitlikçi bir ekonomi politikası uygulanamazdı anlamına gelmez; ancak Torylerin ekonomik eşitsizliği arttırdığı iddiası da bu verilere göre doğru değildir.
• Dünya Bankası-ILO verilerine göre, Birleşik Krallık’ta işsizlik oranları da 2010-2023 döneminde azalmış ve 2010 yılındaki yüzde 7,8’den, 2023 yılında yüzde 4,4’e düşmüştür. Bu da, Muhafazakârların istihdam konusundaki başarısına da işaret etmektedir.[7]
• Birleşik Krallık’ta 2010-2022 döneminde hükümetin makroekonomik veriler açısından başarısız olduğu bir konu ise enflasyondur. Nitekim 2010 yılında yüzde 2,5 düzeyinde olan enflasyon, 2022’de yüzde 7,9 olarak ölçülmüştür.[8]
• Birleşmiş Milletler İnsani Gelişmişlik Raporlarına göre, Birleşik Krallık, 2022 yılı itibariyle dünyada yaşam standartlarının en iyi düzeyde olduğu 15. ülkedir.[9] Birleşik Krallık’ın 2010 yılındaki raporda 26. sırada yer aldığı düşünülürse[10], Muhafazakâr iktidar, bu konuda da başarılı olmuştur.
• Birleşik Krallık’ta demokratik sistem de Muhafazakâr Parti iktidarında geriye gitmemiştir. Nitekim 2010 yılında da Freedom House verilerine göre[11] o dönemde de gelişmiş bir demokrasi olan Birleşik Krallık, 2024 yılı itibariyle de 91/100 puanla[12] en kaliteli demokrasilerden bir tanesidir.
• Global Firepower sitesine göre, 2010 yılında Muhafazakârlar iktidara geldiğinde dünyanın en güçlü 5. ordusuna sahip olan Birleşik Krallık, 2024 yılı itibariyle de 6. sıradadır. Bu anlamda, Birleşik Krallık’ın askeri gücünde de herhangi bir ciddi gerileme yaşanmamıştır.[13]
• PISA olarak kısaltılan Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı verilerine göre, Birleşik Krallık’ta eğitim alanında ciddi bir gerilemeden söz edilemez. Nitekim 2009 yılında PISA testine göre 494 ortalamaya sahip olan Birleşik Krallık[14], 2022 yılı itibariyle de 489 puanla[15] yine üst sıralarda yer almaktadır. Ancak elbette, Birleşik Krallık gibi oturmuş bir demokraside bu rakamların pozitif yönlü olmasını beklemek yerinde bir istektir.
• Times Higher Education 2010-2011 verilerine göre, bu dönemde ilk 100’de 14 üniversitesi olan Birleşik Krallık, 2024 yılında yalnızca 11 üniversitesini[16] ilk 100’e sokabilmiştir. Bu, kısmi bir düşüşe işaret etse de, diğer ülkelerin hızlı gelişmesi nedeniyle, aslında oldukça doğal bir durumdur. Üstelik Oxford ve Cambridge üniversitelerinin yükselen performansı, Birleşik Krallık’ta yükseköğretim sektörünün gelişimine işaret etmektedir.
• Brand’ın ölçtüğü yumuşak güç/nüfuz başarısı anlamında ise, Birleşik Krallık, 2010-2024 döneminde yine pozitif yönde bir performans göstermiş, ancak Shell ve EY gibi bazı Britanya firmaları performans artışı sağlarken, Vodafone ve HSBC gibi bazı büyük firmaların değerlerinde gerilemeler kaydedilmiştir.[17]

Seçmen Neden Değişim İstiyor?

Verilerin ispatladığı üzere, Birleşik Krallık’ta 14 yıllık Muhafazakâr Parti iktidarı ülkeyi neredeyse hiçbir konuda geriye götürmemişse, hatta tam tersine bazı alanlarda ilerlemeler sağlamış olsa da, anketlerin seçim öncesinde ortaya koyduğu güçlü İşçi Partisi iktidarı eğilimi, bence çeşitli diğer faktörlere dayanmaktadır.

Bu noktada ilk ve en önemli faktör, kanımca Birleşik Krallık’ta seçmenlerin demokratik kültür ve olgunluk neticesinde çok uzun süreli iktidarlara karşı olmaları ve Lord Acton’ın meşhur “iktidar yozlaştırır, mutlak iktidar mutlaka yozlaştırır” sözünden hareketle, bu seçimde artık Labour’ı iktidara taşımak istemesi düşüncesidir. İkinci Dünya Savaşı (1945-) sonrası döneme bakıldığında, Birleşik Krallık’ta en uzun süreli iktidarlar; 1979-1997 döneminde Margaret Thatcher ve John Major’la yaklaşık 18 yıl Torylerin iktidarda kaldığı süreç, 1997-2010 döneminde Tony Blair ve Gordon Brown’la Labour’ın siyasete damgasını vurduğu 13 yıllık süreç ve 1951-1964 döneminde 4 farklı Başbakan’ın (Churchill, Eden, Macmillan ve Douglas-Home) görev yaptığı 13 yıllık Muhafazakâr iktidardır. Bu anlamda, 14 yılı aşan Muhafazakâr iktidarın başarısına karşın, seçmende değişim ve alternatif partileri deneme isteği anlaşıldığı kadarıyla demokratik hassasiyetlerden kaynaklı olarak artış göstermektedir. Muhafazakâr Parti, Başbakanlarını sık değiştirerek bu konuda sürekli bir tazelenme/yenilenme politikasıyla oldukça başarılı olsa da, kabul etmek gerekir ki, Birleşik Krallık gibi medyanın hükümetleri çok sert ve özgürlük içerisinde eleştirebildiği bir ülkede, 14 yıllık iktidar, yıpratıcı ve uzun bir dönemdir.

İkinci olarak, Birleşik Krallık’ta dönemin Başbakanı David Cameron’ın biraz da aşırı sağ UKIP’in yükselişini önlemek ve sözünü tutmak için gündeme getirdiği Brexit referandumu beklenmedik bir şekilde Birleşik Krallık’ın Avrupa Birliği’nden ayrılmasıyla sonuçlanınca, ülkede çeşitli siyasal sorunların risk düzeyi artmıştır. Öyle ki, Brexit referandumunda Kuzey İrlanda ve İskoçya gibi ayrılıkçı düşünce ve hareketlerin güçlü olduğu bölgelerde, AB’de kalınması görüşü açık farkla üstün gelmiştir. Kuzey İrlanda’da yüzde 55,8 olan bu düzey, İskoçya’da ise yüzde 62’ye ulaşmıştır.[18] İskoçya’dan yükselen bağımsızlık talepleri, 2014 yılında yapılan bağımsızlık referandumunun ardından hız da kesmemiş ve güncel anketlerde Birleşik Krallık’ı bölünmeye götürebilecek seviyeye ulaşmıştır. Bu anlamda, İşçi Partisi’nin iktidara dönmesi, hem devlet elitleri, hem de seçmen nezdinde, Labour’ın geleneksel olarak daha güçlü olduğu bu bölgelerde ülke bütünlüğünü sağlamak açısından olumlu bir etki olarak değerlendirilebilir. Bu da, birçok kişiyi Labour’a şans vermeye yönlendiriyor olabilir.

Üçüncü olarak, Brexit sonrası Birleşik Krallık’ın daha çok söylem düzeyinde kalan “Global Britain” (Küresel Britanya) vizyonu yerine dış politikada Amerika Birleşik Devletleri’ne (ABD) çok bağımlı bir ülke görünümü sergilemeye başlaması, ortalama Britanyalı seçmende, ABD’ye daha şüpheci yaklaşabilecek bir sol iktidarın tercih edilmesini tetikliyor olabilir. Zira her ne kadar geçmişte Irak Savaşı döneminde ABD ile çok yakın askeri müttefikliğe yönelse de, İşçi Partisi, bu konularda daha bağımsızlıkçı ve anti-emperyalist geleneğe Torylere kıyasla daha yakındır.

Dördüncü olarak, devrimci Marksist köklerden gelen İşçi Partisi’nin devrimci geleneğini yansıtan 4. maddesini 1995 yılında Tony Blair döneminde değiştirmesi ve günümüzde de Keir Starmer gibi popüler ve halk ortalamasına uygun bir lider tarafından yönetilmesi nedeniyle, ortalama İngiliz ve genel olarak ortalama Britanyalı seçmende İşçi Partisi’ne yönelik herhangi bir yaygın korku/endişe mevcut değildir. Bu da, benim gözlemlerime göre, solun seçimde zafere koşuyor olmasında önemli bir etken olabilir.

Yeni Başbakan Adayı: Keir Starmer

Bu noktada, 2024 genel seçimlerinde Labour’ı iktidara taşıması beklenen Keir Starmer’ı tanıtmak faydalı olabilir.

2 Eylül 1962 Southwark-Londra doğumlu olan Sir Keir Rodney Starmer[19], Surrey’de Oxted adlı bir mahallede (civil parish) büyümüştür.[20] Starmer’ın babası bir işçi, annesi ise hemşiredir. Anne-babasının 4 çocuğundan biri olan Starmer, annesinin Erişkin Still hastalığı nedeniyle küçük yaşlarından itibaren sık sık annesinin tedavisi için hastanelere gitmek zorunda kalmış ve devletin ekonomik durumu iyi olmayan kişiler için sağlık hizmetlerini halka ücretsiz sunabilmesinin önemini bizzat yaşayarak öğrenmiştir. Zaten Starmer’ın ebeveynleri de çok iyi bir İşçi Partisi destekçisi olup, oğullarının ismini partinin kurucu liderlerinden Keir Hardie’den esinlenerek seçmişlerdir. İlk eğitimini Surrey’deki Reigate Grammar School’da alan Starmer, bu dönemde ileride şöhret kazanacak müzisyen Norman Cook, Muhafazakâr siyasetçi Andrew Cooper ve gazeteci Andrew Sullivan’la sınıf arkadaşı olmuştur. Emek dostu bir aileden gelen Starmer’ın siyasete ilgisi de henüz bu yıllarda başlamış ve genç Keir, Doğu Surrey’de İşçi Partisi’nin gençlik kollarına katılmıştır. Bu yıllarda müzikle de ilgilenen Starmer, flüt, piyano ve keman gibi farklı müzik enstrümanlarını çalmayı öğrenmiş ve birkaç defa sahneye dahi çıkmıştır.

Üniversite eğitimi için Leeds Üniversitesi’nin Hukuk bölümünü tercih eden genç Keir Starmer, 1985 yılında buradan LLB derecesiyle buradan mezun olmuş ve ailesinin ilk üniversite mezunu olmayı başarmıştır. Hukuk alanındaki lisansüstü eğitimine daha sonra Oxford Üniversitesi’ne bağlı St. Edmund Hall’da devam eden Starmer, 1986 yılında buradan Hukuk alanında BCL derecesini almaya hak kazanmıştır. Mezuniyeti sonrası Troçkist çizgideki bir sosyalist dergi olan Socialist Alternatives’de bir süre editör olarak çalışan Keir Starmer, 1987 yılında ise avukat olarak profesyonel meslek yaşamına atılmıştır. Bu dönemde solcu duyarlılığı nedeniyle genelde mağdur durumda olan insanların davalarını üstlenen Starmer, ilerleyen yıllarda da Doughty Street Chambers üyesi olarak insan hakları konusunda yaptığı çalışmalarla meslektaşları arasında sivrilmeyi başarmıştır. Shell ve McDonalds gibi büyük firmalara karşı verilen bazı hukuki mücadelelerde de yer alan Starmer, ayrıca bu yıllarda bazı Karayip ülkelerinde idam cezasının kaldırılması konusunda da aktif çaba göstermiştir. Starmer, 2003-2008 döneminde de Kuzey İrlanda Polis Kurulu’na insan hakları konusunda danışmanlık hizmeti vermiştir. Bu süreçte Ulusal Sağlık Hizmeti-NHS için çalışan karısı Victoria ile tanışan Starmer[21], 2007 yılında onunla evlenmiş ve çiftin ilerleyen yıllarda iki çocukları dünyaya gelmiştir. 2008 yılında o dönemde Başsavcı olan Patricia Scotland’ın önerisiyle Kraliyet Savcılık Servisi (Crown Prosecution Service) Başkanlığına getirilen Keir Starmer, görev yaptığı dönemde (2008-2013) yaşanan bazı tartışmalı polis olaylarında dengeli tavrıyla devlet karşıtı algılanmamaya özen göstermiş ve kolluk kuvvetleri mensuplarını suçları ispatlanmadığı sürece korumaya gayret etmiştir.

2014 yılında ilk kez İşçi Partisi’nden aktif siyasete atılan Starmer, 2015 genel seçimlerinde Greater London’a bağlı Holborn ve St Pancras seçim bölgesinden milletvekili seçilmeyi başarmıştır. Bu seçimlere Ed Miliband Genel Başkanlığında son derece iddialı giren, ancak sandıkta beklediğini bulamayan İşçi Partisi’nde seçim sonrasında başlayan liderlik yarışında da adı geçen Starmer, buna rağmen siyasi tecrübesizliğini öne sürerek liderlik yarışına dahil olmamıştır. Bu dönemde, Starmer, Genel Başkanlık seçiminde Jeremy Corbyn’in ardından ikinci olan Andy Burnham’ı desteklemiştir. Seçimin ardından yeni Genel Başkan Jeremy Corbyn tarafından Gölge İçişleri Bakanlığı görevine atanan Starmer, 2016 yılında ise Corbyn’i protesto ederek bu görevinden istifa etmiştir. Bu süreçte, Starmer, gölge Göç Bakanı (2015-2016) ve gölge Brexit Bakanı (2016-2020) olarak görev yapmış ve adeta liderliğe hazırlanmıştır. Bu süreçte Brexit yanlısı bir siyasi duruş göstermeyen ve Avrupa Birliği (AB) üyeliğini savunmaya devam eden Starmer, özellikle anlaşmasız Brexit’in risklerine dikkat çekmiş ve ilerleyen süreçte de eleştirilere rağmen “ikinci referandum” önerisini desteklemiştir. Starmer, ayrıca 2014 yılında ülkesinde adalet sistemine yaptığı hizmetlerden dolayı Şövalyelik (KCB) unvanına hak kazanmıştır. Starmer, 2017 yılında ise Privy Council’da yemin ederek “Sir” (The Right Honorable) unvanına hak kazanmıştır.

Jeremy Corbyn’in Genel Başkanlıktan ayrılacağını açıklamasının ardından lider adayı olarak ön plana çıkan ve en çok sayıda milletvekilinin desteğiyle lider adayı olan Sir Keir Starmer, genelde eski Başbakan Tony Blair çizgisini savunan İşçi Partililerin dahil olduğu “Blairites” (Blairciler) akımı ile parti içerisinde aşırı sol/sosyalist kanadı temsil eden Jeremy Corbyn çizgisinin (Corbynistas) arasında bir yerde konumlanan sosyal demokrat bir isimdir. Nitekim Starmer, Jeremy Corbyn’in aşırı sol politikalarına mesafeli dursa da, Ulusal Sağlık Hizmeti’ne (NHS) ayrılan bütçenin yükseltilmesi, üniversite harçlarının kaldırılması ve zenginlerden daha yüksek vergi alınması gibi konularda sosyal demokrat çizgiyi savunmaktadır. Starmer, kendisinin “Blairite” veya “Corbynista” olarak adlandırılmasına da karşı çıkmakta ve kendi liderliğini inşa etmeye çalışmaktadır. Starmer, dış politikada da uluslararası hukuka uygun askeri müdahaleleri savunmakta ve dahası, Birleşik Krallık’ın insan hakları ihlalleri yapan ülkelere yönelik silah satışlarını iyi değerlendirmesi gerektiğini düşünmektedir. 4 Nisan 2020 itibariyle İşçi Partisi’nin yeni lideri seçilen Starmer, görev yaptığı kısa sürede partiyi iktidarı almaya çok yakın güçlü bir siyasal yapıya dönüştürerek, başarısını ispat etmiştir. Starmer’ın önemli siyasi konulardaki görüşleri, bir sonraki bölümde açıklanacaktır.

Gençlik yıllarından beri iyi bir futbolsever olan Keir Starmer -ki gençliğinde amatör Homerton Academicals kulübünde futbol da oynamıştır-, Arsenal FC takımının taraftarıdır. 2007’den beri Hukuk eğitimi almış ama NHS’de çalışan Victoria Starmer (Alexander) ile evli olan Starmer, eşinden iki çocuk sahibidir. Yahudi olan Victoria Starmer nedeniyle, Keir Starmer’ın çocukları da Yahudi inancına göre yetiştirilmiştir. Keir Starmer ise bir ateisttir, ancak dindar (inançlı) insanlara saygılı olduğunu belirtmektedir.[22] Uzun süredir Pesketaryen olan Starmer, bu nedenle et ürünleri yerine yalnızca balık tüketmektedir. Çocuklarını da 10 yaşına kadar vejetaryen olarak yetiştiren Starmer çifti, daha sonra ise bu konuda onları özgür bırakmışlardır.

Son olarak, Starmer’ın hukuk ve insan hakları alanında ortak editörlüğünü ve ortak yazarlığını yaptığı birçok kitabı da bulunmaktadır. Bunlar; Justice in Error (1993), The Three Pillars of Liberty: Political Rights and Freedoms in the United Kingdom (1996), Signing Up for Human Rights: The United Kingdom and International Standards (1998), Miscarriages of Justice: A Review of Justice in Error (1999), European Human Rights Law: the Human Rights Act 1998 and the European Convention on Human Rights (1999), Criminal Justice, Police Powers and Human Rights (2001), Blackstone’s Human Rights Digest (2001) ve A Report on the Policing of the Ardoyne Parades 12 July 2004 (2004) eserleridir. Starmer’ın kendisi hakkında da daha şimdiden birçok biyografi ve siyaset bilimi temalı eser kaleme alınmıştır ki[23], bu da kendisinin yaklaşan başarısına dair önemli bir işarettir. Ancak YouGov UK’in yaptığı anketlerde Starmer’ın liderliğine verilen destek Ocak 2024 sonu itibariyle yüzde 35 düzeyindedir ki[24], bu da Starmer’dan ziyade İşçi Partisi’nin başarısına işaret etmekte ve Muhafazakâr Parti’ye duyulan tepkinin anket sonuçlarında daha etkili olduğunu düşündürmektedir.

Keir Starmer’ın Önemli Siyasi Konulardaki Tavrı

İşçi Partisi lideri ve büyük olasılıkla Birleşik Krallık’ın müstakbel Başbakanı Keir Starmer’ın siyasi çizgisine dair bugüne kadar “sensible radical” (duyarlı radikal)[25], “soft-left” (yumuşak sol)[26] ve “reluctant politician” (gönülsüz siyasetçi)[27] gibi bazı ilginç ifadeler kullanılmıştır. Starmer’ın siyasi çizgisinin belirginleşmeye başlamasının ardından ise, uluslararası basında, “Starmerism” (Starmerizm) kavramı kullanılmaya başlanmıştır.[28] Starmer, anketler de kendisini ağır favori aday haline getirmeye başlayınca, İngiltere ve dünya basınında dikkat çekmeye başlamış ve hakkında yayınlanan analizler hızla artmıştır. Bu analizlerde, genelde, Starmer’ın bu işi yapmaya uygun olup olmadığı sorgulanmıştır.[29]

Öncelikle şurası bir gerçektir ki, Starmer, Jeremy Corbyn sonrasında genelde İşçi Partisi’ni sosyalist soldan daha merkez sol-sosyal demokrat çizgiye yaklaştıran ılımlı bir isim olarak lanse edilmektedir.[30] Bu manada, gençliğinde aşırı sol çizgiye yakın durmasına karşın -ki QC Gavin Millar, bu dönemde bile Starmer’ın kırmızı-yeşil çizgide olduğunu vurgulamaktadır[31]-, Starmer, merkeze yakın bir sol figürdür. Ancak bu durum, Starmer’ın daha iyi kamu hizmetleri sunabilmek için zenginlerden daha yüksek vergi alınmasını istemesine engel değildir.[32] Keza üniversite harçları konusunda da, Starmer, daha sosyalist mesajlar vermekte ve harçların düşürülmesini/kaldırılmasını savunmaktadır.[33] Bu nedenle, Starmer’ın iyi bir sosyal demokrat olduğu ve piyasa ekonomisi ve devlet müdahalesinin birlikte olacağı bir refah devleti düzenini savunduğu söylenebilir.

Yakın geçmişte Brexit tartışmaları sırasında daima Avrupa Birliği’nde kalınmasını savunan Starmer[34], ancak daha sonra bu süreci kabullenmiş ve günümüzde de AB’ye dönüşten ziyade AB ile iyi ilişkileri savunmaktadır. Nitekim çeşitli analizlere göre, Starmer ve İşçi Partisi, iktidara geldiklerinde Brexit sürecini tersyüz ederek yeniden AB’ye katılmayı planlamamaktadırlar.[35] Ancak Avrupa devletleri ile (özellikle Almanya) tarihsel husumetleri canlı tutmaya gayret eden Muhafazakâr elitlere kıyasla (tipik örneği Boris Johnson idi), kuşkusuz, Starmer, kültürel, siyasal ve ekonomik olarak AB ve Avrupa devletleriyle daha yakın ilişkiler tesis etme potansiyeline haizdir. Nitekim Starmer, seçim öncesinde AB ile daha iyi bir anlaşma yapılabileceğini ilan etmiş ve Birleşik Krallık-AB Ticaret ve İşbirliği Antlaşması’nın (The EU-UK Trade and Cooperation Agreement) gözden geçirileceğini belirtmiştir.[36]

Ülke içerisinde zaman zaman Jeremy Corbyn döneminde belirginleşen İşçi Partisi’nin Filistin yanlısı tavrı nedeniyle partisine yönelik abartılı anti-Semitizm suçlamalarıyla karşılaşan Keir Starmer, elbette yaşamı itibariyle bunlara bir cevap niteliğindedir. Zira hem eşi, hem de çocukları Yahudi olan Starmer, ne İsrail Devleti, ne de Yahudilere karşıt değildir. Yalnızca, İsrail’in Gazze örneğinde artık tüm dünyanın şahit olduğu abartılı güvenlikçi ve askeri yaklaşımlarına eleştirel yaklaşmaktadır. Bu manada, Starmer ve İşçi Partisi, kesinlikle İsrail karşıtı değil, evrensel standartlarda insan haklarını savunan demokrat bir çizgidedirler. Bu, Starmer’ın Gazze halkına yardım sağlanması, İsrailli rehinelerin serbest bırakılması, bölgede ateşkes ilan edilmesi, Hamas’ın 7 Ekim’deki gibi bir saldırıyı bir daha yapamayacağına dair İsrail’in ikna edilmesi ve iki devletli çözümün gerçekleştirilmesi gerektiğini belirten açıklamalarında da açıkça görülmektedir.[37] Ek olarak, Starmer, kısa süre önce anti-Semitik açıklamalar yapan Azhar Ali ve Graham Jones gibi iki adaya desteğini çekmiş ve bu şekilde bir suçlamaya maruz kalmamak adına her türlü önlemi alabileceğini de ortaya koymuştur.[38]

Britanya’da en yakıcı siyasi meselelerden olan İskoçya’nın bağımsızlığı konusunda ise, Starmer ve partisi, ikinci bir bağımsızlık referandumu ve İskoçya’nın bağımsızlığına açıkça karşıdırlar.[39] Starmer, bu sorunu merkezin yetkilerini kısıtlayarak ve yerele daha fazla güç devrederek barışçıl şekilde çözmek istemekte ve bunu yapabileceğini düşünmektedir.[40]

Seçim öncesinde İşçi Partisi’nin ilan ettiği 5 önceliği; (1) Ekonomik istikrarın sağlanması ve istihdam ve verimliliğinin artırılması, (2) Enerji güvenliğinin sağlanması, (3) Ulusal Sağlık Sistemi’nin (NHS) güçlendirilmesi, (4) Suçla mücadele ve (5) Eğitim sisteminde reform olarak belirleyen Starmer[41], bu bağlamda klasik bir sosyal demokrat lider çizgisini belirginleştirmiştir. Bu vaatler bağlamında, Starmer’ın enerji güvenliği konusunda yeşil enerjiye geçişi sağlamak için yıllık 28 milyar sterlin harcama yapmayı taahhüt etmesi oldukça önemli ve Başbakan adayının çevre ve temiz enerji konusundaki duyarlılığını göstermesi açısından manidardır.[42]

Keir Starmer’ın kurduğu gölge kabinede ise 30 Bakandan 15’inin kadın olması dikkat çekici ve olası bir İşçi Partisi/Starmer hükümetinde kadın Bakanların sayısının artacağına dair önemli bir veridir.[43] Ayrıca Ed Miliband, Yvette Cooper ve Liz Kendall gibi liderlik iddiası olan kişileri gölge kabinesine alması, Starmer’ın birleştirici liderliğine dair önemli bir işarettir. Birleşik Krallık’ın ilk kadın Müslüman milletvekillerinden olan Shabana Mahmood’un gölge kabinedeki varlığı ise, kabinenin ve olası yeni hükümetin kapsayıcılığına dair pozitif bir ön sinyal olarak vurgulanabilir. Nitekim unutulmamalıdır ki, İşçi Partisi’nden Londra Belediye Başkanı seçilmiş Sadık Han da Pakistan asıllı bir Müslümandır. 2 Mayıs 2024 tarihinde düzenlenecek Londra belediye başkanlık seçiminde, Han, Muhafazakâr aday Susan Hall ile yarışacaktır ki, yakın tarihli anketlere göre seçimi kazanması büyük olasılıklı bir ihtimaldir.[44]

Keir Starmer’ın web sitesinde yayınladığı Britanyalı seçmene 10 vaadi ise şöyledir:[45]

1. Ekonomik adalet: Yüzde 5’lik en zengin kesimden daha yüksek vergi alınması.
2. Sosyal adalet: NHS’yi güçlendirmek ve üniversite harçlarını kaldırmak.
3. İklim adaleti: Yeşil Mutabakatı hayata geçirmek.
4. Barış ve insan haklarını desteklemek: Sebepsiz savaşlara karşı çıkmak ve Birleşik Krallık’ın silah satışlarını insan hakları doğrultusunda düzenlemek.
5. Ortak mülkiyet: Kamu hizmetlerinin özelleştirilmesine karşı durmak.
6. Göçmenlerin haklarını savunmak: AB vatandaşlarına seçmen hakkı sağlamak ve göçmenlere yönelik insancıl politikalar uygulamak.
7. İşçi sendikaları ve işçi haklarını güçlendirmek: Güvencesiz düşük ücretli istihdama karşı çıkmak ve işçi haklarını geliştirmek.
8. Gücü dağıtmak: Lordlar Kamarası’nı dağıtmak ve yerine seçilmiş yöneticilerden oluşan bir bölgesel kalkınma odası kurarak, bölgesel kalkınma bankaları ile birlikte merkezden ziyade yerel kalkınma ve gelişimi güçlendirmek.
9. Eşitlik: Eşit ücret yasasını (Equal Pay Act) uygulamak ve ayrımcı politikalara karşı çıkmak.
10. Muhafazakâr Parti’ye muhalefet etmek: Muhafazakâr Parti ve anti-Semitizm’le mücadele etmek.

Bu vaatlerden özellikle Lordlar Kamarası’nı dağıtmak ve yerine yeni bir bölgesel kalkınma odası kurmak fikri oldukça özgün ama aynı zamanda tartışmalı bir yaklaşımdır. Bu fikri Starmer ve partisinin ne derece uygulayabileceğini elbette zaman gösterecektir. Zira Britanya siyasal sistemi asırlar içerisinde oldukça oturmuş ve yerleşmiştir. Benzer şekilde kamu hizmetlerinin tamamının özelleştirilmesine karşı olunması da pratikte uygulanması kolay bir yaklaşım değildir. Ancak diğer tüm öneriler, İşçi Partisi’nin Tony Blair döneminde oluşan “New Labour” veya “Üçüncü Yol” (Third Way) çizgisiyle uyumludur.

Birleşik Krallık’ın özel ilişkilerinin olduğu Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ile ilişkiler konusunda ise, Starmer, genelde pozitif mesajlar vermektedir. Starmer, bir keresinde “Amerikan yanlısı ama Trump karşıtı” olduğunu da söylemiştir.[46] Buna karşın, Demokratlara ve mevcut Başkan Joe Biden’a daha yakın olduğu düşünülen İşçi Partisi lideri, yeniden ABD Başkanı seçilirse Donald Trump’la da ilişkileri bozmamaya çalışacağını açıklamak zorunda kalmıştır.[47]

Ukrayna-Rusya çatışması konusunda da Muhafazakâr Parti ile uzlaşan Starmer, Ukrayna’ya verilen askeri ve ekonomik desteğin sürdürülmesini savunmakta, Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski’ye tam destek vermekte ve Rus lider Vladimir Putin’e muhalefet etmektedir.[48] Hatta Starmer, Putin’in Ukrayna’da sergilediği “barbarca eylemleri” nedeniyle Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin aldığı karara da desteğini açıklamıştır.[49] Lakin elbette bir realpolitik denge işi olan dış politika alanında, Starmer, bu konuda ABD ve diğer Batılı müttefiklerinin tavrı değişirse farklı pozisyon alabilecektir.

Keir Starmer’ın henüz Türkiye konusunda ise kayda değer bir açıklaması olmamıştır. Bu konu, muhtemelen Başbakan seçilmesi durumunda parti elitlerince değerlendirilecek ve Londra’nın yeni Türkiye politikası belirlenecektir.

Sonuç

Sonuç olarak, 2010’dan beri iktidarda olan Muhafazakâr Parti’nin tüm başarılı icraatları ve gayretlerine rağmen, 2024 Birleşik Krallık genel seçimlerinde İşçi Partisi’nin seçimi açık farkla kazanması ve Keir Starmer’ın yeni Başbakan olması beklenmektedir. Bu, Birleşik Krallık’ın engin demokrasi deneyimi, seçmenin değişim talepleri ve Brexit sonrasında derinleşen İskoçya ve Kuzey İrlanda krizlerinin tetiklediği korkularla alakalıdır. Zira ekonomik durum, adada aslında hiç de kötü değildir ve bu konuda Toryler, makroekonomik verilere göre oldukça başarılı olmuşlardır.

Bu bağlamda, yeni Başbakan olması beklenen Keir Starmer, Batılı bir sosyal demokrat olarak uluslararası hukuk ve sistemle uyumlu hareket etmeye gayret eden bir reformist olarak tanımlanabilir. Ancak siyaset, hem ilke ve değerler, hem de güç dengesinde gelişen karmaşık bir denklem olduğu için, Başbakan olması durumunda Starmer’ın kararları gelişen konjonktüre göre değişebilir. Bu da gayet doğaldır; zira sorumluluk makamında olan her siyasetçi, ülkesi için en iyi kararı almak ve hem mevcut halk, hem de gelecek nesiller için en doğru tercihleri yapmaya çalışmaktadır. Burada kritik unsur ise, dünyanın gidişatını doğru algılayabilmek ve halka doğruları söylemektir.

Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ

 

DİPNOTLAR

[1] David Cameron (2010-2016), Theresa May (2016-2019), Boris Johnson (2019-2022), Elizabeth Truss (2022-2022), Rishi Sunak (2022-). Bakınız; https://www.gov.uk/government/history/past-prime-ministers.

[2] Detaylar için bakınız; Ozan Örmeci (2020), Birleşik Krallık (İngiltere) Siyaseti, İstanbul: Urzeni Yayıncılık.

[3] Güncel bazı anketler için bakınız;

• YouGov - https://ygo-assets-websites-editorial-emea.yougov.net/documents/TheTimes_VI_240524_W.pdf
• DeltaPoll - https://deltapoll.co.uk/wp-content/uploads/2024/05/Deltapoll-240526_trackers.pdf.

[4] 2010: 2,2, 2011: 1,1, 2012: 1,5, 2013: 1,8, 2014: 3,2, 2015: 2,2, 2016: 1,9, 2017: 2,7, 2018: 1,4, 2019: 1,6, 2020: -10,4, 2021: 8,7, 2022: 4,3. Bakınız; https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG?locations=GB.

[5] Bakınız; https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.CD?locations=GB.

[6] Bakınız; https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=GB-XN.

[7] Bakınız; https://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS?locations=GB.

[8] Bakınız; https://data.worldbank.org/indicator/FP.CPI.TOTL.ZG?locations=GB.

[9] Bakınız; https://hdr.undp.org/data-center/country-insights#/ranks.

[10] UNDP (2010), Human Development Report 2010, New York: Palgrave Macmillan, s. 143.

[11] Bakınız; https://freedomhouse.org/sites/default/files/2020-03/FIW_2010_Complete_Book_Scan.pdf.

[12] Bakınız; https://freedomhouse.org/country/united-kingdom/freedom-world/2024.

[13] Bakınız; https://www.globalfirepower.com/global-ranks-previous.php.

[14] Bakınız; https://www.oecd.org/pisa/pisaproducts/46619703.pdf, s. 8.

[15] Bakınız, https://www.oecd.org/pisa/OECD_2022_PISA_Results_Comparing%20countries%E2%80%99%20and%20economies%E2%80%99%20performance%20in%20mathematics.pdf, s. 1.

[16] Oxford (1), Cambridge (5), Imperial College London (8), UCL (22), University of Edinburgh (30), King’s College London (38), LSE (46), University of Manchester (51), University of Bristol (81), University of Glasgow (87), University of Southampton (97). Hatta 101. sıradaki University of Bristol, 105. sıradaki University of Sheffield ve 106. sıradaki University of Warwick’le birlikte bu sayı 14 de kabul edilebilir. Bakınız; https://www.timeshighereducation.com/world-university-rankings/2024/world-ranking#!/length/25/locations/GBR/sort_by/name/sort_order/desc/cols/stats.

[17] Bakınız; https://brandirectory.com/rankings/uk/overview.

[18] Bakınız; https://www.bbc.co.uk/news/politics/eu_referendum/results.

[19] Keir Starmer’ın sosyal medya hesapları için;

• Web sitesi: https://keirstarmer.com/
• X (Twitter): https://twitter.com/Keir_Starmer
• Instagram: https://www.instagram.com/keirstarmer/
• Facebook: https://www.facebook.com/KeirStarmerLabour/

[20] Labour, “Keir Starmer”, Erişim Tarihi: 27.05.2024, Erişim Adresi: https://labour.org.uk/people/keir-starmer/.

[21] Sky News (2023), “Who is Keir Starmer’s wife, Lady Victoria Starmer?”, 10.10.2023, Erişim Tarihi: 15.02.2024, Erişim Adresi: https://news.sky.com/story/who-is-keir-starmers-wife-lady-victoria-starmer-12981688.

[22] Rhiannon Williams (2021), “Keir Starmer: I may not believe in God, but I do believe in faith”, inews, 11.04.2021, Erişim Tarihi: 15.02.2024, Erişim Adresi: https://inews.co.uk/news/politics/keir-starmer-i-may-not-believe-in-god-but-i-do-believe-in-faith-951607.

[23] Nigel Cawthorne (2021), Keir Starmer: The Reluctant Politician – https://www.amazon.com/Keir-Starmer-Reluctant-Politician-Superbly-ebook/dp/B095JJ5YJN/; Oliver Eagleton (2022), The Starmer Project: A Journey to the Right – https://www.amazon.com/Starmer-Project-Journey-Right-ebook/dp/B09JK7NSZL/; Olivier Scoffield (2023), Keir Starmer: A Journey Through Law and Leadership – https://www.amazon.com/Keir-Starmer-Journey-Through-Leadership/dp/B0CQVPQNTX/; Tom Baldwin (2024) – Keir Starmer: The Biography – https://www.amazon.com/Keir-Starmer-Biography-Tom-Baldwin-ebook/dp/B0CJBQLYM4/; ScholarlyInk Press (2024), KEIR STARMER: Biography Of The Most Inspiring Political Leader, Early Life, Family, Legacy, And Achievement – https://www.amazon.com/KEIR-STARMER-Biography-Inspiring-Achievement/dp/B0CRR9G7SN/; John A. Smith (2024), KEIR STARMER: REBUILDING THE LABOR LEGACY – https://www.amazon.com/KEIR-STARMER-REBUILDING-LABOR-LEGACY-ebook/dp/B0CRQJVRW3/; Roy C. Perez (2024), Sir Keir Rodney Starmer: From Working-Class Roots to the Barrister’s Chambers: A young Keir Starmer rises above humble beginnings to excel in law, carving a path towards justice – https://www.amazon.com/Sir-Keir-Rodney-Starmer-Working-Class-ebook/dp/B0CTJBW62P.

[24] YouGov UK (2024), “How well is Keir Starmer doing as Labour leader?”, Erişim Tarihi: 27.05.2024, Erişim Adresi: https://yougov.co.uk/topics/politics/trackers/keir-starmer-approval-rating.

[25] Patrick Maguire (2020), “Keir Starmer: The sensible radical”, The New Statesman, 31.03.2020, Erişim Tarihi: 27.05.2024, Erişim Adresi: https://www.newstatesman.com/long-reads/2020/03/keir-starmer-sensible-radical.

[26] Zoe Williams (2020), “Keir Starmer’s soft-left approach is the unifying force that Labour needs”, The Guardian, 21.01.2020, Erişim Tarihi: 27.05.2024, Erişim Adresi: https://www.theguardian.com/commentisfree/2020/jan/21/keir-starmer-soft-left-approach-unifying-labour; Paul Thompson & Frederick Harry Pitts (2020), “A Strategic Left? Starmerism, Pluralism and the Soft Left”, The Political Quarterly, Cilt 92, Sayı: 1, ss. 32-39.

[27] Nigel Cawthorne (2021), Keir Starmer: The Reluctant Politician, Gibson Square.

[28] The Economist (2023), “Sir Keir Starmer on ‘Starmerism’”, 26.04.2023, Erişim Tarihi: 27.05.2024, Erişim Adresi: https://www.economist.com/britain/2023/04/26/sir-keir-starmer-on-starmerism.

[29] The Economist (2023), “Is Keir Starmer ready for office?”, 27.04.2023, Erişim Tarihi: 15.02.2024, Erişim Adresi: https://www.economist.com/leaders/2023/04/27/is-keir-starmer-ready-for-office.

[30] The Economist (2022), “Sir Keir Starmer’s transformation of the Labour Party”, 21.04.2022, Erişim Tarihi: 27.05.2024, Erişim Adresi: https://www.economist.com/britain/2022/04/21/sir-keir-starmers-transformation-of-the-labour-party.

[31] Patrick Maguire (2020), “Keir Starmer: The sensible radical”, The New Statesman, 31.03.2020, Erişim Tarihi: 27.05.2024, Erişim Adresi: https://www.newstatesman.com/long-reads/2020/03/keir-starmer-sensible-radical.

[32] Toby Helm (2020), “Labour leadership: Keir Starmer slams free market as divisions grow on left”, The Guardian, 12.01.2020, Erişim Tarihi: 27.05.2024, Erişim Adresi: https://www.theguardian.com/politics/2020/jan/11/keir-starmer-tacks-to-left-momentum-makes-its-pick-labour-leader.

[33] Heather Stewart (2020), “Keir Starmer calls for end to ‘scandal’ of spiralling student debt”, The Guardian, 11.02.2020, Erişim Tarihi: 27.05.2024, Erişim Adresi: https://www.theguardian.com/politics/2020/feb/11/keir-starmer-calls-for-end-to-scandal-of-spiralling-student-debt.

[34] Patrick Maguire (2020), “Keir Starmer: The sensible radical”, The New Statesman, 31.03.2020, Erişim Tarihi: 15.02.2024, Erişim Adresi: https://www.newstatesman.com/long-reads/2020/03/keir-starmer-sensible-radical.

[35] Dilek Yiğit (2023), “Muhafazakâr Parti ve İşçi Partisi İç Politikada Anlaşamayabilir ama Dış Politikada Pozisyonları Aynıdır”, Uluslararası Politika Akademisi, 08.11.2023, Erişim Tarihi: 27.05.2024, Erişim Adresi: https://politikaakademisi.org/2023/11/08/muhafazakar-parti-ve-isci-partisi-ic-politikada-anlasamayabilir-ama-dis-politikada-pozisyonlari-aynidir/.

[36] Dilek Yiğit (2023), “Britanya İşçi Partisi Lideri Keir Starmer’dan Brexit Çıkışı: AB’ye Geri Dönüş Mümkün Mü?”, Uluslararası Politika Akademisi, 26.09.2023, Erişim Tarihi: 27.05.2024, Erişim Adresi: https://politikaakademisi.org/2023/09/26/britanya-isci-partisi-lideri-keir-starmerdan-brexit-cikisi-abye-geri-donus-mumkun-mu/.

[37] Labour (2023), “Keir Starmer statement”, 01.12.2023, Erişim Tarihi: 27.05.2024, Erişim Adresi: https://labour.org.uk/updates/press-releases/keir-starmer-statement-israel-gaza/#:~:text=The%20people%20of%20Gaza%20need,home%20and%20rebuild%20their%20lives.

[38] Becky Morton & Sam Francis (2024), “Labour withdraws support for Rochdale candidate Azhar Ali over Israel comments”, BBC News, 14.02.2024, Erişim Tarihi: 27.05.2024, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/news/uk-politics-68280098; Hannah Miller (2024), “Analysis: Tough week tests Keir Starmer’s leadership”, BBC News, 14.02.2024, Erişim Tarihi: 27.05.2024, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/news/uk-politics-68295796.

[39] Andrew Learmonth (2023), “Keir Starmer:’ Labour believes very strongly in the union’”, The Herald, 06.10.2023, Erişim Tarihi: 27.05.2024, Erişim Adresi: https://www.heraldscotland.com/news/23839096.keir-starmer–labour-believes-strongly-union/.

[40] Severin Carrell (2023), “Keir Starmer tells SNP voters: Labour will shift power from London”, The Guardian, 19.02.2023, Erişim Tarihi: 27.05.2024, Erişim Adresi: https://www.theguardian.com/politics/2023/feb/19/keir-starmer-asks-snp-voters-to-put-faith-in-labour-after-sturgeon-resignation.

[41] Dilek Yiğit (2023), “Muhafazakâr Parti ve İşçi Partisi İç Politikada Anlaşamayabilir ama Dış Politikada Pozisyonları Aynıdır”, Uluslararası Politika Akademisi, 08.11.2023, Erişim Tarihi: 27.05.2024, Erişim Adresi: https://politikaakademisi.org/2023/11/08/muhafazakar-parti-ve-isci-partisi-ic-politikada-anlasamayabilir-ama-dis-politikada-pozisyonlari-aynidir/.

[42] Janan Ganesh (2024), “What Joe Biden can learn from Keir Starmer”, Financial Times, 13.02.2024, Erişim Tarihi: 27.02.2024, Erişim Adresi: https://www.ft.com/content/988dda33-ef9f-45cd-b9a9-75ce748d3455.

[43] Labour, “Shadow cabinet”, Erişim Tarihi: 27.05.2024, Erişim Adresi: https://labour.org.uk/about-us/the-shadow-cabinet/. Bakanlık bekleyen gölge kabinedeki kadın siyasetçiler şunlardır; Angela Rayner, Rachel Reeves, Bridget Phillipson, Yvette Cooper, Shabana Mahmood, Liz Kendall, Louise Haigh, Thangham Debbonaire, Anneliese Dodds, Jo Stevens, Emily Thornberry, Lisa Nandy, Ellie Reeves, Lucy Powell ve Baroness Angela Smith.

[44] The Standard (2023), “Sadiq Khan leads Susan Hall by 50% to 25% among Londoners in race for City Hall”, 06.11.2023, Erişim Tarihi: 27.05.2024, Erişim Adresi: https://www.standard.co.uk/news/politics/sadiq-khan-susan-hall-mayoral-election-race-labour-conservative-greens-liberal-poll-b1118297.html; Alastair Boland (2023), “London Mayoral Poll: Mid-November 2023”, FindOutNow, 18.11.2023, Erişim Tarihi: 27.05.2024, Erişim Adresi: https://findoutnow.co.uk/blog/london-mayoral-poll-mid-november-2023/.

[45] Keir Starmer, “My pledges to you”, Erişim Tarihi: 27.05.2024, Erişim Adresi: https://keirstarmer.com/plans/10-pledges/.

[46] Andrew Woodcock (2021), “Labour: Keir Starmer to declare himself ‘pro-American but anti-Trump’”, Independent, 15.01.2021, Erişim Tarihi: 27.05.2024, Erişim Adresi: https://www.independent.co.uk/news/uk/politics/keir-starmer-joe-biden-donald-trump-labour-b1788092.html.

[47] Politico (2023), “Labour’s Keir Starmer: I’ll make it work if Donald Trump wins”, 28.09.2023, Erişim Tarihi: 27.05.2024, Erişim Adresi: https://www.politico.eu/article/uk-labour-keir-starmer-make-it-work-if-us-donald-trump-wins/.

[48] BBC News (2023), “Keir Starmer meets Ukraine’s President Zelensky in Kyiv”, 16.02.2023, Erişim Tarihi: 27.05.2024, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/news/uk-politics-64668096.

[49] Gavin Cordon (2023), “Britain welcomes issuing of arrest warrant for Vladimir Putin”, The Standard, 17.03.2023, Erişim Tarihi: 27.05.2024, Erişim Adresi: https://www.standard.co.uk/news/politics/vladimir-putin-britain-james-cleverly-russian-keir-starmer-b1068245.html.