Ozan Örmeci Makaleler (Ozan Örmeci Articles): 2024 Endonezya Başkanlık ve Parlamento Seçimleri

Giriş

Güneydoğu Asya ve Okyanusya’nın en önemli devletlerinden birisi olan Endonezya’da, 2024 Başkanlık ve parlamento seçimleri heyecanı yaşanıyor. 14 Şubat tarihinde yapılacak olan seçimlerde, ülkeyi 5 yıl süreyle yönetecek yeni Devlet Başkanı ve aynı zamanda 575 üyeli Parlamento (Dewan) üyeleri/milletvekilleri seçilecektir. Bu yazıda, 2024 Endonezya seçimlerini mercek altına alacağım.

Endonezya Hakkında Genel Bilgiler

Hint ve Pasifik Okyanusları arasında, Güneydoğu Asya ve Okyanusya’da toprakları bulunan bir ülke olan Endonezya, toplam 17.000’den fazla adadan oluşmaktadır ve dünyanın en büyük ada ülkesi durumundadır -ki bu adalar arasında en büyüğü de Sumatra’dır-. 1.904.569 km²’lik yüzölçümüyle dünyada coğrafi büyüklük konusunda 15. sırada olan Endonezya[1], 279,5 milyonluk nüfusuyla da dünyanın en kalabalık dördüncü (Hindistan, Çin ve ABD’den sonra) ülkesidir[2]. Endonezya nüfusunun yüzde 87’si Müslümanlardan, yüzde 7’si Protestan Hıristiyanlardan, yüzde 3’ü Katolik Hıristiyanlardan, yaklaşık yüzde 2’si Hindulardan ve yüzde 1’i de Budist ve Konfüçyüs inancına mensup kişilerden oluşmaktadır.[3] Etnik kökenler açısından bakıldığında ise; nüfusun yüzde 40’ı Java veya Cavalardan, yüzde 15,5’i Sundalardan, yüzde 3,7’si Malaylardan, yüzde 3,6’sı Bataklardan yüzde 3’ü Maduralardan, yüzde 2,9’u Betavilerden, yüzde 2,7’si Minangkabaulardan, yine yüzde 2,7’si Bugislerden oluşmaktadır.[4] Ülkenin başkenti Cakarta şehridir. Endonezce olarak bilinen ülkenin resmi dili ise, yerel dillerden Bahasia dilidir.[5] Buna karşın, ülkede İngilizce konuşma oranı hayli yüksektir.

Endonezya haritası

2022 Dünya Bankası verilerine göre 1,319 trilyon dolarlık ekonomisiyle dünyanın en büyük 16. ekonomisi olan Endonezya[6], kişi başına düşen yaklaşık 4.800 dolarlık gayrisafi milli hasıla ile orta gelir seviyesinin bile ardında kalan oldukça fakir bir devlettir[7]. Freedom House’a göre 58 puanla “kısmen özgür” (partly free) statüsünde olan Endonezya, bu yönüyle 32 puanda kalan ve “özgür değil” (not free) kategorisinde değerlendirilen Türkiye’den epey önde ve Müslüman devletler arasında iyi bir konumdadır.[8] Dünyada 50 Müslüman devleti arasında sadece 7 demokrasinin olduğu düşünüldüğünde (Arnavutluk, Burkina Faso, Endonezya, Kosova, Senegal, Sierra Leone, Tunus), Endonezya’nın önemi daha da iyi anlaşılmaktadır.[9] Ayrıca, Endonezya, insani gelişmişlik endeksinde de “high” yani yüksek performanslı ülkeler arasında gösterilmektedir.[10]

Endonezya, birçok uluslararası kuruluşa üye bir devlettir. Bunlar arasında kayda değer olanlar; Birleşmiş Milletler (BM), Dünya Ticaret Örgütü, İslam İşbirliği Teşkilatı, G-15, G-20, Bağlantısızlar Hareketi, D-8, ASEAN ve G-77+ Çin Grubu’dur.[11] Ülkenin yükselen profili nedeniyle, Amerikalı analist Cliff Kupchan, Endonezya’yı Türkiye, Brezilya, Hindistan, Suudi Arabistan ve Güney Afrika ile birlikte 21. yüzyıl dünya siyasetine yön verecek 6 sarkaç devletten (swing states) biri olarak değerlendirmiştir.[12] Endonezya’nın dış politikasında kalkınma, bölgesel ve iç istikrarın korunması ve toprak bütünlüğü en temel üç değer olarak açıklanmaktadır.[13] Bu bağlamda, ülke, kutuplaşmalara karşı ve daha çok kendi iç güvenliği, iç istikrarı ve ekonomik gelişimiyle ilgilenen bir devlet olarak nitelendirilebilir.

Endonezya’nın dış ticaret rakamlarına bakıldığında ise, 2021 yılı itibariyle ülkenin en büyük dış ticaret ortağı Çin Halk Cumhuriyeti’dir. Çin, Endonezya’nın toplam ihracatının yüzde 23,2’ine, toplam ithalatının ise yüzde 28,7’sine kaynaklık etmektedir.[14] Çin’in ardından Endonezya’nın en büyük dış ticaret ortağı ise Amerika Birleşik Devletleri’dir (ABD). Bu anlamda, Endonezya, ticari olarak Çin’e daha yakın ama ABD’nin de etki alanında olan bir devlettir. Cakarta’nın diğer önemli ticaret ortakları ise; Japonya, Singapur, Malezya, Hindistan, Güney Kore, Tayland, Avustralya ve Tayvan’dır.[15] Endonezya’nın en önemli ihracat metaları ise; palmiye yağı ve kömür ve kömür ürünleridir. İthalatta ise petrol ön plana çıkmaktadır. Endonezya, bu ekonomik tablosuyla, dış politikadaki üçüncü dünyacı ve kutuplaşmalara karşı çizgisine paralel olarak, hem ABD, hem de Çin’le yakın ilişkiler geliştirebilen bir devlet hüviyetindedir.

Endonezya’nın Kısa Tarihi

16. yüzyıldan itibaren uzun asırlar boyunca Portekiz ve Hollanda’nın sömürgesi olarak kalan, fakat Hollanda’dan bağımsızlığını 1945 yılında kazanarak 1950 yılında Birleşmiş Milletler (BM) üyesi bir devlet haline gelen Endonezya[16], Cumhuriyet rejimiyle yönetilmektedir. Ülkenin kurucu lideri olan Sukarno, koloni yönetimine karşı gösterdiği direnişle sivrilmiş ve 1945-1967 döneminde ülkesinin Devlet Başkanı olarak kalmıştır. Sukarno, bir anlamda Endonezya’nın Atatürk’ü olarak ülkesini modernleştirmeye ve ulusal birliğini sağlamaya çalışmıştır. Endonezya’nın kurucu felsefesine “Pancasila” yani “beş ilke” denilmektedir. Bu ilkeler şunlardır; (1) Tanrı inancı, (2) İnsani yaklaşım, (3) Endonezya’nın ulusal birliği, (4) Demokrasi ve (5) Sosyal adalet.[17] İslamcı gruplar, ülkenin kuruluş döneminde Müslümanlara Şeriat hukuku uygulanması konusunda ısrar etseler de, bu konuda başarılı olamamışlar ve ilerleyen yıllarda da ülkenin yalnızca küçük bir bölgesinde Şeriat uygulamasını hayata geçirebilmiştir.

1968-1998 döneminde ise ülkeyi tam 30 yıl boyunca yöneten asker kökenli devlet adamı General Suharto ise, Sukarno sonrasında Endonezya’ya damgasını vurmuştur. Ülkeyi askeri diktatörlük tarzı bir yönetimle idare eden Suharto’nun ardından ise, ülkede görece demokratikleşme dönemi başlamıştır. 2001 yılında özerklik elde eden Sumatra Adası’nın kuzey ucunda bulunan 5 milyon nüfusa sahip Açe bölgesi ise, Şeriat hukuku ile yönetilmesi bakımından Endonezya’nın geri kalanından farklılık göstermektedir.[18] Ancak Endonezya’nın genelinde seküler devlet sistemi hakimdir ve anayasada bu konuda özel bir madde (laiklik) olmasa da, devletin siyasi sistemi ve hukuk düzeni laik temelde -Açe dışında- uygulanmaktadır.[19]

Başkanlık sistemiyle yönetilen Endonezya’da, 1945 tarihli anayasada 1998-2002 döneminde yapılan değişikliklerin ardından, 2004 yılında ilk kez halk oyuyla Devlet Başkanı seçilmiştir. Bu seçimi kazanan Susilo Bambang Yudhoyono, ülkenin halk oyuyla seçilen ilk, toplamda ise 6. Başkanı olmuştur. Yudhoyono öncesindeki Başkanlar ise, 1945-1967 döneminde görev yapan Kurucu Devlet Başkanı Sukarno, 1968-1998 döneminde 30 yıl ülkeyi demir yumrukla yöneten Suharto, 1998-1999 döneminde bir buçuk yıl Başkanlık yapan B. J. Habibie, 1999-2001 döneminde görevde kalan ve bu tarihte parlamento tarafından azledilerek Başkanlıktan ayrılan Abdurrahman Wahid ve 2001-2004 döneminde iş başında kalan ülkenin ilk kadın Devlet Başkanı olan Megawati Sukarnoputri’dir. 2004 yılında ilk kez halk oyuyla seçilen Susilo Bambang Yudhoyono, 2009 yılında tekrar seçilmiştir. 2014 ve 2019 seçimlerinde ise, iki dönem üst üste seçilen ve görev yapan Joko Widodo, ülkenin yedinci Devlet Başkanı olmuştur.

2024 Seçimleri

Endonezya anayasası uyarınca, Başkanlık seçimi doğrudan halk oyuyla yapılmasına karşın, Başkan adaylarının aday gösterilmesi hususunda siyasal partilerin büyük önemi bulunmaktadır. Şöyle ki, Başkan adayları, bir önceki seçimde parlamentoda en az yüzde 20 milletvekilliği kazanmış veya en az yüzde 25 oy almış adaylar siyasal partiler/ittifaklar tarafından aday gösterilebilmektedir.[20] 5 yıl süreyle seçilen Başkan, 38 Bakanı seçerek görev yapmakta ve yürütme erkini üstlenmektedir. İlk turda hiçbir aday yüzde 50+1 oya ulaşamazsa, en çok oyu alan iki aday arasında ikinci tur seçimi yapılmaktadır. 575 koltukluk meclis için ise, toplam 80 farklı seçim bölgesinde nispi temsil (PR) yöntemiyle seçim düzenlenmektedir. Ülke genelinde yüzde 4’lük bir seçim barajı uygulaması da mevcuttur.

General Prabowo Subianto

Endonezya’da, 14 Şubat’ta yapılacak seçim için aday olan üç Başkan adayı vardır. Güncel anketlerde yüzde 50-52 desteği gözüken[21] ve bu nedenle seçilmesi beklenen favori aday Prabowo Subianto’dur. 1951 doğumlu Subianto, 2019’dan beri Endonezya Savunma Bakanı olarak görev yapan bilindik bir siyasetçidir. 2008 yılından beri kendisinin kurduğu milliyetçi ve sağ popülist Gerindra Partisi’nde (Büyük Endonezya Hareketi Partisi) siyaset yapan Subianto, asker kökenli ve uzun yıllar Özel Kuvvetleri yönetmiş bir devlet adamıdır. “General” lakabıyla tanınan Subianto, aristokrat bir aileden gelmektedir ve eski Devlet Başkanı Suharto’nun kızlarından biriyle evlidir. İdam cezasına özel bazı durumlarda destek veren Prabowo Subianto, geçmişte uyguladığı sert yöntemler ve insan hakları ihlalleri nedeniyle ABD’ye girmesi yasaklanmış sert bir isimdir.[22] Subianto, 2014’te de Başkan adayı olmuş ama Joko Widodo’ya mağlup olmuştur.[23] 2019’da bir adaya aday olan Subianto, yine Widodo’ya geçilmiş ve Başkan seçilememiştir.[24] Prabowo Subianto, Widodo’nun iki dönem süresinin dolmasıyla, şimdi Başkan olmak için kolları sıvamış durumdadır.

Ganjar Pranowo

Anketlerde oy oranı yüzde 20-25 düzeyinde değişen bir diğer iddialı olabilecek aday ise 1968 doğumlu Ganjar Pranowo’dur. 2013-2023 döneminde Java (Cava) eyaleti Valisi olarak görev yapan Pranowo, PDI-P (Endonezya Demokratik Mücadele Partisi) adlı merkez partinin üyesidir. Pranowo, 2004-2013 döneminde milletvekilliği de yapmış siyasi tecrübesi yüksek bir kişidir. Pranowo'nun Çin'e yakın bir siyasetçi olduğu yönünde çeşitli eleştiriler de mevcuttur.

Anies Baswedan

Anketlerde destek düzeyi yüzde 20-25 düzeyinde gezinen bir diğer aday ise 1969 doğumlu akademisyen ve siyasetçi Anies Baswedan’dır. 2017-2022 döneminde başkent Cakarta’nın Valisi olan Baswedan, siyasete girmeden önce Endonezyalı ünlü din alimi Cak Nur’un kurduğu Paramadina Üniversitesi’nde Rektörlük yapmış bir İktisat Profesörüdür. Rektörlüğü sonrasında Devlet Başkanı Joko Widodo tarafından Kültür ve Eğitim Bakanı olarak atanan Baswedan, 2014-2016 döneminde Bakan olarak görev yapmıştır. Bağımsız aday olarak seçime giren Baswedan, ABD deneyimi olan önemli bir isim olmasına karşın, bu seçimden zaferle ayrılması beklenmemektedir.

Bölge uzmanı Muhammad Zulfikar Rakhmat’a göre, üç iddialı aday arasında Çin’e en yakın olan Başkan adayı Ganjar Pranowo’dur.[25] Ancak Rahmat’a göre, General Prabowo Subianto da Joko Widodo döneminde Çin’le geliştirilen yakın ilişkileri sürdürmek isteyecektir. Zira daha önce ifade edildiği gibi, Endonezya için öncelikli siyasi hedef kalkınmadır. Lakin Prabowo, Çin’in Güney Çin Denizi’ndeki iddialarını uluslararası hukuka aykırı bulmakta ve bunları aşmak için bağımsız ve bağlantısız bir dış politika çizgisiyle çözüm elde etmeyi ummaktadır. Endonezya ile Çin arasında bu bölgedeki temel mesele ise, Natuna Adaları’dır.[26] 2019-2023 döneminde Savunma Bakanı olarak Çinli muhataplarıyla sık sık görüşen Prabowo, 2+2 Çin-Endonezya Forumu’nun kurulmasına öncülük etmiş ve iki ülke arasında “kapsamlı stratejik ortaklık” kurulması yönündeki isteğini belirtmiştir.[27] Anies Baswedan ise, adaylar arasında en Batı (ABD) yanlısı kişi gibi gözükmekte ve özel olarak Çin karşıtı bir söylemi olmasa da, daha çok Batılı ülkelerle siyasi ve ekonomik ilişkileri geliştirmek istemektedir. Bu bağlamda, ülkenin tanınmış gazetecisi Wahyu Dhyatmika’ya göre, Baswedan’ın Başkan seçilmesi durumunda Çin’le başlatılan kapsamlı ekonomik projeler durdurulabilir.[28]

Parlamento seçimlerine bakıldığında ise, 128 milletvekilliği ise şu an parlamentodaki en güçlü parti olan PDI-P’nin bu seçimde üstünlüğü General Prabowo Subianto’nun milliyetçi partisi Gerindra’ya kaptırması beklenmektedir.[29] Ancak iki partinin oy oranları yakın olacak (yüzde 20’nin biraz üstü ve biraz altı) gibi gözükmektedir. Ayrıca Golkar ve Demokrat Parti’nin de (PD) çok sayıda milletvekilliği kazanması olasıdır.

Sonuç

Sonuç olarak, Endonezya’da son yıllara damgasını vuran Joko Widodo’nun ardından, 2024 Başkanlık ve parlamento seçimleri, ülkenin yeni lideri ve siyasi dengelerini belirlemesi bakımından önemli olacaktır. Anketler hatalı değilse, General Prabowo Subianto, iki sefer yaşadığı hüsranın ardından bu defa Başkanlığa uzanacak ve milliyetçi partisi Gerindra da parlamentoda çoğunluğu elde edecektir. Endonezya’nın küresel siyaset açısından önemi ise, coğrafi konumu nedeniyle ABD-Çin rekabeti bağlamında önem kazanan devletin Pekin ve Washington’la ilişkilerini nasıl sürdürmek isteyeceğidir. Kalkınmayı öncelikli hedef olarak belirleyen Cakarta için Çin’le ilişkiler ekonomik olarak önemliyse de, hem bu ülkeyle yaşanan Natuna Adaları sorununun derinleşmesi riski, hem de ABD’nin bu bölgeye AUKUS gibi paktlarla girmeye başlaması, bu konudaki kriz potansiyelini de ortaya koymaktadır.

Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ

DİPNOTLAR

[1] https://www.worldometers.info/geography/largest-countries-in-the-world/.

[2] https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/indonesia/#people-and-society; https://www.worldometers.info/world-population/population-by-country/.

[3] https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/indonesia/#people-and-society.

[4] https://www.insamer.com/tr/ulke-profili-endonezya/#:~:text=%40%20Java%2C%20%15%20Sunda,b%C3%BCy%C3%BCk%20%C3%A7o%C4%9Funlu%C4%9Fu%20yerel%20etnik%20gruplard%C4%B1r.)&text=Tropikal%20iklim%20g%C3%B6r%C3%BCl%C3%BCr.

[5] https://gezimanya.com/endonezya/endonezyada-konusulan-diller.

[6] https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD?most_recent_value_desc=true&year_high_desc=true.

[7] https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.CD?locations=ID.

[8] https://freedomhouse.org/countries/freedom-world/scores.

[9] https://www.institute.global/insights/geopolitics-and-security/ulema-state-alliance-barrier-democracy-and-development-muslim-world.

[10] https://worldpopulationreview.com/country-rankings/hdi-by-country.