Ozan Örmeci Makaleler (Ozan Örmeci Articles): 2018 Yeni Kaledonya Bağımsızlık Referandumu

Okyanusya kıtasında Avustralya’nın kuzeydoğusunda ve Yeni Zelanda’nın kuzey ucunda Mikronezya takımadaları içerisinde yer alan Yeni Kaledonya (Fransızcasıyla Nouvelle-Calédonie)[1], 1853 yılından beri Fransa’ya bağlı bir bölgedir. Fransa Denizaşırı Bölgeler Topluluğu üyesi olan bölge[2], 1774 yılında ünlü İngiliz kâşif James Cook tarafından keşfedilmiş (Cook, keşfettiğinde burayı İskoçya’ya benzetmiştir) ve bir dönem İngiliz kolonisi olarak kalmıştır. 1853 yılında Fransız kolonisi olan Yeni Kaledonya, 1946 yılına kadar Fransa sömürgesi olarak kalmış, 1946 yılından 2003 yılına kadarsa Fransa Denizaşırı Bölgeler Topluluğu içerisinde “denizaşırı bölge” (territoire d’outre-mer) olarak yer almıştır. Bölge, 2003 yılında gerçekleştirilen anayasa değişikliği sonucunda ise Fransa’ya bağlı kendine özgü bir bölge (sui generis) statüsünü elde etmiştir. Toplamda 18.576 km² yüzölçümüne sahip olan bölge, 278.000 civarında nüfusa sahip olan (yarısına yakını -yüzde 45- Kanak adı verilen yerli nüfustan oluşmaktadır) ve resmi dili Fransızca olan bir takımadadır. Adada en büyük iki etnik grup olan Kanaklar ve Avrupa kökenliler (yüzde 30 civarında) arasında zaman zaman gerginlikler yaşanabilmektedir. Ayrıca Yeni Kaledonya, dünya nikel rezervlerinin yüzde 25’ine sahip olan ekonomik açıdan önemli bir bölgedir.[3] Tamamına yakını Hıristiyan (çoğunluğu Katolik) nüfustan oluşan Yeni Kaledonya, bölgenin neredeyse tamamını oluşturan Grande Terre adası dışında, Belep Adası, Chesterfield Adaları, Pins Adası ve Sadakat Adaları gibi küçük adaları da kapsamaktadır. Başkenti Nouméa olan bölgenin Devlet Başkanı Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’dur. Ancak bölgenin kendi Devlet Başkanı (Philippe Germain) ve Yüksek Komiseri de (Thierry Lataste) bulunmaktadır. Lionel Jospin’in Başbakanlığı döneminde imzalanan 1998 tarihli Nouméa Anlaşması uyarınca[4], Yeni Kaledonya, 2018 yılında Fransa’dan bağımsızlığını kazanmak için bir referandum düzenleyecektir. Bu yazıda, 2018 Yeni Kaledonya bağımsızlık referandumu hakkında yazılanlar özetlenecektir.

Yeni Kaledonya haritası

2018 yılında yapılacak referanduma geçmeden önce, Yeni Kaledonya’daki bağımsızlık taleplerinin yeni başlamadığına ve geçmişte de bir bağımsızlık referandumu düzenlendiğine dikkat çekmek gerekir. Ancak 1987’de düzenlenen referandumda, halkın yüzde 98,3 gibi ezici bir çoğunluğu bağımsızlık aleyhinde oy kullanmış[5] ve Fransa’ya bağlı kalmak istediklerini göstermiştir. Lakin 1988 yılında Ouvéa’da bağımsızlık yanlısı militanlar silahlı bir eylem gerçekleştirmiş ve 4 jandarmayı öldürerek, 27 jandarmayı da esir almışlardır.[6] Bu olay sonrasında Fransa bölgeye askeri kuvvetlerini göndermiş ve 2 Fransız askerinin öldüğü çatışmalar sonucunda rehineler kurtarılmıştır. Bu olay sayılmazsa, Yeni Kaledonya’daki bağımsızlık hareketinin silahlı militan çizgiden uzak kaldığı ve günümüzde de Yeni Kaledonya’da bağımsızlık yanlılarının etkisinin son derece sınırlı olduğu görülmektedir. Öyle ki, önceki Fransa Cumhurbaşkanı François Hollande döneminde bu konu bizzat Cumhurbaşkanı tarafından dile getirildiğinde, birçok Yeni Kaledonyalı sokaklara dökülmüş ve Fransa lehinde gösteri yapmıştır.[7] Ancak unutmamak gerekir ki, 1977 yılında Cibuti ve 1980 yılında Vanuatu gibi bölgeler de uzun süre Fransız kolonisi kalmış, ama bu tarihlerde yapılan referandumlar sonucunda kendi bağımsız devletlerini ilan etmişlerdir.[8]

Fransa Başbakanı Edouard Phillippe’in Yeni Kaledonya temasları Fransız basınının dikkatini çekti

Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, kısa bir süre önce yaptığı açıklamada, alkolizm, işsizlik, yüksek suç oranları ve kötü eğitim sistemi gibi sorunlarla uğraşan adanın Fransa’ya bağlı kalacağını umduğunu açıklamıştır.[9] Önümüzdeki yıl Kasım ayı içerisinde gerçekleşecek referandum öncesinde geçtiğimiz gün bu bölgeye giden Fransa Başbakanı Edouard Philippe ise, bölgede yaptığı temaslarla anavatanın gücünü ve demokratik sürece olan desteğini Yeni Kaledonyalılara göstermiş ve kararın Yeni Kaledonya halkı tarafından verileceğinin altını çizmiştir.[10] Sonuçta, 2018 Kasım ayında yapılacak olan referandumda büyük ihtimalle bağımsızlık karşıtlarının bir zafer kazanması beklenmektedir. Bu, kuşkusuz Fransa’nın ve Fransızca’nın bölgedeki kültürel hâkimiyeti ile alakalı bir durumdur ve bu ülkenin eski kolonilerindeki yumuşak gücünü bir nebze de olsa koruyabildiğinin ispatıdır.

Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ