Sayfalar

▼

7 Ocak 2015 Çarşamba

Siyasal Sistemler: Nijerya


Genel ve Coğrafi Bilgiler:
Gayrisafi milli hasıla açısından Afrika’nın en gelişmiş ekonomisine sahip olan[1] Nijerya, zengin doğal kaynakları ve güçlü tarımsal ekonomisi nedeniyle gelişme potansiyeli yüksek olan, ancak aynı zamanda siyasal karışıklıklara çok açık bir ülke olarak da son yıllarda uluslararası kamuoyunda adından sıkça söz ettirmektedir. Dünya Bankası 2014 yılı verilerine göre dünyanın 25. en büyük ekonomisi olan Nijerya[2], buna karşın kişi başına düşen gelir açısından 3.000 Amerikan doları ile ancak 120’li basamaklarda kendisine yer bulabilmektedir.[3] Ülke, UNDP’nin hazırladığı İnsani Gelişmişlik Endeksi açısından da dünyada 152.lik gibi oldukça kötü bir sırada yer almaktadır.[4] 923.773 km2’lik yüzölçümü ve 4.037 km kara sınırı ile bölgenin en geniş topraklara sahip ülkelerinden birisi olan Nijerya’nın, kara sınırlarını paylaştığı komşuları arasında batıda Benin (773 km), doğuda Kamerun (1.690 km) ve Çad (87 km), kuzeyde de Nijer (1.487 km) bulunmaktadır.[5] Ülkenin 853 km uzunluğundaki deniz kıyıları ise, güneyinde yer alan Atlas Okyanusu’na ve Gine Körfezi’ne açılır.[6]

Afrika kıtasında Nijerya’nın konumu

Nijerya haritası

Tam ismi Nijerya Federal Cumhuriyeti olan Nijerya, Batı Afrika’da Gine Körfezi kıyısında, Benin ile Kamerun arasında yer alan bir ülkedir.[7] Başkenti Abuja, en büyük şehri ise Lagos’tur. Afrika’nın en kalabalık ülkelerinden olan Nijerya’da, nüfusun 177 milyon dolaylarında olduğu tahmin edilmektedir.[8] Bu demografik yapısıyla Nijerya, Afrika’nın en kalabalık ülkesidir.[9] Kabile kimliklerinin çok etkili ve çeşitli olduğu Nijerya’da; nüfusun % 20’sini Yorubaların, % 15,8’ini Hausaların, % 14,8’ini İgbolar veya İboların, % 10,5’ini Pöller veya Fulanilerin ve yüzde 38’ini diğer Afrika kabilelerinin oluşturduğu tahmin edilmektedir.[10] Ülkedeki kabilelere dayalı etnik kimliklerin 250 civarında olduğu belirtilmektedir.[11] Dini açıdan da heterojen bir görüntü çizen Nijerya’da, nüfusun yaklaşık % 50’sini Müslümanlar, % 40’ını Hıristiyanlar ve kalan % 10’unu da yerel dinler oluşturmaktadır.[12] Ülkede Batı tipi eğitim sistemine karşı çıkan Boko Haram adlı terör örgütü nedeniyle, son dönemde Müslümanlar ve Hıristiyanlar arasında büyük bir gerginlik yaşanmakta ve bu durum da ülkenin gelecek adına risklerini arttırmaktadır. Ülkede Şubat ayında yapılacak olan Başkanlık seçimlerinin bu tabloya nasıl etki edeceği ise büyük bir muammadır. Ayrıca ülkenin nüfus artışının da, önümüzdeki yıllarda devam edeceği ve Lagos’un dünyanın en kalabalık şehirlerinden biri olacağı tahmin edilmektedir.[13] Bu kalabalık nüfus, genç nüfus oranının fazlalığı ve nüfusun etnik ve dini açıdan çeşitliliği, ilerleyen yıllarda hiç şüphesiz Nijerya açısından yeni siyasal ve sosyal sorunlara da kaynaklık edecektir.

Tarihçe:
Nijerya tarihinin milattan önce 7. yüzyıla kadar dayandığı iddia edilse de, ülke tarihi hakkında daha sağlıklı bilgilerin edinilmesi, 14. yüzyıldan itibaren Müslümanların bu ülkeye hakim olmasıyla mümkün olmuştur.[14] Müslümanlar öncesinde ise, 1100’lü yıllarda ülkenin kuzeyinde Hausalar, güneybatısında ise Oyo adıyla Yorubalar güçlü bazı krallıklar kurmayı başarmışlardır.[15] 14. yüzyılda Müslümanlığın ülkede hızla yayıldığı dönemin hemen ardından, Portekiz ve İspanyol sömürgeciler bu ülkede kontrolü sağlamış ve Nijerya’yı köle ticaret merkezi olarak kullanarak, trans-Atlantik esir ticaretini başlatmışlardır. 350 yıl kadar süren köle ticareti ile 20 milyona yakın Nijeryalı’nın esir olarak satıldığı tahmin edilmektedir.[16] 1807’de köle ticaretini yasaklayan Birleşik Krallık (İngiltere), bu tarihten itibaren bu ülkeye yönelik yoğun bir ilgi göstermeye başlamış ve ilk olarak 1861’de Lagos bu ülkenin kolonisi haline gelmiştir.[17] 1885’ten itibaren Gine Körfezi civarı da İngiltere’nin himayesine girmiştir. Bu tarihten sonra İngiltere, Nijerya’yı iki himaye bölgesine ayırarak, tek Vali altında toplamıştır.[18] Birinci Dünya Savaşı’nı müteakip başlayan milliyetçilik hareketleri, kısa sürede Nijeryalılar arasında da yabancılara karşı isyan etme ve bağımsızlığı elde etme düşüncesini güçlendirmiş, ancak ülke bağımsızlığını ancak 1960 yılında kazanabilmiştir.

Fakat 1 Ekim 1960 tarihli bağımsızlık ilanının ardından 1 Ekim 1963’de ilan edilen ilk Cumhuriyet, 250’den fazla dil konuşulan karmaşık bir nüfus yapısı içerisinde etnik bakımdan birbirlerinden farklı kuzeyli Müslüman Hausa-Fulanilerle, güneyli Hıristiyan Yorubaları ve İgboları bir araya getirmesi nedeniyle, kuruluşunun ilk günlerinden itibaren bir kimlik ve ulusal bütünlük bunalımına girmiştir.[19] Nitekim genç Nijerya Cumhuriyeti, önce 1966 yılında yapılan askeri darbe ile sarsılmış, daha sonra da İgbolar tarafından 1967 yılında başlatılan ve üç yıl süren başarısız bağımsız Biafra Cumhuriyeti Savaşı ile daha da zayıflamıştır.[20] 30 aydan fazla süren bu savaş, ülkede 1 milyona yakın kişinin ölümüne yol açmıştır. Ülke yönetimi, iç savaştan sonra yazılı olmayan bir ittifak çerçevesinde, daha ziyade Kuzeyli Müslüman Hausa-Fulanilerle, Güneyli Hıristiyan çoğunluğa sahip Yorubaların dönüşümlü yönetimi altındadır.[21]

Savaşın hemen ardından, 1970 yılında ülkede keşfedilen zengin yeraltı kaynakları ise, ülkenin seyrini kısa sürede değiştirmiş ve istikrarlı bir yönetim kurulması yönünde gelişmeleri tetiklemiştir. Ancak buna karşın, bu ülkede istikrarın sağlanması hiç de kolay olmamıştır. 1966’dan başlayan ve 1999’a kadar 33 yıl sürecek bu askeri dönemde; ilk olarak 29 Haziran 1975’te General Olesegun Abasanjo bir askeri darbeyle ülke yönetimine gelmiştir. Darbenin ardından yapılan seçimler sonucunda Shehu Shagari başa geçmiş ve Nijerya’da 2. Cumhuriyet kurulmuş, ancak ülkede istikrar hüküm sürmemiş ve sivil yönetimin çökmesinin ardından önce General Muhammed Buhari, daha sonra da General İbrahim Babangida Devlet Başkanı olarak ülkede yeni askeri yönetimler kurmuşlardır.[22] Bu dönemin ardından, Nijerya Federal hükümeti petrol gelirlerinin getirdiği refah düzeyi ile iç karışıklıkları yavaş yavaş önlemeye başlamış ve 4 Temmuz 1992’de seçimlerle tekrar demokratik düzene geçilmesi için ilk adım atılmıştır.[23] Ancak 1993 yılında girişilen Üçüncü Cumhuriyet denemesi de başarısızlıkla sonuçlanmış ve ülkede önce Sani Abacha, daha sonra da Abdulsalam Abubakar liderliğindeki askeri yönetimler hüküm sürmeye devam etmiştir.[24]

Ülkede uluslararası baskıların da etkisiyle Yoruba kökenli eski darbeci General Olusegun Obasanjo’nun kazandığı 1999 seçimleriyle dördüncü defa demokratik Cumhuriyet yönetimine geçilmiş, ancak demokrasinin çökmesi bugüne kadar engellense de, ülkede yaşanan sosyal ve siyasal sorunlar maalesef artarak devam etmiştir. Örneğin, 2000 yılında ülkenin kuzeyinde 12 eyalette şeriat ilan edilmiş, 2000-2002 yılları arasında yaşanan etnik çatışmalarda ise binlerce insan hayatını kaybetmiştir. 2003 yılında yeniden Devlet Başkanı seçilen Obasanjo, yine de ülkede bazı reformları hayata geçirmeyi başarmış ve demokrasinin tamamen çökmesini engellemiştir. Obasanjo, 2007 yılındaki tartışmalı seçimle yerini Halkın Demokrasi Partisi (PDP) adayı Umaru Yar’Adua’ya bırakmış, Yar’Adua’nın 2010 yılındaki ölümünden sonra ise Devlet Başkanlığı görevini Başkan Yardımcısı Goodluck Jonathan üstlenmiştir. Ülkedeki son Devlet Başkanlığı seçimleri ise 2011 yılında yapılmış ve Halkın Demokrasi Partisi (PDP) adayı ve geçici Cumhurbaşkanı Hıristiyan siyasetçi Goodluck Jonathan, İlerici Değişim Kongresi (CPC) adayı Müslüman siyasetçi ve emekli General Muhammadu Buhari’yi mağlup ederek ülkenin halihazırdaki Devlet Başkanı seçilmiştir.[25] Oyların % 58’ini alarak 4 yıllığına seçilen Jonathan döneminde, yeni bir Petrol Endüstrisi yasa tasarısı kabul edilmiş ve bazı reformlar hayata geçirilmiş, ancak ülkedeki yolsuzluk, sert iktidar ve nüfuz mücadeleleri, güvenlik sorunları, etnik ve dini karışıklıklar, Nijer Deltası’nda yaşanan çatışmalar, adam kaçırma eylemleri ile sabotajlar ve başta elektrik üretimi olmak üzere her alanda görülen altyapı yetersizliği gibi sorunlar henüz tam anlamıyla çözülememiştir.[26]

Olesegun Abasanjo

Ülkede 14 Şubat 2015 tarihinde ise yeni bir Devlet Başkanlığı seçimleri yapılacaktır. Halkın Demokrasi Partisi (PDP) adayı ve mevcut Cumhurbaşkanı Goodluck Jonathan, bu seçimde de Halkın Demokrasi Partisi – PDP’nin adayı olarak iddialı bir konumdadır. Ancak Jonathan’ın karşısında yine, bu defa partisi İlerici Değişim Kongresi – CPC’nin oluşturduğu ve 4 partinin iştirak ettiği bir seçim koalisyonunun desteklediği Muhammadu Buhari bulunmaktadır.[27] Seçimlerin kıyasıya geçmesi beklenmekte, dahası seçim sürecinde birçok hile girişiminin ve çatışmanın yaşanmasından endişe edilmektedir. Son dönemde yaptığı terör eylemleriyle ülkede büyük korku salan Boko Haram’ı bitirme sözü veren Jonathan[28], yine de seçime favori olarak girmektedir.

Goodluck Jonathan

Siyasi Yapı:
1922 yılında Birleşik Krallık'ın etkisiyle ilan edilen anayasa da dahil olmak üzere, bugüne kadar Nijerya'nın 6 anayasası olmuştur. 1960-1979 arasında İngiltere'ye benzeyen bir Westminster parlamenter demokrasi modeli ile yönetilen Nijerya, 1979 yılında ilan edilen yeni anayasa ile Amerikan tipi Başkanlık sistemine geçmiştir. 1989, 1995 ve 1999'da ilan edilen anayasalar da bu sistemi şimdiye dek korumuştur.

Nijerya Cumhuriyeti, Başkanlık sistemiyle yönetilen bağımsız ve federal bir devlettir. Bir başkent yönetimi, federe devlet statüsündeki 36 eyalet ve bu eyaletlere bağlı 589 yerel birimden meydana gelir.[29] Devlet Başkanı 4 yılda bir yapılan seçimle işbaşına gelir. Ülke, 1999 yılından bu yana kesintisiz olarak demokratik seçimlere sahne olmaktadır. Devlet Başkanı, ülkede yürütmenin en güçlü aktörüdür. ABD’dekine benzer şekilde, Devlet Başkanları kendileri ile beraber Başkan Yardımcısı adaylarını da halka tanıtmakta ve seçime beraber girmektedirler.[30] Ancak Nijerya'da uygulanan Başkanlık sistemi, ülkedeki patrimonyal kültürle birleştiğinde, demokrasiden daha çok bir tek adam yönetimi şeklini alabilmektedir. Bu nedenle ülkede adam kayırmacılık, yolsuzluk ve gücü kötüye kullanma, iktidar eliti arasında çok yaygın görülen hadiselerdir. Ayrıca ülkede Başkanlık seviyesine gelen siyasi figürlerin hepsinin asker kökenli olması da dikkat çekicidir.

Millet Meclisi adı verilen Nijerya Parlamentosu[31] ise iki meclisten meydana gelir. Yasama görevinin ifa edildiği Nijerya Temsilciler Meclisi’nde her seçim bölgesinden çoğunluk esasına göre seçilen 360 milletvekili (önceden 346 idi) ve Senato'da 109 senatör (her eyaletten 3, başkent Abuja'dan 1) yer almakta olup, son seçimlerin ardından hükümetteki Halkın Demokrasi Partisi (PDP) 262 milletvekiline ve 85 senatör sandalyesine sahiptir.[32] 14 Şubat 2015 tarihinde Devlet Başkanlığı seçimleriyle beraber Parlamento seçimleri de yapılacak ve parlamentonun yeni kompozisyonu ortaya çıkacaktır.

Ülkede ayrıca her eyaletin bir hükümeti ve eyalet başkanı olur. Eyalet başkanlarının ülke idaresindeki önemi çok büyüktür. Anayasaya göre Devlet Başkanı, seçimi kazanmasının dışında, eyaletlerin üçte ikisinin de desteğini almak zorundadır.

Ülkenin yargı sistemi, koloni döneminin bir mirası olarak İngiliz hukukundan fazlasıyla etkilenmiştir. Bu sayede, ülkede hukukun üstünlüğüne yönelik saygı diğer birçok Afrika ülkesine göre daha iyi durumdadır. Zaten bu nedenle, ülkede en ağır baskıların yaşandığı askeri yönetim dönemlerinde dahi hukuk sisteminin özerkliğini koruyabilmesi mümkün olmuştur. 1999 anayasası ile beraber ülkede bir Anayasa Mahkemesi de kurulmuş ve hukuk sistemi federal yapıya uygun olarak yeniden düzenlenmiştir.

İdari Yapılanma:
Nijerya’nın üst düzey idari yapılanması 36 eyalet ve 1 federal başkent bölgesi (Abuja) şeklindedir. Ayrıca bunların alt kademesinde 589 yerel birim bulunmaktadır.

Nijerya’nın idari yapılanması

Ekonomi:
Nijerya ekonomisi neredeyse tamamen Nijer Deltası’na dayanmaktadır. Hollanda ve Mississipi Deltası’nın ardından dünyanın en büyük üçüncü deltası olan Nijer Deltası, balıkçılık ve tarımla geçinen 30 milyonun üzerinde kişiye ev sahipliği yapmasının yanında, zengin doğal ve hayvan çeşitliliği ve bu bölgede yer alan enerji kaynakları sayesinde ülke ekonomisinin kalbi durumundadır.[33]

OPEC üyesi olan Nijerya, halihazırda petrol üretimi ve ihracatında dünyadaki ilk 10 ülke arasında yer almaktadır. 36 milyar varillik rezervleriyle sahip olduğu zengin petrol kaynaklarının dışında, ülkede henüz kullanılamayan zengin doğalgaz ve maden kaynakları da bulunmaktadır. 1999 yılına kadar süren askeri rejimler, ekonominin petrol sanayisine dayanması ve mevcut enerji açığı nedeniyle, Nijerya sanayi üretiminde beklenen atılımı hala yapamamıştır. Nijerya ekonomisinin iki temel özelliği; devlet ağırlıklı olması ve ihracatının büyük bir yüzdesinin iki ürüne (ham petrol ve doğalgaz % 94 oranında) dayanmasıdır. Ayrıca ülkede Ağustos 2010’da uygulamaya geçirilen “Enerji Reformu” ile; devlet elinde bulunan üretim, iletim ve dağıtım hatlarının özelleştirilmesi ve mevcut enerji altyapısına ilave olarak yeni enerji santralleri kurulması öngörülmektedir. Buna ek olarak, Mayıs 2011’de Ulusal Meclis’ten geçen ve Devlet Başkanı tarafından onaylanan yasa ile, petrol gelirinin bütçe tahmini üzerinde kalan bölümünün, devlet eliyle çeşitli yatırım araçlarında değerlendirilmesi öngörülmektedir. Uygulama ile Nijerya ekonomisinin, petrol fiyatları ve küresel ekonomik dalgalanmalardan daha az etkilenmesi ve ekonomik altyapının bu fon ile geliştirilmesi hedeflenmektedir.[34]

Sonuç:
Son dönemde Boko Haram adlı radikal dinci terör örgütünün çeşitli eylemleri ve Ebola salgınıyla gündeme gelen Nijerya, zengin yeraltı kaynakları nedeniyle başta Batı ülkeleri olmak üzere tüm büyük ülkelerin yoğun ilgisine mazhar olmaya devam edecek, ancak ülkenin etnik ve dini çeşitliliği nedeniyle ülkede Batı dünyası ve şirketleri tarafından aranılan istikrar ortamının kurulması da bir hayli zor olacaktır. Bunun temel sebepleri ise; ülkede çok çeşitli etnik-dini sosyal grupların varlığı, nüfusun fazlalığı ve halen artmaya devam etmesi, ekonomik geri kalmışlık ve ülkenin devlet geleneğinin zayıf olmasıdır. Yine de, Nijerya’nın Güney Afrika ile beraber 21. yüzyılda Afrika dünyasında demokratik rejimini ayakta tutabilecek yegane ülkelerden olduğu vurgulanmalıdır.

Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
KAYNAKÇA
[1] “List of African countries by GDP (nominal)”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 07.01.2015, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_African_countries_by_GDP_%28nominal%29. Ayrıca bakınız; http://www.bbc.com/news/business-26913497.
[5] TUSKON (2013), “Nijerya Ülke Raporu 2013”, Erişim Tarihi: 07.01.2015, Erişim Adresi: http://www.izisad.org/LinkClick.aspx?fileticket=OSJ2pqaf75I%3D&tabid=134.
[6] TUSKON (2013), “Nijerya Ülke Raporu 2013”, Erişim Tarihi: 07.01.2015, Erişim Adresi: http://www.izisad.org/LinkClick.aspx?fileticket=OSJ2pqaf75I%3D&tabid=134.
[7] “Nijerya”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 07.01.2015, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Nijerya.
[9] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 532.
[10] “Nijerya”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 07.01.2015, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Nijerya.
[11] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 534.
[13] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 534.
[14] “Nijerya”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 07.01.2015, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Nijerya.
[15] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 535.
[16] “Nijerya”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 07.01.2015, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Nijerya.
[17] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 535.
[18] “Nijerya”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 07.01.2015, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Nijerya.
[19] “Nijerya’nın Siyasi Görünümü”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Erişim Tarihi: 07.01.2015, Erişim Adresi: http://www.mfa.gov.tr/nijerya-siyasi-gorunumu.tr.mfa.
[20] “Nijerya’nın Siyasi Görünümü”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Erişim Tarihi: 07.01.2015, Erişim Adresi: http://www.mfa.gov.tr/nijerya-siyasi-gorunumu.tr.mfa.
[21] “Nijerya’nın Siyasi Görünümü”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Erişim Tarihi: 07.01.2015, Erişim Adresi: http://www.mfa.gov.tr/nijerya-siyasi-gorunumu.tr.mfa.
[22] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 535.
[23] “Nijerya”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 07.01.2015, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Nijerya.
[24] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 535.
[25] “Nigerian presidential election, 2011”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 07.01.2015, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Nigerian_presidential_election,_2011.
[26] “Nijerya’nın Siyasi Görünümü”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Erişim Tarihi: 07.01.2015, Erişim Adresi: http://www.mfa.gov.tr/nijerya-siyasi-gorunumu.tr.mfa.
[27] “Nigerian general election, 2015”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 07.01.2015, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Nigerian_general_election,_2015.
[29] “Nijerya”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 07.01.2015, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/Nijerya.
[30] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 547.
[31] Web sitesi için; http://www.nass.gov.ng/.
[32] TUSKON (2013), “Nijerya Ülke Raporu 2013”, Erişim Tarihi: 07.01.2015, Erişim Adresi: http://www.izisad.org/LinkClick.aspx?fileticket=OSJ2pqaf75I%3D&tabid=134.
[33] O’Neil, Patrick H. & Field, Karl & Share, Don. 2010. Cases in Comparative Politics (third edition). W. W. Norton & Company, s. 533.
[34] Bu paragraf şuradan alınmıştır; “Nijerya Cumhuriyeti’nin Ekonomisi”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, Erişim Tarihi: 07.01.2015, Erişim Adresi: http://www.mfa.gov.tr/nijerya-ekonomisi.tr.mfa.
zaman:

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder