Eski bir Fransız sömürgesi ve 1960 yılında bağımsızlığına kavuşmuş küçük bir Afrika ülkesi olan Orta Afrika Cumhuriyeti’nde son birkaç aydır son derece hareketli günler yaşanıyor. Olaylar geçtiğimiz günlerde yüzlerce insanın hayatını kaybetmesine yol açacak seviyeye gelince, ülkedeki geçici hükümetin Başbakanı Nicolas Tiangaye Fransa’dan asker göndererek acilen duruma müdahale etmesini istedi. Bu yazıda Orta Afrika Cumhuriyeti’nde yaşananları ve Fransa’nın bu olaylar karşısındaki tavrını ele alacağım.
Ubangi-Shari adıyla 20. yüzyıl başlarından itibaren Fransız Ekvator Ginesi’ne bağlı bir koloni haline gelen Orta Afrika Cumhuriyeti, bağımsızlığını kazandığı 1960 yılından bugüne kadar ise oldukça istikrarsız bir siyasal rejime sahip olmuştur. 1960-1993 döneminde darbeler, monarşi yönetimi ve güç kavgalarına sahne olan Orta Afrika Cumhuriyeti’nde, ilk demokratik seçimler 1993 yılında yapılmış ve seçim sonucunda Ange-Félix Patassé devlet başkanlığına geçmiştir. Yaklaşık 10 yıl kadar iktidarda kalan Patassé, 2003 yılındaki bir askeri darbe ile yerinden edilmiş ve askeri darbeyi örgütleyen cuntanın lideri François Bozizé ülke idaresini eline almıştır. Fransa destekli olan Bozizé, 2005 yılındaki seçimlerde de yerini korumayı başarmıştır. Ancak 2010 yılında yeniden yapılması beklenen seçimleri ülkedeki anarşiyi sebep göstererek iptal eden Bozizé, bu tarihten itibaren görev süresi dolmasına karşın makamını bırakmak istememiştir. 2011 yılında gecikmeli olarak yaptığı seçimleri kazanan Bozizé, yine de 2013 yılı Mart ayında başlayan ve Séléka İttifakı adlı milliyetçi ve çoğunlukla Müslümanlardan oluşan bir milis grubun başlattığı ayaklanmayı ve organize ettiği darbeyi engelleyememiş ve makamını bırakarak, Kamerun’a kaçmıştır.[1] Darbe sonrasında Cumhurbaşkanlığına Séléka İttifakı’na mensup bir askeri lider olan Michel Djotodia getirilmesine rağmen, ülke Başbakanı Nicolas Tiangaye’nin ifadesiyle Orta Afrika Cumhuriyeti bir süredir “anarşi içerisinde” ve “devletsiz” bir görüntü sergilemektedir.[2] Darbe sonrasında Bozizé’ye bağlı “Anti Balaka” milisleri ile Séléka İttifakı arasında silahlı mücadele başlamış, zamanla bu mücadele her iki grup mensuplarının büyük ölçüde farklı dinlere mensubiyetleri nedeniyle de dini bir çatışma niteliği almaya başlamıştır. Ülkedeki nüfusun yarısına tekabül eden Hıristiyanlar Anti Balaka’yı desteklerken, nüfusun yüzde 15’ini oluşturan Müslümanlar da Séléka İttifakı’nı desteklemektedirler.
Elbette ülkedeki tek sorun siyasal istikrarsızlık değildir. Orta Afrika Cumhuriyeti için siyasal istikrarsızlıktan daha önemli bir sorun ülkedeki insani felaketlerdir. Son yaşanan süreçte 460.000 insanın göç etmeye zorlandığı ülkede ortalama yaşam süresi erkekler için 48, kadınlar içinse 51 yıldır.[3] Bu ve benzeri istatistikler ülkedeki zor yaşam koşullarını göstermektedir. Kızıl Haç örgütüne göre son yaşanan din temelli çatışmalarda 1 hafta içerisinde 461 kişi hayatını kaybetmiştir.[4] Kahire Üniversitesi öğretim üyesi ve Afrika uzmanı Dr. Bedir Hasan Şafii’ye göre yaşanan olayların temelinde, devrik lider Bozizé’nin Çin ve Güney Afrika şirketleriyle yaptığı anlaşmalar nedeniyle durumları zora giren Fransız şirketlerinin bu ülke rejimine yönelik tepkisi bulunmaktadır.[5] Elmas ticareti açısından önemli ülkelerden biri olan Orta Afrika Cumhuriyeti’nde Fransa’nın desteği olmadan bir şey yapılamayacağını belirten Şafii, askeri harcamalarda kesinti yapma arzusuyla kısa süre önce bu ülkedeki askeri üssünü kapatan Fransa’nın bölgedeki üstünlüğünü korumak amacıyla harekete geçtiğini düşünüyor.[6] Fransa Savunma Bakanı Jean-Yves Le Drian, geçtiğimiz Pazar günü itibariyle sayıları 1600’ü bulan Fransız askerlerinin ülkedeki isyancıları silahsızlaştırmaya yönelik harekete geçtiklerini belirtti.[7] Türkiye merkezli düşünce kuruluşu BİLGESAM’ın Afrika uzmanlarından Hasan Öztürk’e göre geçtiğimiz gün iki askerini kaybeden Fransız yönetimi, asker kaybına yönelik kamuoyu tepkisinden korktuğu için bir an önce ülkede istikrarı sağlayacak ve sonrasında askerlerini bölgeden çekecek.[8] Ocak 2013 tarihinde bir başka Afrika ülkesi Mali’ye başarılı bir askeri operasyon gerçekleştiren Fransa’nın Dış İşleri Bakanı Laurent Fabius, geçtiğimiz günlerde başkent Bangui’ye gerçekleştirdiği ziyarette Mali’deki durumla Orta Afrika Cumhuriyeti’nin karıştırılmaması gerektiğini kaydetti. “Mali’de bizim gerçekleştirdiğimiz ülkeyi terörden temizlemekti. Burada ise ülkenin yeniden inşası var” şeklinde konuşan Fabius’a tepki gösteren Fransız eski Gıda ve Tarım Bakanı Bruno Le Maire ise, Orta Afrika’ya yapılacak operasyonu eleştirerek Afrika’da yeni bir cephe açmanın iyi bir fikir olmayacağını ifade etti.[9]
Bu noktada dünya kamuoyunda pek dillendirilmeyen bir konu ise, Fransa’nın 1966’da ayrıldığı NATO’nun askeri kanadına 2009 yılında geri dönmesinin ardından son birkaç yıldır eski kolonyal bölgeleri başta olmak üzere birçok coğrafyada aktif askeri pozisyon almaya başlamasıdır. İlk kez Arap Baharı sürecinde Libya’ya yönelik operasyonlarla karşımıza çıkan bu durumu, Fransa’da 2012 yılında yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimleri sonucunda merkez sağın temsilcisi Nicolas Sarkozy’nin yerine sosyal demokrat François Hollande’ın seçilmesi de değiştirmemiştir. Hatta sol görüşlü Hollande döneminde Fransa, hiç beklenmedik bir şekilde El Kaide etkisinin arttığı Mali’ye askeri operasyon düzenlemiş[10] ve iç savaş yaşanan Suriye’ye yönelik askeri harekât konusunda da en istekli ülke olarak[11] dikkat çekmiştir. Elbette Fransa’nın bu insani temellere de dayanan agresif politikaları, Napolyon benzeri bir yayılmacılıktan ziyade dünya siyasetinde ağırlığını korumaya yönelik bir çabanın sonucudur. Çin’in ve genel olarak Asya’nın yükselişi ve Avrupa ekonomik krizinin gündemde olduğu bir ortamda Fransa’nın bu agresif tavrı, ülkenin dünyadaki lider ülkelerden biri olarak bugüne kadar getirdiği imajını ve gücünü korumaya yönelik bir hamle olarak okunmalıdır. Bu noktada seçilen ülkelerin de eski Fransız kolonileri olması tesadüfî değildir. Bu nedenle ilerleyen dönemde de Fransa’nın Afrika ve Orta Doğu’daki eski kolonilerine yönelik aktif politikalarının artarak devam edeceğini söylemek mümkündür. Fransız iç politikasıyla alakalı bir saptama ise; Cumhurbaşkanı Hollande’ın bu gibi hamleler sonucunda ekonomik kriz nedeniyle düşen popülaritesini bir nebze olsun toparlayabilecek olmasıdır.
Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ
Girne Amerikan Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü Başkanı
Twitter: https://twitter.com/ozanormeci
[1] “Central African Republic”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 13.12.2013, Erişim Adresi:http://en.wikipedia.org/wiki/Central_african_republic.
[2] “Violent and Chaotic, Central African Republic Lurches Toward a Crisis”, The New York Times, Erişim Tarihi: 13.12.2013, Erişim Adresi: http://www.nytimes.com/2013/08/07/world/africa/violent-and-chaotic-central-african-republic-lurches-toward-a-crisis.html?ref=africa&_r=2&pagewanted=all&.
[3] “Central African Republic crisis – in 60 seconds”, BBC News, Erişim Tarihi: 13.12.2013, Erişim Adresi:http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-25326008.
[4] “Fransa, Orta Afrika Cumhuriyeti’ndeki operasyonunu sürdürecek”, Euronews, Erişim Tarihi: 13.12.2013, Erişim Adresi: http://tr.euronews.com/2013/12/10/fransa-orta-afrika-cumhuriyeti-ndeki-operasyonunu-surdurecek/.
[5] “Orta Afrika’da neler oluyor?”, Timeturk, Erişim Tarihi: 13.12.2013, Erişim Adresi:http://www.timeturk.com/tr/2013/12/12/orta-afrika-da-neler-oluyor.html.
[6] “Orta Afrika’da neler oluyor?”, Timeturk, Erişim Tarihi: 13.12.2013, Erişim Adresi:http://www.timeturk.com/tr/2013/12/12/orta-afrika-da-neler-oluyor.html.
[7] “Orta Afrika Cumhuriyeti’nde iki Fransız askeri öldü”, Hürriyet, Erişim Tarihi: 13.12.2013, Erişim Adresi:http://www.hurriyet.com.tr/dunya/25321956.asp.
[8] “Orta Afrika’da neler oluyor?”, Timeturk, Erişim Tarihi: 13.12.2013, Erişim Adresi:http://www.timeturk.com/tr/2013/12/12/orta-afrika-da-neler-oluyor.html.
[9] “Afrika, yeni savaşın eşiğinde”, Sabah, Erişim Tarihi: 13.12.2013, Erişim Adresi:http://www.sabah.com.tr/Dunya/2013/11/26/afrika-yeni-savasin-esiginde.
[10] Bu konuda bir yazı için; Furkan Kaya (2013), “Fransa’nın Mali Operasyonu Arkasındaki Gerçek”,Uluslararası Politika Akademisi, Erişim Tarihi: 13.12.2013, Erişim Adresi:http://politikaakademisi.org/fransanin-mali-operasyonu-arkasindaki-gercek/.
[11] Bu durum nedeniyle Foreign Policy dergisinde Fransa için esprili bir şekilde “America’s favorite shooting buddy – Amerika’nın favori av arkadaşı” ifadesi kullanılmıştır. Bkz; Yochi Dreazen (2013), “Paris Match”, Foreign Policy, Erişim Tarihi: 13.12.2013, Erişim Adresi:http://www.foreignpolicy.com/articles/2013/08/30/paris_match_france_united_states_syria#sthash.uI6DS16v.dp
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder