Azerbaycan'da Cumhurbaşkanlığı Seçimlerine Doğru

İki ülke Cumhurbaşkanları Süleyman Demirel ve Haydar Aliyev’in dostlukları döneminden kalma “Tek millet, iki devlet” sloganı ve gelişen boru hatları diplomasisiyle son yıllarda artan şekilde ülkemiz ve halkımız açısından özel bir yere sahip hale gelen dost ve komşu ülke Azerbaycan’da 9 Ekim 2013 tarihinde Cumhurbaşkanlığı seçimleri yapılacaktır. Bu yazıda seçimler öncesinde yaşananları ve adayları sizlere özetlemeye çalışacağım.

Seçimlerde büyük favori olan aday; babası Haydar Aliyev’in vefatının ardından 2003 yılından beri Azerbaycan Cumhurbaşkanı olarak görev yapmakta olan deneyimli devlet adamı İlham Aliyev’dir. Azerbaycan anayasasına göre 5 yılda bir yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimleri daha önce son kez 2008 yılında yapılmış, bu seçimlerde Yeni Azerbaycan Partisi’nin (YAP) adayı İlham Aliyev oyların % 87’sini alarak rahat bir zafer kazanmıştı. 1961 doğumlu olan Aliyev, Bakü’deki ilk, orta ve lise eğitiminin ardından 1977’de Moskova Devlet Üniversitesi Uluslararası İlişkiler bölümüne başlamıştır. Aynı bölümden lisans eğitiminin ardından 1982’de yüksek lisans, 1985’te doktora dereceleri alan Aliyev[1], böylelikle doktora derecesi olan yüksek tahsilli istisnai bir lider profili çizmektedir. Eğitiminin ardından bir süre öğretim görevlisi, bir süre de işadamı olarak çalışan Aliyev, her iki işinde de Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Putin’e benzer şekilde enerji politikaları üzerine çalışmalar yapmıştır.[2] Bu durum Aliyev’e Cumhurbaşkanlığı döneminde de kuşkusuz büyük fayda sağlamış, enerji zengini bir ülke olan Azerbaycan’ın dış politikası ve ekonomisinin şekillenmesinde Aliyev’in önemli katkıları olmuştur. 2008 yılından başlayarak ülkesinin gayrisafi milli hâsılasını sırasıyla % 10,8,  % 9,3, % 5, % 1 ve % 4,5 oranlarında büyütmeyi başaran[3] Aliyev, Rusya Federasyonu, Amerika Birleşik Devletleri, Türkiye ve İran gibi ülkelerin farklı ölçeklerde etkilerinin olduğu zor bir siyasal coğrafyada yeni kurulmuş ülkesinin modernleşmesi yönünde önemli adımlar atmış, Azerbaycan “havyar diplomasisi” adı verilen çalışmaların da etkisiyle Batı dünyasında giderek daha olumlu bir imaja sahip olmaya başlamıştır. Halen demokratik anlamda Batı’da eleştirilen bazı unsurlara rağmen, bu imaj başarısı sıklıkla siyasi oylamaların yapıldığı iddia edilen Eurovision Şarkı Yarışması’nı Azerbaycan’ın kazanması ile de perçinlenmiştir. Azerbaycan’ın son dönemde Batı’da (ABD) eğitim almış genç bir kuşak sayesinde Kafkasya’daki diğer devletlere göre ön plana çıktığı çok net görülmektedir.[4] Aliyev’in Rusya devlet başkanı Vladimir Putin’in ülkesine yaptığı son geziden de başarıyla çıkmasının ardından seçimlere çok rahat girdiği görülmektedir.

Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde İlham Aliyev’in tek ciddi rakibi Müsavat Partisi ve Azerbaycan Halk Cephesi Partisi gibi partilerin yer aldığı bir seçim koalisyonu olan Milli Şura’nın adayı Prof. Dr. Cemil Hasanlı’dır. Daha önce Rusya’nın desteğini aldığı iddia edilen yönetmen Rüstem İbrahimbeyov’un liderliğinde uzlaşan Milli Şura, bu adayın Rusya vatandaşı olması sebebiyle çıkan sorunların ardından Hasanlı isminde uzlaştı. Hasanlı adaylığının açıklanmasının ardından Mehmet Emin Resulzade ve Ebulfez Elçibey çizgisinde politika izleyeceğini duyurmuştur.[5] 1952 doğumlu ve Bakü Devlet Üniversitesi öğretim üyesi olan Hasanlı’nın Azerbaycan tarihi ve dış politikası üzerine çeşitli çalışmaları da bulunmaktadır. Azerbaycan’ın kayda değer en önemli muhalefet hareketiyle ilgili başlıca çekinceler, muhalefetin “Rusya’nın gizli eli” olduğu yönündeki eleştirilerden kaynaklanmaktadır.[6]

Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde bir diğer dikkat çekici aday, daha önceki Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde de aday olan Azerbaycan Halk Cephesi Partisi lideri Kudret Hasanguliyev’dir. Seçildiği takdirde ülkesinin adını “Kuzey Azerbaycan” olarak değiştireceğini ve işgal altındaki Karabağ’ı Rusya ile müzakere ederek kurtaramazsa savaş yoluyla kurtaracağını belirten Hasanguliyev, 2008 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde % 2,24 oy alarak 7 aday arasında dördüncü olmuştur. Hasanguliyev, 2000, 2005 ve 2010 parlamento seçimlerine katılmış ve üç dönem milletvekili seçilmiştir.[7] Seçimlere katılacak diğer adaylar arasında Azerbaycan Ümit Partisi adayı İkbal Ağazade ve diğer bazı adaylar da bulunmaktadır.[8]

Azerbaycan seçimleri öncesinde genel bir değerlendirme yapmak gerekirse şunlar söylenebilir; Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in tecrübesi ve Yeni Azerbaycan Partisi'nin siyaset bilimi literatüründe “hâkim parti” adı verilen sistemsel bazı avantajlarla seçimi kolaylıkla kazanması beklenmelidir. Açıkçası Azerbaycan muhalefetinin şu an için ülke yönetmeye aday bir görüntüsü yoktur. Aliyev’in ekonomik anlamda başarılı performans göstermesi ve ülkesinin imajını Batı dünyasında ilerletmesi halkın kendisine yönelik teveccühünün artmasına neden olmaktadır. Ancak tüm dünyada olduğu gibi Azerbaycan’da da demokratik talep ve beklentiler her geçen gün yükselmektedir. Bu nedenle Azerbaycan son derece genç bir ülke olmasına karşın, Aliyev’in seçim döneminden başlayarak bu dönemde daha cesur adımlar atması ve kendisine yönelik eleştirileri ciddiye alması gerekmektedir. Arap Baharı sürecinin ilk safhasında görülebilecek en önemli ders, artık tek adam yönetimlerine halkların sıcak bakmadığı gerçeğidir. Bu nedenle Aliyev’in bu döneminde ülkesinde daha fazla demokratikleşme sağlaması ve Batı’daki eleştirileri boşa çıkarması gerekmektedir. Gücünü koruyarak demokratikleşme sağlaması için de yapılması gereken, devlete bağlı yeni bir orta sınıf yaratılmasıdır. Arap Baharı sürecinin ikinci safhasında gördüğümüz olaylardan alınacak ders ise, demokratikleşmenin bir anda olamayacağı ve Müslüman toplumlarda radikal hareketlerin güçlenmesinin de farklı tür bir otoriterliğe yol açtığı gerçeğidir. Bu nedenle demokrasi ve modernlik dengesi çok iyi korunmalı ve demokratikleşme belli bir program dâhilinde aşamalı olarak hayata geçirilmelidir.

Son söz olarak, Azerbaycan’da yapılacak Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde kazanan kim olursa olsun, Türkiye-Azerbaycan ilişkilerinde TANAP’la başlayan süreçte yeni yüzyılda birçok fırsat ve somut proje imkânı bulunmaktadır. Bu nedenle iki ülke arasındaki ilişkileri geliştirmek adına kültürel ve ekonomik ilişkiler arttırılmalı, dış politikada en azından bazı konularda ortak hareket edebilmek için özellikle Dış İşleri Bakanlıkları arasında bir hat kurulmalıdır. Türkiye Cumhuriyeti ve Azerbaycan dışındaki bir diğer Türk Cumhuriyeti olan KKTC’den sevgilerimle…

Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ

---

[1] “President Biography”, President of Azerbaijan, Erişim Tarihi: 21.09.2013, Erişim Adresi: http://en.president.az/president/biography/.

[2] “İlham Aliyev”, Vikipedi, Erişim Tarihi: 21.09.2013, Erişim Adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/İlham_Aliyev.

[3] “GDP growth (annual %)”, World Bank, Erişim Tarihi: 21.09.2013, Erişim Adresi: http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG.

[4] Somut bir örnek için bkz; “Azerbaijan Diplomatic Academy”, http://www.ada.edu.az/.

[5] Ahmet Turan Esen, “Azerbaycan muhalefetinin alternatif adayı: Cemil Hasanlı”, 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, Erişim Tarihi: 21.09.2013, Erişim Adresi: http://www.21yyte.org/fikir-tanki/819/azerbaycan-muhalefetinin-alternatif-adayi-cemil-hasanli.

[6] Sevil Nuriyeva, “Azerbaycan seçimine doğru”, Star, Erişim Tarihi: 21.09.2013, Erişim Adresi: http://haber.stargazete.com/yazar/azerbaycan-secime-dogru/yazi-769548.

[7] “Cumhurbaşkanı Seçilirse Azerbaycan’ın Adını Değiştirecek”, Haberiniz, Erişim Tarihi: 21.09.2013, Erişim Adresi: http://www.haberiniz.com.tr/yazilar/haber78260-Cumhurbaskani_Secilirse_Azeybaycanin_Ismini_Degistirecek.html.

[8] Azerbaycan siyasi yapısı hakkında bir analiz için; Ahmet Turan Esen, “2013 Seçimleri Yaklaşırken Azerbaycan’da Muhalefet Partileri”, 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, Erişim Tarihi: 21.09.2013, Erişim Adresi: http://www.21yyte.org/arastirma/azerbaycan/2013/04/22/6963/2013-secimleri-yaklasirken-azerbaycanda-muhalefet-partileri.