Bo Şilay Vakası

Ülkemiz basınında fazla yer etmese de, Çin Halk Cumhuriyeti ve dünya kamuoyunda aylardır konuşulan bir olay; Çin Komünist Partisi’nin üst düzey yöneticilerinden eski Çongçing valisi ve Ticaret Bakanı Bo Şilay’ın yargılanması olayıdır. Bu yazıda Bo Şilay’ın başına gelenleri ve bunun anlamını sizin için yorumlamaya çalışacağım.

Herşey 2 Şubat 2012 tarihinde, Kasım 2011’de Çonçing kentindeki bir otel odasında ölü bulunan İngiliz işadamı Neil Heywood cinayetini araştırmakla görevli Çongçing polis şefi Wang Lijun’un başka bir göreve atanmasıyla başladı.[1] Bu atama aslında Çongçing polis şefi ile kentin valisi Bo Şilay arasında bir sorun olduğunu ele veriyordu. Bu durum üzerine Wang Lijun, 6 Şubat’ta Çongçing yakınlarındaki Çengdu’daki Amerikan Konsolosluğuna sığınmak istedi, ancak Konsolosluk Çin polisi tarafından sarıldı.[2] Uzun uğraşlar sonucu Wang Lijun ikna edilerek Konsolosluktan çıkarıldı, fakat bu olay Bo Şilay üzerindeki soru işaretlerini arttırdı. 15 Mart’ta Çin Komünist Partisi tarafından Şilay’ın görevden alındığı açıklandı. Nisan 2012’de İngiliz hükümetinin isteği üzerine yeniden araştırılmaya başlanan Neil Heywood cinayetinde dahli bulunduğu düşünülen Bo Şilay ve karısı Gu Kaylay (Kailai) hakkında soruşturma açıldı. Çin gazetelerinde Şilay ailesi hakkında yazılar çıkmaya başladı. 26 Nisan’da Amerikan New York Times gazetesi Şilay ve yakınlarının Çongçing’de bir telefon dinleme şebekesi kurduklarını yazdı.[3] 26 Temmuz’da Şilay’ın karısı Gu Kaylay ve yardımcısı Zhang Xiaojun, Çin devlet haber ajansının geçtiği haberde Heywood cinayetinden sorumlu olmakla suçlandı.[4] 20 Ağustos’ta Şilay’ın karısı Kaylay mahkemece İngiliz işadamı Neil Heywood’u zehirleyerek öldürmek suçundan idam cezası aldı, ancak cezasının infazı ertelendi.[5] 2012 Eylül’ünde tüm bu olayların başlamasına neden olan polis şefi Wang Lijun’un davası sona erdi ve Lijun beklenenden az bir cezaya (15 yıl hapis) çarptırıldı.[6] Bu durum Lijun’un polisle işbirliği yaparak Şilay’ın suçlarını itiraf ettiği şeklinde yorumlandı. Bunu izleyen günlerde Bo Şilay Çin Komünist Partisi’nden ve Parlamento’dan atıldı ve dokunulmazlığı kaldırılarak hakkında rüşvet, görevi kötüye kullanmak ve yolsuzluktan davalar açıldı. Mahkeme birkaç gün önce 22 Ağustos 2013’te başladı. İddianamede Bo’nun ülkenin çeşitli bölgelerinde yürüttüğü resmi görevler sırasında “işadamları ile işbirliği yaparak kamu projelerinden kişisel çıkar sağladığı, yüklü miktarlarda rüşvet kabul ettiği ve mevkisini kullanarak Bo’nun eşi Gu Kaylay’ın sahibi olduğu şirkete maddi menfaat sağladığı” suçlamaları yer alıyor.[7] Çin siyasal tarihinin en büyük skandalı olarak gösterilen bu dava daha şimdiden Hollywood’un ilgisini de çekmiş durumda. Bu skandal hakkında Çinli gazeteciler Hi Pin ve Huang Vinguang’ın yazdıkları kitabın Hollywood’daki çeşitli film yapımcılarınca beğenildiği ve sinemaya aktarılmak istendiği ifade ediliyor.[8]

Elbette bir cinayet ve çeşitli yolsuzluklara konu olan Bo Şilay vakasının öncelikle kriminal bir vaka olduğu ortada. Ancak konuya daha uzaktan soğukkanlı bir şekilde bakınca, bu olayın sadece adli bir dava olmadığı ve bir siyasi operasyona dönüştüğü de kısa sürede fark edilebiliyor. Zira Çin Komünist Partisi’nin efsanevi isimlerinden Bo Yibo’nun oğlu[9] ve oldukça karizmatik bir kişi olan Şilay’ın, kısa süre içerisinde (2012 sonbaharında düzenlenen 18. Parti Kongresi) Çin Komünist Partisi Politbüro üyesi olmasının konuşulduğu günlerde patlak veren skandal, aynı zamanda Şilay ve ona yakın isimlerin devletten ve partiden tasfiye edilmelerini de sağladı. Oysa 2007 yılında Çongçing valisi olan Şilay’ın o tarihten başlayarak organize suç çetelerine karşı başlattığı savaş, onu Çin halkı gözünde muteber bir isim haline getirmişti.[10] Şilay bu durumdan cesaret alarak Politbüro’ya seçilme isteğini ifade etmiş ve 2009 yılında Çin Halk Cumhuriyeti’nin 60. kuruluş yıldönümünde Mao Zedong’un meşhur Kırmızı Kitap’ından alıntılar yer alan cep telefonu mesajlarıyla Deng Xiaoping sonrası liberalleşen Çin siyasetine meydan okuyan devrimci bir hava yaratmıştı.[11] Şilay bununla da yetinmemiş ve Mao’nun meşhur Kültür Devrimi’ni hatırlatan bir kampanya ve Çongçing modeli olarak adlandırılan çeşitli sosyal politikalar geliştirmişti.[12] Bu nedenle rakipleri Şilay’a “küçük Mao” dahi demişlerdi.[13] Çongçing halkından büyük destek almayı başaran Şilay’ın bu nostaljik sol kokan politikaları, Çin’in ekonomik büyümesine paralel olarak halen tek partili komünist siyasal düzenini dünyaya ihraç etmesinden çekinen Batılı çevreleri de oldukça korkutuyordu. Bu nedenle Şilay’ın yargılandığı bu günlerde, ne kadar kötü bir insan olduğu ve yönetim stilinin acımasızlığı hakkında Batı basınında sıklıkla haberler yer almaktadır.[14]

Şilay’ın yargılanması elbette Çin Halk Cumhuriyeti’nin tek partili yönetiminin dünyaya verdiği bir mesaj olarak da algılanmalıdır. Zira -ne kadar güçlü olursa olsun- bir üst düzey yöneticinin bu kadar küçük düşürücü  bir biçimde yargılanabilmesi, Çin’de adalet sisteminin iyi işlediğinin bir göstergesi olarak anlaşılabilir ve Çin Komünist Partisi’nin klasik komünist ve tek-partili yönetim hastalıkları olan yolsuzluk ve nepotizmle mücadele edebileceği fikrini dünya kamuoyuna verebilir. Bo Şilay’ın hüküm giymesine dünyada kesin gözüyle bakılırken, idam cezasının beklenmediği ifade ediliyor.

Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ  

---

[1] “Bo Xilai scandal: Timeline”, BBC, Erişim Tarihi: 27.08.2013, Erişim Adresi: http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-china-17673505.

[2] “Bo Xilai scandal: Timeline”, BBC, Erişim Tarihi: 27.08.2013, Erişim Adresi: http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-china-17673505.
[3] “Ousted Chinese Leader Is Said to Have Spied on Other Top Officials”, New York Times, Erişim Tarihi: 27.08.2013, Erişim Adresi: http://www.nytimes.com/2012/04/26/world/asia/bo-xilai-said-to-have-spied-on-top-china-officials.html?pagewanted=all.

[4] “Bo Xilai scandal: Timeline”, BBC, Erişim Tarihi: 27.08.2013, Erişim Adresi: http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-china-17673505.

[5] “Çin Komünist Partisi Bo Şilay’ı affetmedi”, Ntvmsnbc, Erişim Tarihi: 27.08.2013, Erişim Adresi: http://www.ntvmsnbc.com/id/25385890/.

[6] “Bo Xilai scandal: Timeline”, BBC, Erişim Tarihi: 27.08.2013, Erişim Adresi: http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-china-17673505.

[7] “En büyük skandalın mimarı yargılanıyor”, Ntvmsnbc, Erişim Tarihi: 27.08.2013, Erişim Adresi: http://www.ntvmsnbc.com/id/25461908/.

[8] “Bo Şilay skandalı sinema filmi oluyor”, Habertürk, Erişim Tarihi: 27.08.2013, Erişim Adresi: http://www.haberturk.com/kultur-sanat/haber/833057-bo-silay-skandali-sinema-filmi-oluyor.

[9] “Bo Xilai”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 27.08.2013, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Bo_Xilai.

[10] Kent Ewing (2011), “Mao’s army on the attack”, Asia Times Online, Erişim Tarihi: 27.08.2013, Erişim Adresi: http://www.atimes.com/atimes/China/MF04Ad01.html.

[11] Kent Ewing (2011), “Mao’s army on the attack”, Asia Times Online, Erişim Tarihi: 27.08.2013, Erişim Adresi: http://www.atimes.com/atimes/China/MF04Ad01.html.

[12] “Bo Xilai”, Wikipedia, Erişim Tarihi: 27.08.2013, Erişim Adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Bo_Xilai.

[13] Rosemary Righter (2012), “Bo Xilai’s Sacking Signals Showdown In China’s Communist Party”, Newsweek, Erişim Tarihi: 27.08.2013, Erişim Adresi: http://www.thedailybeast.com/articles/2012/03/15/bo-xilai-s-sacking-signals-showdown-in-china-s-communist-party.html.
[14] Örneğin; “In Rise and Fall of China’s Bo Xilai, an Arc of Ruthlessness”, New York Times, Erişim Tarihi: 27.08.2013, Erişim Adresi: http://www.nytimes.com/2012/05/07/world/asia/in-rise-and-fall-of-chinas-bo-xilai-a-ruthless-arc.html?pagewanted=1&_r=0&ref=boxilai.