Sayfalar

28 Aralık 2023 Perşembe

Book Launch Talk: 2023 Turkish Elections in All Aspects

Istanbul Aydın University Political Science and International Relations department staff and UPA-International Political Academy's founder and General Coordinator Assoc. Prof. Ozan Örmeci participated in a live broadcast on December 28, 2023, about his newly published book 2023 Turkish Elections in All Aspects. Örmeci answered questions posed by Istanbul Aydın University graduate student Shaghayegh Mohebkhodaee on contemporary Turkish political developments and potential future developments. You can watch this interview from the link below.


2023 Turkish Elections in All Aspects.

To buy the book, you can click on these websites:

Amazon

Peter Lang

26 Aralık 2023 Salı

Yeni Kitap: 2023 Turkish Elections in All Aspects (Tüm Yönleriyle 2023 Türkiye Seçimleri)

 

İstanbul Aydın Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler (İngilizce) bölümü öğretim üyesi ve Uluslararası Politika Akademisi (UPA) Kurucu Genel Koordinatörü Doç. Dr. Ozan Örmeci'nin 2023 Türkiye Cumhurbaşkanlığı ve parlamento seçimlerini ve Türkiye siyasetinde son yıllarda yaşanan önemli olayları değerlendirdiği yeni kitabı 2023 Turkish Elections in All Aspects, Avrupa merkezli uluslararası yayınevi Peter Lang tarafından basılarak satışa sunuldu. 232 sayfalık kitapta, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, CHP'nin mevcut Genel Başkanı Özgür Özel, CHP önceki Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu, Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Mansur Yavaş ve Dışişleri Bakanı Hakan Fidan gibi önemli siyasetçilerin hayat hikâyeleri ve siyasi kariyerlerinin değerlendirdiği bölümlerin yanında, seçimler öncesinde iki büyük parti ve blokun uyguladığı strateji ve taktiklere dair detaylı analizler bulunuyor. Kitapla ilgili temel bilgilere ve kitabı satın alabileceğiniz sitelere aşağıdaki linklerden ulaşabilirsiniz.

Cover (Kapak)

Table of Contents (İçindekiler)

Author Biography (Yazar Biyografisi)

Foreword (Önsöz)

Conclusion (Sonsöz)

Kitabın satın alınabileceği linkler;

Amazon

Peter Lang

Nouveau livre: Elections turques 2023 dans tous les aspects (2023 Turkish Elections in All Aspects)

Le personnel du département de sciences politiques et des relations internationales de l'Université Aydın d'Istanbul et le fondateur et coordinateur général de l'UPA-Académie politique internationale professeur agrégé (Assoc. Prof.) Ozan Örmeci a publié un nouveau livre intitulé 2023 Turkish Elections in All Aspects (Elections turques 2023 dans tous les aspects) de l'éditeur international basé en Europe, Peter Lang. Composé de 232 pages, le livre est un recueil d'articles rédigés par l'auteur sur les élections présidentielles et parlementaires turques de 2023. En plus des analyses électorales, le livre contient des chapitres sur l'histoire de vie et les carrières politiques d'importants hommes politiques turcs, notamment le président Recep Tayyip Erdoğan, le président du CHP Özgür Özel, l'ancien président du CHP Kemal Kılıçdaroğlu, le maire d'Istanbul Ekrem İmamoğlu, le maire d'Ankara Mansur Yavaş et l'actuel ministre des Affaires étrangères Hakan Fidan. Vous pouvez trouver ci-dessous des liens fournissant des informations sur le livre ainsi que des liens vous dirigeant vers les librairies où vous pouvez acheter le livre.

Cover (Couverture)

Table of Contents (Table des matières)

Author Biography (Biographie de l'auteur)

Foreword (Avant-propos)

Conclusion (Conclusion)

Pour acheter le livre ;

Amazon

Peter Lang

New Book: 2023 Turkish Elections in All Aspects

Istanbul Aydın University Political Science and International Relations department staff and UPA-International Political Academy's founder and General Coordinator Assoc. Prof. Ozan Örmeci published a new book entitled 2023 Turkish Elections in All Aspects from the Europe-based international publisher Peter Lang. Consisting of 232 pages, the book is a collection of articles written by the author on the 2023 Turkish presidential and parliamentary elections. In addition to election analyses, the book contains chapters on the life story and political careers of important Turkish politicians including President Recep Tayyip Erdoğan, CHP chair Özgür Özel, previous CHP chair Kemal Kılıçdaroğlu, Istanbul Mayor Ekrem İmamoğlu, Ankara Mayor Mansur Yavaş, and Türkiye's current Foreign Minister Hakan Fidan. You can find links below providing information about the book as well as links directing you to the bookstores where you can purchase the book.

Cover

Table of Contents 

Author Biography 

Foreword 

Conclusion 

To buy the book;

Amazon

Peter Lang

24 Aralık 2023 Pazar

Kurdish Question: What is to be done?


With the recent PKK attack on the Turkish military, which led to the death of 12 Turkish soldiers, once again the Kurdish Question or the Kurdish Problem felt its presence in Turkish politics. The total death toll for PKK terrorism has already surpassed 40,000 people in 40 years, a fact that shows that it is not a marginal violence problem and it has strong societal roots. For sure, Türkiye, similar to all other countries, has all the rights to defend itself against terrorist groups and PKK is an officially designated terrorist group by the United States (U.S.) and the European Union (EU). However, to increase its legitimacy in its fight against the PKK and have the upper hand in anti-terror diplomacy, Türkiye can try to implement different political strategies as it did in the past with the solution process (çözüm süreci), a process during which the Turkish intelligence organization-MİT negotiated with the PKK to find a way to encourage the terrorist group to lay down its arms and Turkish government started an opening process (açılım süreci) to increase the legitimacy of the state among Türkiye’s Kurdish originated citizens by providing them new cultural rights. In that sense, it will not be exaggerated to claim that the AK Parti (Justice and Development Party) acted as the most reformist party on the Kurdish Question in the recent past.

To discuss the Kurdish Question in detail, we should first categorize different approaches in Türkiye toward the Kurdish Question:

1. Official Republican thesis (Kemalism) claiming that there is no such thing as the Kurdish Question or Kurdish Problem and there is only a problem of terrorism in the country,

2. Modernist thesis assuming that the Kurdish Question is a direct consequence of Türkiye’s socioeconomic underdevelopment status,

3. Democratic thesis underlining Türkiye’s democratic deficits and claiming that the Kurdish Question will be solved in time as Turkish democracy deepens,

4. Administrative approach based on the lack of efficiency of Türkiye’s current administrative system within the unitary and centralized state model,

5. Identity-based approach claiming that the problem is caused by the unrecognized status of the Kurdish identity by the Turkish State.

Following these theses or approaches, different solution models were created to solve the Kurdish Question. Accordingly,

• The first thesis (official Republican approach) proposed military methods to eradicate terrorism and to continue Türkiye’s nation-building process,

• The second thesis (Modernist approach) proposed economic modernization of Southeastern Anatolia, a region densely populated by Kurds,

• The third thesis (Democratic approach) proposed a better democracy for Türkiye,

• The fourth thesis (Administrative approach) proposed an administrative reform for Türkiye by larger powers of municipalities or a new model of administration based on federalism or autonomy of Kurds,

• The fifth thesis (Identity-based approach) proposed a new common identity for all Turkish citizens (e.g. citizens of the Republic of Türkiye instead of Turk) or a reference to Kurdish identity in the constitution.

On the other hand, the Turkish State’s relatively harsh attitude toward Kurds is caused by some historical structural conditions, rather than the evil nature of Turkish statesmen. This could be described as the “Sevres Syndrome”, a fear that Türkiye would be split up into different pieces similar to the Ottoman Empire in the past. In addition, as Bernard Lewis pointed out, pan-Turkist and Islamic ideologies of the late Ottoman period were both non-territorial, unlike Kemalist nationalism which attached almost a sacred character to the national boundaries. This great emphasis on territory was also based on the low legitimacy of the new Turkish identity and filled this identity vacuum. The National Oath (Misak-ı Milli) meant also the rejection of the Treaty of Sevres which ordered the establishment of a Kurdish State in Southeastern Anatolia. Furthermore, Türkiye’s military-led/driven modernization or Enlightenment was based on the idea of creating a homogenous national identity, which was understood as Westernization in the sense of a strong nation-state and economic prosperity. Diversity and social pluralism were seen as obstacles to the emergence of a modern state. While modernization and Republicanism in the Rousseauist sense (general will, centrality of obligations, and duties to the public realm) gained too much emphasis, fear of division led to the anti-democratic policies against Islamists and Kurds. Although late Ottoman nationalism was instrumental in the emergence of Republican nationalism, Turkish nationalism was based on the total repudiation of the past political and cosmological configuration of the mosaic legacy of the Ottoman Empire. The confusing range of ethnic, linguistic, and sectarian cleavages in the Anatolian rectangle produced insecurities and anxieties about identity politics for the young Republic. However, for the majority of people, Islam remained the chief marker of self-identification. This was particularly true for the Kurdish community who had long association with the Khalidiya branch of the Nakshibendi (Nakşibendi) religious brotherhood. Thus, the externalization of Islam prevented the easy acceptance of the new national identity by the Ottoman Muslim population. The competition against the stronger traditions and older institutions of Islam became a source of weakness for the attempt to establish a hegemony of the constructs known as Türkiye and Turkishness. Thus, the Kurdish opposition became instrumental for the Republican elite to unify the Turkish polity and provide some coherence to Turkish identity. This identity is also caused by the ethnicization of civic identity. The problem is not that Türkiye refuses to accept Kurds as Turkish citizens, but rather Kurds do not want to see themselves as Turks. This dual character of Turkish nationalism consisted of civic identity granting equal rights to all citizens and at the same time an assimilation model trying to merge different ethnic identities into a new one.

In recent years, although it seems like we have been entering into a new process of toughening policies, the Turkish State has given up on its policies of ignoring or denying Kurds and began to take steps to help its Kurdish-originated citizens and to prevent the collapse of the state authority. After Turgut Özal’s efforts, the reform process started with the coalition of Süleyman Demirel’s True Path Party (DYP) and Erdal İnönü’s Social Democratic Populist Party (SHP) and was deepened with the Bülent Ecevit’s DSP-MHP-ANAP coalition. Demirel said, “We should recognize the Kurdish reality” and İnönü established an electoral coalition between his party and the pro-Kurdish party. Later, Ecevit and his government made important reforms including the allowance of broadcasting in the Kurdish language. These reforms were accelerated by the Islamist-leaning reformist AK Parti. In fact, Recep Tayyip Erdoğan could be described as the most courageous Turkish leader concerning the Kurdish Question in his early years of rule. Under Erdoğan’s leadership and former President of the Republic Abdullah Gül’s guidance, AK Parti allowed Kurdish names for densely Kurdish-populated cities, established a Kurdish Institute in Mardin Artuklu University, built airports in Kurdish cities and declared a ceasefire with the PKK. Erdoğan also engaged in very good economic and political relations with the autonomous Kurdistan Regional Government in Northern Iraq. However, after the failure of the peace talks between the Turkish Intelligence Agency (MIT) and PKK, a new terror wave was started by PKK and the Turkish State again had to implement security-military methods in response.

Having all this information in mind, these policies and reforms might be carried out by the Turkish government in the future;

• Türkiye should continue to fight against terrorism. Terrorism should be condemned and fought without making any discrimination where it comes from. Turkish people do not support terrorism and terrorist activities of PKK harm Kurdish-originated citizens of Türkiye most. This could be seen by the relatively low approval ratings and voting percentages of pro-Kurdish parties in Türkiye although at least 15 million Kurds are living in Türkiye. However, security-based policies are not the only alternatives in counter-terrorism. In addition to military operations, Türkiye could use intelligence activities to prevent terror activities in advance without spoiling the normality of life in that region. Moreover, in case it does not provoke offensive Turkish nationalism, Türkiye might again engage in negotiations with the PKK. However, this time, more information should be provided to the Turkish Parliament and Turkish people and if there is a deal, this should be ratified either by the Parliament or by the people in a referendum.

• Türkiye should continue to modernize and make investments in Southeastern Anatolia. In addition to the GAP project, Türkiye could propose new infrastructural projects that will make this region a land of hope and investments instead of an exile region for public officials because of the terrible socioeconomic conditions. Türkiye could use solar energy in this region to reduce its energy dependency and could invest in new technologies.

• Türkiye should increase the quality of its democracy. In a better-functioning democracy, neither the Kurdish Question nor the Islamist challenge will be that harsh. So, by increasing civil rights and liberties, the Kurdish Problem will be weakened. Here, Türkiye could organize a new state body composed of academicians and civil society leaders to understand people’s problems and propose new policies. Barriers against freedom of speech and freedom of the press should be removed. Pro-Kurdish deputies should have the freedom to defend their views honestly unless they engage in terrorist activities. The same liberty should be provided to Turkish nationalists as well unless they implement hate speeches.

• There should be an official consensus about Türkiye’s administrative model. Unitary systems are not on the rise in the world and even unitary states are making reforms to strengthen local governing bodies (municipalities). Most of the world's developed nations (G7 countries for instance) are either federal or give large powers to their local bodies. Here, as I proposed earlier in one of my articles, Türkiye could use its 7 geographical regions as a model for developing its own version of federalism. In a federal system, all lifestyles and identities will be free and protected. It is obvious that Western parts of the country will be more secular and pro-European, whereas central Anatolian regions and cities will be highly Islamic and Turkish. Similar to this, Kurdish regions will be more Kurdish, but will still be parts of the country. This can be finalized and protected with constitutional guarantees. Another option might be autonomy for Kurds, which would be seen as still too risky by the Turkish state elite. The last option might be to increase the powers of the municipalities within the unitary state model, but until now this was tried and not proven very efficient as the central government continues to appoint trustees (kayyum) to many cities in Southeastern Anatolia where people democratically elect pro-Kurdish party candidates as mayors.

• Kurdish identity could be protected by the Turkish State to increase Kurds’ loyalty to the state. For instance, in addition to the official Turkish language, Kurdish education could be allowed in state schools during weekends similar to community colleges or with ELCO (EILE) system in France. There could be new Kurdish Institutes opening in Anatolian universities and the Kurdish language could be taught in Turkish state schools as an elective foreign language. However, the acceptance of Kurdish as the second official language will still be considered too risky by the state and it will not help Kurds as well since they could not find jobs without knowing Turkish. The last policy option might be to change the identity definition of Turkish citizens in the Turkish constitution which is still in the status of “Everyone bound to the Turkish State through the bond of citizenship is a Turk” (Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türktür). Since the terms “Turk” (Türk) and the “Turkish nation” (Türk milleti) are considered ethnic references by the majority of Kurds in Türkiye, this could be replaced by “Türkiyeli” or “citizen of Türkiye” (Türkiye vatandaşı) definition. A reference to Kurdish identity could also be made in the preamble part of the constitution pointing out Kurds as a part of the Turkish nation as well. This would be the changing or the addition of one word in the constitution, but still could help a lot in solving Türkiye’s Kurdish Question.

Finally, as Political Psychology expert Vamık Volkan suggests, ethnic problems are mostly psychological-based and different ethnic groups and nations could overcome their problems if they want to. Of course, among these alternatives, choosing the best policy options will be the responsibility of Türkiye’s ruling elite and primarily President Erdoğan.

Assoc. Prof. Ozan ÖRMECİ


21 Aralık 2023 Perşembe

2024 Tayvan Başkanlık Seçimi

Çin'deki iç savaşta komünistlerin (Çin Komünist Partisi/ÇKP) zaferi sonrasında milliyetçi Kuomintang partisinin kaçarak Çin Cumhuriyeti'ni devam ettirdiği bir ada ülkesi olan Tayvan, 1971 yılına kadar Çin yerine Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi'nde yer almış, ancak bu tarihten sonra Çin'in güçlenmesini müteakiben giderek dış politikada irtifa kaybeden bir ülke olagelmiştir. Buna karşın, Tayvan, yaklaşık 33 bin dolarlık kişi başına düşen yıllık gayrisafi milli hasıla performansı ile, Çin'den bu alanda (12 bin 720 dolar) neredeyse 3 kat daha başarılı bir ülke görünümündedir. Elbette bu noktada Çin'in nüfusunun 1,4 milyar, Tayvan'ın toplam nüfusunun ise yalnızca 23,5 milyon düzeyinde olduğunu da akılda tutmak gerekir. Buna karşın, Tayvan, ekonomik performansından ziyade, özellikle demokrasi ve özgürlükler konusunda Amerika Birleşik Devletleri'nin (ABD) de etkisiyle çok ileriye gitmeyi başarmış bir devlettir. Öyle ki, uzun yıllar sıkıyönetimde kalan ve askeri vesayet gölgesinde demokrasini pek de ilerletemeyen Tayvan, 1980'lerden itibaren demokratikleşme konusunda büyük atılım yapmış (nitekim 1996 yılında ilk kez doğrudan halk oyuyla Devlet Başkanı seçimi yapılmıştır) ve Freedom House kuruluşunun 2023 yılı raporuna göre, dünyadaki en kaliteli demokrasilerden birisi ve tam anlamıyla "özgür" (free) bir ülke görünümündedir. Aynı kuruluşa göre, Çin ise, "özgür olmayan" (not free) devlet kategorisindedir ve puanları oldukça düşüktür.

ABD-Çin rekabetinde son yıllarda çok önemli bir konu haline gelen Tayvan, yarı-Başkanlık sistemiyle yönetilen demokratik bir Cumhuriyet rejimidir. Bugüne kadar Tayvan'ın 7 Devlet Başkanı olmuştur. Bunlar; (1) kurucu lider ve ilk Devlet Başkanı Çan kay Şek (Chiang Kai-shek) (1950-1975), (2) Yen Chia-kan (1975-1978), (3) Chiang Ching-kuo (1978-1988), (4) Lee Teng-hui (1988-2000), (5) Chen Shui-bian (2000-2008), (6) Ma Ying-jeou (2008-2016) ve (7) Tsai Ing-wen (2016-2024) şeklinde sıralanmaktadır. Tayvan'ın kurucu partisi olan Kuomintang (KMT), 2000 yılına kadar 50 yıl boyunca ülke siyasetini domine etmiştir. 2000 yılında ise, ilk kez Demokratik İlerici Partisi-DPP'nin adayı olan Chen Shui-bian Devlet Başkanı seçilmiştir. 2016'dan beri Devlet Başkanı olan Tsai Ing-wen de yine KMT'li değil, DPP'li bir Tayvanlı Başkan olarak öne çıkmıştır. Bu partiler arasında ise Çin'e yaklaşım konusunda ciddi bir fark söz konusudur. Kuomintang veya KMT, Çan kay Şek döneminden beri Çin'le barışçıl şekilde birleşmeyi savunur ve bunun Tayvan önderliğinde olması gerektiğini ifade ederken, DPP ise "tek Çin" söylemine karşı çıkmakta ve Tayvan'ın bağımsız bir devlet, Tayvanlıların da ayrı bir ulus olduğu görüşünü işlemektedir. Benzer şekilde, Çin milliyetçiliği ideolojisine yaslanan KMT, Pekin'le daha yakın ilişkileri ve 1992 Konsensüsü'ne uygun şekilde Çin'in barışçıl şekilde birleşmesini savunurken, Tayvan milliyetçiliğini geliştiren DPP de, tamamen ABD ve diğer Çin karşıtı güçlerle iş birliği yapılmasını ve Çin'le ilişkilerin sınırlanmasını desteklemektedir. İşte bu nedenle, 2024 Tayvan Başkanlık seçimi dış politika alanı ve bilhassa da ABD-Çin büyük güç rekabeti açısından önemli bir konu haline gelmektedir.

The Economist'in güncel anket çalışmasına göre, Lai Ching-te, Hou Yu-ih'in birkaç puan önünde

2024 Tayvan Başkanlık seçiminde de, 3 iddialı aday olmasına karşın, temelde DPP ile KMT'nin rekabetleri söz konusudur. Güncel anketlere göre biraz daha önde gözüken aday, DPP'li Lai Ching-te veya William Lai'dir. Anketlerde yüzde 34 civarında oyu bulunan Ching-te'nin ardından ikinci sırada yüzde 31 civarında destekle KMT'li Hou Yu-ih gelmektedir. Üçüncü sırada ise, yüzde 21 destekle Tayvan Halk Partisi (TPP) adayı Ko Wen-je bulunmaktadır. Aslında seçim öncesinde Hon Hai/Foxconn grubunun kurucusu Tayvanlı iş adamı Terry Gou da bağımsız adaylığını açıklasa ve medyadan büyük ilgi görse de, daha sonra bu kararından caymış ve Başkanlık yarışından çekilmiştir. İlk turda en yüksek oyu almanın yeterli olduğu Tayvan Başkanlık seçimlerinde, bir aday en fazla 4 yıl ve 2 kez seçilebilmekte, böylelikle en fazla 8 yıl Başkan olarak görev yapabilmektedir. Geçtiğimiz hafta başlayan oylama süreci, 28 gün kadar sürecek ve 12 Ocak 2024 tarihinde yeni Başkan ilan edilecektir.

Adayları kıyasladığımızda, aslen doktor olan Lai Ching-te veya William Lai'nin siyasette birçok farklı üst düzey makamda bulunmuş ve milletvekilliğinin yanı sıra Tainan Belediye Başkanlığı da yapmış olan deneyimli bir siyasetçi olarak, Tayvan'ın bağımsızlığı yanlısı milliyetçi söylemleri ve merkez oyları kucaklayabilen merkezci retoriği ile ön plana çıkarıldığı görülmektedir. Çin'deki ÇKP yönetimi ise Lai'ye olumsuz yaklaşmaktadır; çünkü Pekin, Lai'nin de Ing-wen gibi Tayvan'ın bağımsızlığı yönünde kararlı adımlar atmasından endişe etmektedir. Çin, bu anlamda DPP'ye "bölücü/ayrılıkçı" olarak yaklaşmaktadır. Lai ise, bu iddiaları kabul etmemekte ve Çin yönetiminin her üç Tayvanlı adaya da bölücü olarak baktığını vurgulamaktadır. Aslen polis olan ve bir dönem Ulusal Polis Teşkilatı'nı yöneten Hou Yu-ih ise, Tayvan'ın geleneksel büyük partisi KMT'nin adayı olarak partisinin elit (seçkinci) imajına zıt düşer şekilde farklı sosyal gruplardan ve hatta göçmenlerden oy alabilecek bir aday olarak sivrilmektedir. Geçtiğimiz yıl New Taipei City'deki Belediye Başkanlığı seçimlerini tekrar kazanan Hou, ÇKP ile görüşmelerin sürdürülmesi ve Tayvan Boğazı'ndaki gerginliğin düşürülmesinden yanadır ve partisinin "tek Çin" söylemlerine karşı değildir. Nitekim Çinli yetkililer de KMT adayına açıktan destek vermektedirler. Öyle ki, Çinli yetkililer, seçimin "barış ile savaş" ve "refah ile gerileme" arasında olacağını dahi söylemişlerdir. Aslen cerrah olan Ko Wen-je ise, başkent Taipei'de 2014-2022 döneminde iki dönem seçilmeyi başarmış bağımsız bir aday olarak sivrilmekte ve şansının hiç de az olmadığını düşündürtmektedir. Beklenmedik büyük başarısı nedeniyle 4 yıl kadar önce Tayvan Halk Partisi-TPP'yi kuran Ko, KMT-DPP ikilisinden farklı bir üçüncü yol yaratmaya çalışmaktadır. Çin'le ilişkilerden ziyade iç politik meselelere odaklanma arayışında olan Ko ve partisi TPP, KMT ile koalisyona da sıcak bakmaktadır. 

Sonuç olarak, her üç adayın da iddialı olduğu 2024 Tayvan Başkanlık seçiminde, DPP (Lai Ching-te) ile KMT (Hou Yu-ih) arasındaki yarışın bir anlamda ABD ile Çin arasında da bir güç mücadelesi gibi algılanmasının mümkün olduğunu düşünerek, Tayvan halkının bu seçimdeki kararının çok önemli olacağını belirtmek gerekir. Zira Çin'in baskı diplomasisi neticesinde Tayvan'ı resmen tanıyan ülkelerin sayısının Vatikan da dahil edilirse günümüzde yalnızca 14'e düştüğü de hesaba katılırsa, Çin'in artan gücünün etkisini Tayvan'da da görmek ne derece mümkün olacaktır, merakla bekliyoruz...

Kapak fotoğrafı: Lai Ching-te & Hou Yu-ih & Ko Wen-je

Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ

20 Aralık 2023 Çarşamba

Prof. Dr. İlber Ortaylı'dan 'Türklerin Tarihi'


Giriş

Dünya tarihi yazılırken mutlaka referans yapılması gereken kadim milletlerden birisi olan ve özellikle devlet kurucu nitelikleriyle ön plana çıkan Türklerin tarihi konusunda bugüne kadar birçok ciddi bilimsel araştırma yapılmıştır. Bu araştırmalar, ilginç bir şekilde, 19. yüzyılda Anadolu veya Orta Asya gibi Türk etnik kökenli nüfusun yoğun olarak yaşadığı coğrafya/yerlerden ziyade, Macaristan'da ve Rusya'dan gelen Türk-Tatar kökenli bilim adamlarınca ilk kez geliştirilmiş ve zaman içerisinde ortaya kapsamlı bir Türkoloji literatürü çıkmıştır. Cumhuriyet'in ilanı sonrasında büyük önder Mustafa Kemal Atatürk'ün de Türklüğü bir üst kimlik olarak Anadolu halkları için benimsemesi neticesinde, son Osmanlı döneminde Anadolu coğrafyasında da başlayan Türklük ve Türk tarihi konusunda yapılan bilimsel çalışmalar hızla artmış ve daha nitelikli bilimsel eserler gündeme gelmiştir. Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunun 100. yıldönümünün kutlandığı 2023 yılı ve öncesinde ise, haliyle, bu özel dönem için Türk tarihi üzerine yapılan çalışmalarda gözle görülür bir artış sağlanmıştır. Bu bağlamda, Türkiye'de çok popüler bir tarihçi ve bilim camiasında duayen bir isim olarak kabul edilen Prof. Dr. İlber Ortaylı'nın 2020 Timaş Yayınları basımı eseri Türklerin Tarihi: Orta Asya'nın Bozkırlarından Avrupa'nın Kapılarına adlı kitabı incelemekte fayda vardır. Bu nedenle, bu yazıda, 316 sayfalık bu kitabın bazı bölümleri özetlenecek ve değerlendirilecektir. Bu arada, bu eserin yazarın Türk tarihi konusundaki serisinin ilk ciddi olduğunu ve sonrasında Osmanlı tarihi üzerinde yoğunlaşan ikinci cildin (Türklerin Tarihi-2: Anadolu'nun Bozkırlarından Avrupa'nın İçlerine) yayınlandığını da belirtmek gerekir. Hatta yazar, Cumhuriyet'in ilanı sürecine dair de ayrı bir kitap yazarak (Cumhuriyet’in Doğuşu: Kurtuluş ve Kuruluş Yılları) Türk tarihini farklı dönemlere yoğunlaşarak detaylı bir şekilde işlemek istemiştir.

Prof. Dr. İlber Ortaylı

Prof. Dr. İlber Ortaylı Kimdir?

1947 Bregenz, Avusturya doğumlu olan ünlü Türk tarihçi akademisyen, yazar ve televizyon şöhreti Prof. Dr. İlber Ortaylı, Kırım kökenli köklü ve asilzade bir aileden gelen önemli bir bilim insanıdır. Türk Tarih Kurumu (TTK) şeref üyesi olan Ortaylı, aynı zamanda Uluslararası Osmanlı Etütleri Komitesi Yönetim Kurulu üyesi ve Avrupa İranoloji Cemiyeti ile Avusturya-Türk Bilimler Forumu üyesidir. Türkçe, İngilizce, Fransızca gibi temel dillerin yanında Rusça, Almanca ve Farsça da bilen Ortaylı, ilk ve orta öğrenimini İstanbul Avusturya Lisesi'nde tamamlamış, 1965 yılında ise Ankara Atatürk Lisesi'nden mezun olmuştur. 1970 yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih bölümünü bitiren Ortaylı, burada Şerif Mardin, Halil İnalcık, Mümtaz Soysal, Seha Meray, İlhan Tekeli ve Mübeccel Kıray gibi dönemin en önemli ve yetkin bilim insanlarının öğrencisi olmuştur. Daha sonra Viyana Üniversitesi'nde Slav ve Doğu Avrupa dilleri hakkında öğrenim gören Ortaylı, yüksek lisansını ABD'de Chicago Üniversitesi'nde Osmanlı tarihçiliğinde çığır açan önemli bilim insanı Prof. Dr. Halil İnalcık danışmanlığında tamamlamıştır. Daha sonra Türkiye'ye dönen Ortaylı, "Tanzimat Sonrası Mahalli İdareler" başlıklı tezi ile Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde 1974 yılında doktor, "Osmanlı İmparatorluğu'nda Alman Nüfuzu" adlı çalışmasıyla da 1979'da aynı Fakültede Doçent olmuştur. 12 Eylül darbesi sonrasında üniversitelerde uygulanan baskıları protesto ederek bir süre Avrupa'da ders ve seminerler veren Ortaylı, 1989'da Türkiye'ye dönerek Profesör olmuş ve 1989-2002 yılları arasında Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'nin İdare Tarihi anabilim dalının Başkanlığını yapmıştır. Daha sonra Galatasaray Üniversitesi, Bilkent Üniversitesi ve MEF Üniversitesi gibi seçkin yükseköğretim kurumlarında ders veren Ortaylı, popüler sohbetleri ve kitapları sayesinde kısa sürede halkın çok sevdiği ve yakından takip ettiği bir "celebrity" haline gelmiş ve 2005-2012 döneminde Topkapı Müzesi'nin Müdürü olarak görev yapmıştır. Ortaylı, son yıllarda sohbet tarzında kaleme aldığı eserleriyle halkı bilinçlendirmeyi ve Türk tarihi konusunda eğitmeyi amaçlamış ve Hürriyet gazetesinde de köşe yazıları kaleme almıştır. İnanılmaz bilgi birikimi ve sözel tarihi sevdiren hoş anlatısıyla Türk halkının büyük sevgi ve saygısını kazanan Ortaylı, siyasi konularda ise daha devletçi-muhafazakâr-milliyetçi yaklaşımlarıyla bazı kesimlerin eleştirilerine konu olmuştur. Ancak Ortaylı'nın siyasi görüşlerine katılmayanların bile üzerinde uzlaştıkları husus, kendisinin eşi benzeri görülmedik hafızası ve bilgi birikimidir.

Türklerin Tarihi

Kitabın "Önsöz" bölümünde eseriyle ilgili bazı bilgiler sunan Prof. Dr. İlber Ortaylı'ya göre, Türkler, dünya tarihinin en önemli öznelerinden birisidir. Öyle ki, Türkler olmadan Avrupa devletlerinin tarihi incelenemez. Benzer şekilde, Slav-Rus tarihi de Türkler hesaba katılmadan anlaşılamaz. Keza Türklerle ilgili ciddi bilgi sahibi olmadan Ortaçağ, Rönesans ve Birinci Dünya Savaşı hakkında da ciddi bilimsel çalışmalar yapılamaz. Ayrıca Ortaylı, Türk tarihçiliğinin milliyetçi/faşist bir çizgide verildiği görüşünü de reddetmekte ve eğitim kalitesinin de düşük olduğunu düşünmektedir.

İlber Ortaylı'ya göre, Türk tarihi konusunda yaşanan temel zorluklardan birisi de, yazılı kaynakların az olması nedeniyle isim, menşe, hatta coğrafi mekân tespiti konusunda çeşitli zorlukların yaşanmasıdır. Bu bağlamda, Çin, Hint, İran, Mısır gibi yerleşik ve yazıya sahip eski halkların tarihini yazmak daha kolayken, tarihsel süreçte sıklıkla göç eden, yazılı ve yerleşik kültürü daha geç benimseyen ve diğer milletler/uygarlıklarla sıklıkla kaynaşan Türklerin tarihini yazmak çok daha zorlu bir süreçtir. Bu bağlamda, tarihte geriye gittikçe, Türk tarihi de biraz daha muğlak ve tartışmalı bir hâl almaktadır. Buna karşın, Rus Türkolog Dmitri D. Vasilyev'in çalışmalarıyla da ortaya çıkan bulgular, Orta Asya'daki Türk medeniyetinin sahici ve köklü olduğunu göstermektedir.

Ortaylı'ya göre, Türkler, yaklaşık 1.200 yıl boyunca Çin'in iç sınırlarından Tuna boyuna kadar gezinen, 1.100'lerden itibaren de Anadolu'ya gelen ve son bin yıldır Anadolu'da kök salan bir kavimdir. Bu bağlamda, Anadolu, 11. asrın sonlarından itibaren ve 12. asır boyunca Türkleşmeye başlamış ve o tarihten beri de Türk yurdu olmuştur. Nitekim İtalyan kaynaklarına göre, İtalyanlar, daha 12. asırdan itibaren Anadolu'ya "Türkiye" demeye başlamıştır. Bu konuda özellikle Papalık arşivlerinin açılabilmesi durumunda, Türk tarihi konusunda yeni belge ve bulgulara ulaşmak mümkün olabilecektir. Türklerin Anadolu'ya girişi konusunda 1071 Malazgirt Savaşı önemli bir dönüm noktası kabul edilirken, Miryokefalon Savaşı (1176) da önemli bir diğer dönüm noktasıdır. Bu dönemden itibaren yapılan Haçlı Seferleri de Türk tarihinin gelişiminde önemli rol oynamıştır. "Anadolu" terimi ise, Yunanca'da "doğu" anlamına gelen "Anatolia" ifadesinden gelmektedir. Türkler, Anadolu'ya uzun süre "Diyâr-ı Rum" dediyseler de, zamanla Anadolu ve Türkiye (Türkiya) tabirleri yaygınlık kazanmıştır. Avrupalıların "Turchia", "Turcmenia", "Turkei", "Türkenland", "Turquie" gibi ifadelerle uzun asırlardır ifade ettikleri yeni Türk yurdu Anadolu'nun "Turkey" ifadesini alması ise, kesin bilinmemekle birlikte, Anglo Saksonların Türk yurdunun ismiyle Hint Adaları'nın ünlü kuşu (hindi) arasında bir bağlantı kurmaları sonucunda olmuştur. Bu konuda son dönemde devletin aldığı karar doğrultusunda "Turkey" ifadesi yerine "Türkiye" ifadesi tercih edildiyse de, bu, Ortaylı'ya göre de gereksiz bir alınganlığın sonucudur. Zira ülke olarak "Turkey" adı büyük "T" harfiyle yazılırken, hindi için küçük "t" harfiyle "turkey" denilmekteydi. Ancak 19. yüzyılda hakikaten de Osmanlı'yı sembolize etmek için fesli hindi ve tavuk kuşu resimlerinin Avrupalı kaynaklarda kullanıldığı görülmekteydi. Ortaylı, bu bağlamda son yıllarda gündeme gelen "Türkiyeli" ifadesini de reddetmekte ve bunun hem pratik (tercüme edilebilmesi), hem de tarihsel olarak hatalı olacağını düşünmektedir.

Ortaylı, daha sonra Türk kimliğine dair bazı önemli saptamalarda bulunmaktadır. Yazara göre, Türklük sanatla, bilimle, kültürle yoğrularak oluşmuş bir kimlik değildir. Tam tersine, doğrudan doğruya kan, ateş ve kavgayla oluşmuş ve bu nedenle de Türklerde yabancı düşmanlığı (xenophobia) yaygın bir eğilim olagelmiştir. Bu bağlamda, Türkler, hareketli ve asker bir kavim olarak ön plana çıkmıştır. At yetiştirmek, silah üretmek ve demiri iyi kullanmak Türklerin tarihsel özelliklerinden birkaçıdır. Silah üretimi dışında silah ticareti de Türkler için her daim önemli bir uğraş olmuştur. Nitekim 12. yüzyılın düşünürü Kadı Ahmed Endülüsi demiştir ki, "Türklerin medeniyete felsefe, matematik, coğrafya, tarih yazma/yapma konusunda katkıları yok ama pratik zekâlıdırlar, silah ticareti yaparlar". Bu bağlamda, Türklerde devlet anlayışı çok önemli ve güçlü olmuştur. Orta Asya'da çoğunlukla Şaman olan Türklerin bir bölümü, İslamlaşana kadar Hıristiyanlığa intisap etmiş ve Karamanlı dediğimiz grup böyle neşet etmiştir. Ata binmek, at üstünde savaşmak gibi konularda ileri giden Türkler, Budizm, Maniheizm ve diğer monoteist dinlerden etkilenen ve daha çok militarist (askeri) kültür etrafında şekillenen bir kavim olagelmiştir. Göktürklerin 730'lu yıllarda Orhun Irmağı bölgesinde diktiği anıt kitabeler (Orhun Yazıtları), bugün Türk yazılı edebiyatının başlangıcı kabul edilmektedir. Bu bağlamda, Türklerin İslamiyet'e geçişlerinde en önemli dönem 10. yüzyıldır. Oğuz boyları, bu asırda İslam'ı kabul etmiş, ancak bazı Türk boylarının Müslüman oluşu çok daha sonraları (örneğin Karaçayların 18. yüzyılda) gerçekleşmiştir. Bu bağlamda ilk Müslüman Türk devleti Karahanlılar olarak not edilmelidir. Gazneliler ise Müslüman yöneticileri olan ama Müslüman olmayan bir çoğunluk nüfusunu yönetmişlerdir.

Prof. Dr. İlber Ortaylı'ya göre, Türklerde otorite ve hiyerarşi çok önemlidir. Bu bağlamda, ticaret ve demokrasi gibi özelliklerinden ziyade, Türkler, askeri nitelikleri, disiplinleri ve hiyerarşik sistemleriyle tarih boyunca ayırt olmuşlardır. Nitekim Türk coğrafyalarında Avrupa'daki gibi şehir-devlet tipolojisi de oluşmamıştır. Zira Türkler geniş arazilerde büyük asker grupları beslemek istedikleri için küçük idari birimleri tercih etmemişlerdir. İkincisi, toplum da kervan ticareti ve merkezi hükümetin hizmetiyle iş yapmaya yatkındır ve Avrupa halkları gibi kendi sulama arkları, barajları vs. olan ve kendine yetebilen şehir-devlet idari birimini geliştirmeyi başaramamıştır. Bunların yanı sıra, Türklerin din değiştirmeleri de tarih boyunca görülen bir durum olmakla birlikte, milli kimliklerini kaybetmemeleri dikkat çekmiştir. Şamanizm'den çıkış sürecinde Bizans propagandasıyla yaygın şekilde Hıristiyan olarak Türkler veya Uygurların Nasturi rahiplerin etkisiyle Maniheizm gibi Hıristiyanlığı kabul ettikleri dönemler olmuştur. Anadolu'da Karaman Rumları olarak bilinen Türk Hıristiyanları vardır. Keza Kırım'da Yahudiliğe intisap eden Kırımçaklar gibi Türk toplulukları da olmuştur. Ancak bu grupların hepsi Türkçe konuşmayı sürdürmüş ve milli kimliklerini korumuşlardır.

Türklerin yazılı kültüre ve alfabeye geçişleri konusunda ise Göktürkler öne çıkmaktadır. Orhun Yazıtları sayesinde Göktürkçe olarak ifade edilen alfabenin varlığı ve eserleri keşfedilirken, ondan daha yaygın olan Türk alfabesi ise Uygurların kullandığı Uygur alfabesi olmuştur. 8. ve 14. yüzyıllar arasında yalnızca Uygurlar değil, diğer Orta Asya Türk topluluklarınca da yaygın şekilde kullanılan Uygur alfabesi, resmi yazışmalarda da kullanılmıştır. 11. yüzyıldan itibaren ise Arap alfabesi Türk soylu toplumlarda kabul görmeye başlayacaktır. Bu bağlamda, Türkçe hep kalmış ve gelişmiş, ancak alfabeler değişmiştir. Fakat Türkçe de dil olarak yeterince zenginleştirilememiş ve özellikle felsefe ve edebiyatta yaygın kullanılamamıştır. Ortaylı, Osmanlıca'nın da Türkçe'nin Arap harfleriyle yazılması olduğunun altını çizerek, bunun ayrı bir dil sayılamayacağına işaret etmektedir. Buna karşın, tarihsel bütünlüğü sağlamak için, Ortaylı, Türkçe'nin eski metinlerinin okunması ve bilinmesinin dar bir zümreye mahsus kalmaması gerektiğini belirterek, Osmanlıca öğretimine destek vermektedir.

Sasaniler, Karahanlılar ve Gaznelilerden sonra yazarın incelediği medeniyet ise Selçuklulardır. Selçuklular İran'a yerleştiklerinde oradaki kültürel rahatlık ve uyum sağlamışlardır. Bu nedenle, Selçuklu medeniyeti, Türk ve İran (Fars) medeniyetlerinin tam bir sentezidir. Selçuklular İran'a girdikten sonra bürokrasi Farsça'yı, ulema ise Farsça'nın yanı sıra Arapça'yı kullanmaya başlamıştır. İran Büyük Selçukluları, hilafetin yanında Sultanlık kurumunu da geliştirmiş ve 11. asırdan itibaren İslam tarihinde Türk dönemi başlamıştır. Malazgirt Savaşı ise Anadolu'nun kapılarını Türklere açan savaş olsa da, aslında Dânişmendliler de aslında yaşamıştır. Malazgirt Savaşı ile ilk defa Roma Katolik Kilisesi Türklere karşı ittifak misyonu üstlenmiş ve Haçlılar, İslam'ın ilerleyişini durdurmaya karar vermişlerdir. Ancak bu savaş ile Anadolu'ya Türkler yerleşmiş ve Miryokefalon Savaşı ile de kalıcı olacakları anlaşılmıştır. Selçuklularda ülke toprakları hanedanın ortak mülkü kabul edilirdi. Sultan'ın çocukları Vali sıfatıyla bazı yerleri idare etmiş ve veraset sorunu çözülmeye çalışılmıştır. Cem Sultan vakasının da gösterdiği üzere bu konu devletin bekâsı adına önemli olabilirdi ki, Osmanlılar, bu konudaki sert uygulamaları kardeş katline kadar götürmüşlerdir. Ayrıca toprak yönetimi konusunda Selçuklular ikta sistemini geliştirmişlerdir. Claude Cahen, bu sistemin Bizans sistemi olduğunu vurgularken, Türk tarihçilere göre (örneğin Osman Turan) Selçuklular Türklere özgü bir sistem geliştirmişlerdir. Selçuklularda Nizamiye Medreseleri'nin kurulması da önemlidir. Ayrıca askerlik alanında yenilikler yapılmış ve devlete askeri bir kastın hâkim olması anlayışı geliştirilmiştir. Ancak örneğin denizcilik Türklerde pek gelişmemiştir ve Türkiye ancak son asırda denizci olmayı başarmıştır.

Sonuç

Bu gibi önemli bilgilerin yer aldığı eser, bir ders kitabı gibi kronolojik ve tematik anlatımı olmasa da, kolay okunur ve bilgileri tazelemek ve bazı yanlış bilinenleri öğrenmek bağlamında okunabilecek faydalı bir eserdir. Ancak elbette Tarih branşında ülkemizde var olan genel milliyetçi-muhafazakâr atmosferin varlığını ve bunun Ortaylı'ya sirayet ettiğini inkar etmek de bence yanlış olmayacaktır. Zira sınıfsal ve yapısal ekonomik değerlendirmelerin noksanlığı, bu noktada yazarın ve genel olarak Osmanlı tarihçilerinin daha çok üstyapı faktörlerine odaklandığını göstermektedir. Buna karşın, Karahanlıların ilk Müslüman Türk devleti sayılması gerektiği konusundaki tespit, "Türkiye-Turkey" tartışmaları konusundaki gereksiz alınganlığa yönelik eleştiri ve övgü gibi söylenmesine karşın aslında eleştiri gibi de algılanabilecek olan Türklerin ticaret ve demokrasiden çok askerlik, disiplin, hiyerarşi gibi özellikleriyle tarihsel süreçte öne çıkmaları gibi hususlar benim açımdan önemlidir. Bu nedenle, Türk tarihi meraklılarının kitabı alarak detaylı bir okuma yapmaları faydalı olacaktır.

Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ

15 Aralık 2023 Cuma

Birleşmiş Milletler

 

Giriş

Günümüzde uluslararası krizleri çözmedeki etkinliği ve yeterliliği tartışmalı olsa da, Birleşmiş Milletler (BM), hiç şüphesiz, küresel sistemi ayakta tutmak ve daha barışçıl ve insancıl yönde geliştirmek için elimizde olan yegane hükümetlerarası kurumdur. Birinci Dünya Savaşı'nın ardından İngiltere ve Fransa'nın öncülüğünde kurulan Milletler Cemiyeti'nin başarısızlığından alınan dersler temelinde daha çok Amerika Birleşik Devletleri (ABD) etkisinde oluşturulan BM, günümüze kadar varlığını koruyabilmiş ve hatta belli ölçülerde geliştirebilmiştir. BM, birçok başarılı proje ve yan kuruluşa da kaynaklık etmiş ve birçok sorunun çözümünde veya hafifletilmesinde pozitif roller oynamıştır. Buna karşın, elbette tarihsel siyasal/diplomatik sorunları tamamen çözebilme noktasında BM'nin durumu tartışmaya açıktır. Benzer şekilde, BM'nin, özellikle de BM Güvenlik Konseyi'nin yapısı, farklı dini inanç ve coğrafyaları temsil etme yeteneğine haiz olmayan kısıtlı bir takım ülkelerden oluşması nedeniyle gelişmekte olan ülkelerce sıklıkla eleştirilmektedir. Bu noktada, son yıllarda başı "Dünya beşten büyüktür" düsturunu temel dış politika konusu haline getiren Türkiye çekerken, aslında "küresel güney" adı verilen üçüncü dünya ülkelerinin neredeyse tamamı da BM Güvenlik Konseyi'nin seçkinci ve bazı inanç ve etnik gruplara kapalı yapısından rahatsızdır. Bu nedenle, BM reformu, ilerleyen yıllarda önemli bir tartışma konusu olabilir. Buna karşın, bu tartışmaların amacının BM'yi veya BM çalışanlarını yıpratmak değil, tam tersine, kuruluşu daha kapsayıcı, verimli ve işlevsel hale getirmek olduğunu belirtmek gerekir. Zira ancak uluslararası hukuk ve örgütler gelişebilirse, devletlerin jeopolitik hedefleri ve milliyetçi politikacıların hırsları belli ölçüde dizginlenebilecek ve dünyada barış hâkim olabilecektir. Bunun olmaması durumunda ise, dünyanın yeniden çatışmacı ve karanlık bir döneme sürüklenmesi gayet mümkündür. Bu nedenle, BM'yi korumak ve geliştirmek hepimizin ortak görevi ve bilinci olmalıdır.

Tarihçe

Birleşmiş Milletler, 24 Ekim 1945 tarihinde ilan edilmiştir. BM'nin ilanı öncesinde, 25 Nisan 1945 tarihinde, aralarında Türkiye'nin de bulunduğu 50 müttefik devlet, ABD'nin San Francisco şehrinde bir araya gelerek (San Francisco Konferansı) 111 maddeden oluşan Birleşmiş Milletler Antlaşması'na son şeklini vermişlerdir. Başarısız olan ve İkinci Dünya Savaşı'nın çıkmasını engelleyemeyen Milletler Cemiyeti yerine kurulan BM, ABD'nin New York şehri merkezli olarak oluşturulmuştur. Kurumun ayrıca Cenevre, Viyana ve Nairobi'de de merkezleri bulunmakta ve bunun yanında dünyanın hemen hemen her ülkesinde ofisleri faaliyet göstermektedir. Resmi dilleri İngilizce, Fransızca, Arapça, Çince, Rusça ve İspanyolca olan BM, uluslararası düzeni korumak konusunda bugüne kadar geliştirilmiş en sofistike organizasyondur. Kuruluşun resmi ilanından kısa süre sonra, 20 Ekim 1947'de kabul edilen Birleşmiş Milletler logosu, açık mavi bir zemin ortasına yerleştirilmiş beyaz BM ambleminden oluşmaktadır. İki zeytin dalıyla çevrili dünya haritasından oluşan mavi-beyaz amblem, BM'nin barışçıl amaçlarını yansıtmaktadır.

BM logosu

BM'nin kurulmasının temel nedeni, İkinci Dünya Savaşı'nın yarattığı yıkım ve tahribatı ortadan kaldırmak ve bir daha büyük bir savaşın yaşanmasına engel olmaktır. Örgüt için planlamaları büyük ölçüde İngiltere'nin yerine yeni süper güç olan ABD yaparken, Washington, bu planlamalarda çeşitli özel kuruluşlardan da yararlanmıştır. Örneğin, Federal Hıristiyan Kiliseler Konseyi'nin kurduğu ve Başkanı John Foster Dulles olan Adil ve Kalıcı Barış Komisyonu bu süreçte çok etkili olmuştur. Benzer şekilde, 1943'te Katolik, Yahudi ve Protestan dini liderlerden oluşan bir grubun Dünya Barış Bildirgesi'ni yayınlamaları da BM'nin kurulması sürecini ivmelendirmiştir. Keza Amerikalı hakim Manley Ottmer Hudson'ın Başkanlığındaki bir komitenin 1944 yılında hazırladığı kapsamlı çalışma da BM'ye yol göstermiştir. O dönemde Amerikan üniversiteleri de BM'nin yapısı ve işleyişi hakkında çeşitli çalışmalar yaparak sürece katkıda bulunmuşlardır. Council on Foreign Relations (CFR) da bu süreçteki etkili aktörlerden olmuştur. 1944 sonbaharında Dumbarton Oaks görüşmelerinde ilk resmi planlar açıklanmış ve üzerinde tartışmalar yapılmıştır. İngiltere'de Lord Robert Cecil Başkanlığındaki Birleşmiş Milletler Ligi de önerileriyle sürece katkıda bulunmuştur. Dönemin ABD Başkanı Franklin Delano Roosevelt ve Dışişleri Bakanı Cordell Hull, bu konuda çok istekli davranmışlar ve BM'nin kurulmasını zaruri olarak görmüşlerdir. Dumbarton Oaks süreciyle BM'nin yapısı konusunda büyük ölçüde anlaşılmış ve örgütün yapısı, daimi üyeleri ve organları belirlenmiştir. Bu şekilde 50 üyeyle kurulan BM, zaman içerisinde 193 üyeli dev bir siyasi platforma ve bir nevi dünya hükümetine dönüşmüştür.

Temel Amaç ve İlkeler

BM, zayıf bir konfederasyon olarak nitelendirilebilecek bir yapıda örgüttür. Üyelerinin yükümlülükleri sınırlıdır ve BM Antlaşması'nda (tüzüğünde) beyan edilen temel amaçları şunlardır:

  • Uluslararası barış ve güvenliği korumak,
  • Hak eşitliği ve halkların kendi geleceğini belirleme ilkelerine saygı göstererek milletlerarasında dostça ilişkiler geliştirmek,
  • Uluslararası ekonomik, sosyal, kültürel, insani sorunların çözümünde iş birliği yapmak ve temel insan hak ve özgürlüklerine karşı saygıyı teşvik etmek,
  • Bu ortak çıkarların elde edilmesi hususunda milletlerarasında uyum sağlayıcı bir merkez olmak.

Birleşmiş Milletler, aşağıda belirtilen ilkeler doğrultusunda hareket eder:

  • BM, tüm üyelerinin eşit egemenliğine dayanır (hukuki statüde eşitlik),
  • Tüm üyeler, iyi niyet çerçevesinde Antlaşmada belirtilen yükümlülüklerin gereklerini yerine getirmelidir,
  • Tüm üyeler, uluslararası anlaşmazlıkları, uluslararası barış, güvenlik ve adaleti tehlikeye sokmadan barışçıl yollarla çözümlemelidir,
  • Tüm üyeler, başka bir devlete tehdit oluşturmaktan ya da başka bir devlete karşı güç kullanmaktan kaçınmalıdır,
  • Tüm üye devletler, Birleşmiş Milletler Antlaşması'na göre vukuu bulan her faaliyetin uygulamasına tam destek vermelidir,
  • BM üyeleri, zorlayıcı eylemleri destekleme sorumluluğuna sahiptirler ve buna karşı hareket eden devletlere de yardım etmemelidirler,
  • BM üyeleri, üye olmayan devletlerin anlaşma ilkelerine uyması ve üyesi olmasını teşvik etmelidirler,
  • Antlaşmada geçen hiçbir madde Birleşmiş Milletler’e hiçbir devletin iç işlerine karışma yetkisi vermez.

Temel Organlar ve Yetkileri

A-) Genel Kurul: Genel Kurul (BM Genel Kurulu), örgütün ana istişare organıdır. Tüm üye ülkelerin birer oy hakkı bulunan temsilcilerinden oluşur. Barış ve güvenlik, yeni üyelerin katılımı, bütçe gibi önemli konuları ilgilendiren kararlarda üçte iki çoğunluk gereklidir. Diğer konuları ilgilendiren kararlar salt çoğunlukla alınır.

Görev ve Yetkileri

Genel Kurul’un Antlaşma’da belirtilen görev ve yetkileri şunlardır:

  • Silahsızlanma ve silahların kontrolünü öngören düzenlemeler dâhil olmak üzere uluslararası barış ve güvenliğin korunmasına yönelik konuları ele almak ve tavsiye kararları vermek,
  • Güvenlik Konseyi’nde ele alınan ihtilaflar ve konuları kapsamamak üzere dünya barışı ile ilgili konularda oturumlar düzenlemek ve tavsiye kararları almak,
  • Güvenlik Konseyi’nde ele alınan ihtilaflar ve konular hariç olmak üzere Antlaşma kapsamına giren konularda ve Birleşmiş Milletler organlarının görev ve yetkilerini kapsayan başlıklarda oturumlar düzenlemek ve tavsiye kararları almak,
  • Uluslararası siyasi iş birliğini, uluslararası hukukun geliştirilmesi ve tedvini, herkesi kapsayan temel insan hak ve özgürlüklerinin hayata geçirilmesi ve ekonomik, toplumsal, kültürel, eğitim, sağlık alanlarında uluslararası iş birliği sağlanması için çalışmalara başlamak ve tavsiyede bulunmak,
  • Kökeni her ne olursa olsun milletlerarasındaki dostça ilişkileri bozacak herhangi bir sorunun barışçıl yolla çözülmesi konusunda tavsiyede bulunmak,
  • Güvenlik Konseyi ve diğer Birleşmiş Milletler organlarının vereceği raporları değerlendirmek,
  • Güvenlik Konseyi’nin daimi olmayan üyelerini, Ekonomik ve Sosyal Konsey üyelerini ve Vesayet Konseyi’nin ek üyelerini (gerekli olması durumunda) seçmek; Güvenlik Konseyi ile birlikte Uluslararası Adalet Divanı Yargıçlarını seçmek ve Güvenlik Konseyi’nin tavsiyesi doğrultusunda Genel Sekreteri atamak.

Oturumlar

Genel Kurul oturumları geleneksel olarak her yıl Eylül ayının en az bir iş günü bulunan ilk haftasından sonraki üçüncü Salı günü açılır. 21 asbaşkan ve 6 ana komitenin oturum başkanları ile Genel Kurul Başkanının seçimi normal oturumların başlamasından en az 3 ay önce yapılır. Eşit coğrafi temsili temin etmek için, Kurul Başkanı her yıl sırayla 5 bölgeden (Afrika, Asya, Doğu Avrupa, Latin Amerika ve Karayipler, Batı Avrupa ve diğer devletler) seçilir.

Ayrıca, Güvenlik Konseyi’nin ya da Birleşmiş Milletler üyelerinin çoğunluğunun talebi üzerine Genel Sekreterin çağrısı aracılığıyla özel oturumla toplanabilir. Her olağan oturumun başında Genel Kurul, devlet ya da hükümet başkanları en acil sorunlar hakkındaki görüşlerini dile getirirler. Daha sonra bu sorunlar 6 ana komitede ele alınır:

  • Birinci Komite (Silahsızlanma ve Uluslararası Güvenlik konuları),
  • İkinci Komite (Ekonomik ve Mali İşler),
  • Üçüncü Komite (Sosyal, İnsani ve Kültürel konular),
  • Dördüncü Komite (Özel Politika ve Sömürgeciliğin Sonlandırılması),
  • Beşinci Komite (Yönetim ve Bütçe konuları),
  • Altıncı Komite (Hukuki konular).

Bazı konular Genel Kurul’da ele alınırken bazıları bu 6 ana komiteye gönderilir.  Komitelerin tavsiyelerini de içeren kararlar ve hükümler genelde Aralık ayındaki olağan oturumdan önceki genel kurulda ele alınır. Oylama ile ya da oylama yapılmaksızın kabul edilebilir. Genel Kurul’da kararlar genellikle üyelerin çoğunluğunun katıldığı ve oy kullandığı oturumlarda alınır. Uluslararası barış ve güvenliği, bazı ana organların üye seçimi ve bütçe konuları gibi önemli konularda üçte iki çoğunluk gereklidir. Oylama imzalı, el kaldırarak ya da ad okuyarak yapılabilir. Genel Kurul’da alınan kararların hükümetler için hiçbir bağlayıcı niteliği bulunmaz; fakat dünya kamuoyunun ahlaki otoritesini ve  ağırlığını taşırlar.

Birleşmiş Milletler’in bir yıl süreli öncelikli çalışma konuları Genel Kurul tarafından yani üye ülkelerin çoğunluğunun aldığı kararlar sonucu belirlenir. Çalışmalar;

  • Silahsızlanma, barışın korunması, insan haklarının geliştirilmesi gibi belli başlı konularda çalışmak üzere Genel Kurul tarafından oluşturulan organlar ve komiteler,
  • Kurul’un talep ettiği uluslararası konferanslar,
  • Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği - Genel Sekreter ve uluslararası memurlar tarafından yürütülür.

B-) Güvenlik Konseyi: Güvenlik Konseyi (BM Güvenlik Konseyi), Anlaşma kapsamında uluslararası barış ve güvenliğin korunması konusunda birincil sorumluluğa sahiptir. Konseyin 5'i daimi -Amerika Birleşik Devletleri, Çin, Fransa, İngiltere ve Rusya Federasyonu- 10’u Genel Kurul tarafından 2 yıllık süre için seçilen 15 üyesi vardır. Her üyenin bir oyu vardır. İdari konulardaki kararlar 15 üyenin 9’unun evet oyuyla alınır. Diğer konularda karar alınabilmesi için 5 daimi üyenin tamamının evet oyu dahil olmak üzere toplam 9 evet oyu gerekir. 5 daimi üyenin her biri zaman içinde  bir şekilde veto hakkını kullanmıştır. Daimi üye söz konusu karara tam olarak katılmadığı ama bu kararı veto etmek istemediği durumlarda çekimser kalabilir. Böylelikle gerekli 9 olumlu oyun bulunması durumunda karar alınmasına olanak sağlar. Antlaşma’nın 25. maddesi gereğince, Birleşmiş Milletler’in tüm üyeleri Güvenlik Konseyi’nin aldığı kararları kabul edip uygulamak zorundadır. Birleşmiş Milletler’in diğer organları üye ülkelere ancak tavsiyede bulunurken, Konsey’in tek başına Antlaşma’da belirtildiği üzere üye devletlerin uyması gereken kararları alma yetkisi vardır. Güvenlik Konseyi'nde 1971 Ekim'ine kadar Tayvan yer alırken, bu tarihten itibaren Çin Halk Cumhuriyeti Konsey'in daimi üyesi olmuştur. Keza 1991 yılında, yıkılan Sovyetler Birliği'nin ardılı olan Rusya Federasyonu 5 daimi üyeden biri haline gelmiştir.

Görev ve Yetkileri

Güvenlik Konseyi’nin Antlaşma’da belirlenen görev ve yetkileri aşağıdaki maddeleri içerir:

  • Birleşmiş Milletler ilke ve amaçları çerçevesinde uluslararası barış ve güvenliği korumak,
  • Silah üretimini düzenlenleyici önlemler almak,
  • Tarafların sorunlarını barışçıl yollardan çözmeleri için görüşmeye davet etmek,
  • Uluslararası uyuşmazlıklara yol açabilecek anlaşmazlıkları ve sorunları araştırmak ve bu sorunların ya da maddelerin çözümü için tavsiyede bulunmak,
  • Durumun ağırlaşmasını önlemek için ilgili tarafları söz konusu önlemlere uymaya çağırmak,
  • Konsey kararlarının etkinliğini arttırmak amacıyla Birleşmiş Milletler üyelerini yaptırım gibi doğrudan şiddet içermeyen Güvenlik Konseyi kararlarına uymaya çağırmak,
  • Uluslararası barış ve güvenliği sağlamak ve korumak için güç kullanımına başvurmak ya da onay vermek,
  • Yerel anlaşmazlıkların bölgesel düzenlemeler aracılığıyla barışçıl yollarla çözülmesini teşvik etmek ve bu bölgesel düzenlemelerin BM yetkisi dahilinde kullanılmasını sağlamak,
  • Genel Kurul’a Genel Sekreter ataması konusunda tavsiyede bulunmak ve Kurul’la birlikte Uluslararası Adalet Divanı yargıçlarını seçmek,
  • Uluslararası Adalet Divanından yasal konularda hukuki rapor talep etmek; Birleşmiş Milletler’e yeni üye kabulü konusunda Genel Kurul’a tavsiyede bulunmak.

Güvenlik Konseyi görevini kesintisiz yerine getirecek şekilde yapılanmıştır ve bu bağlamda üye devletlerin temsilcilerinin her zaman Birleşmiş Milletler Merkezi’nde bulunmaları gerekir.  Konsey genel merkez haricinde bir yerde de toplanabilir: 1972 yılında Etiyopya’nın Addis Ababa şehrinde; 1973 yılında Panama şehrinde ve 1990 yılında Cenevre-İsviçre’de toplanmıştır. Barışı tehdit eden bir konunun ortaya çıkması halinde Konsey öncelikli olarak tarafların barışçıl yollarla anlaşmaya varmasını tavsiye eder. Konsey, barışçıl çözüm için ilkeler belirleyebilir. Bazı durumlarda, Konsey’in kendisi araştırma ve arabuluculuk görevini üstlenir. Görev dağılımı yapabilir, özel temsilciler atayabilir ya da Genel Sekreter’e iyi niyet görevini üstlenmesi çağrısında bulunabilir. Anlaşmazlıkların çatışmaya dönüşmesi halinde, Konsey önceliği çatışmaların en kısa sürede durdurulmasına verir. Bu amaçla ateşkes talebinde bulunabilir. Konsey, ayrıca, gerginliği azaltmak, tarafları birbirinden uzak tutmak ve barışçıl çözümlerin aranabileceği huzur ortamını yaratmak için askeri gözlemcileri ve barış güçlerini görevlendirebilir. Antlaşma’nın 7. Maddesi uyarınca, Konsey, ekonomik yaptırımlar, askeri ambargo, mali yaptırımlar, seyahat yasağı veya ortak askeri harekat dahil olmak üzere çeşitli tedbirler alabilir.

Yaptırım seçeneği, Güvenlik Konseyi’nin  uluslararası barış ve güvenliği sağlamada sahip olduğu en önemli araçtır. Şu anda Yaptırım Sistemi “akıllı” ya da “hedef odaklı” niteliğiyle toplumu değil, kamuoyunun kınadığı politikalardan sorumlu tarafları cezalandırmaya  yöneliktir. Konsey, 1991 Körfez Savaşı’ndan sonra, Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu’yla birlikte Irak’taki kitle imha silahlarının yok edildiğinin kanıtlanması için Birleşmiş Milletler Özel Komisyonu’nu (UNOSCOM) kurdu. 1999 yılında UNOSCOM’un yetkileri Birleşmiş Milletler Gözlem, Doğrulama ve Teftiş Komisyonu’na (UNMOVIC) devredildi. Konsey, Yugoslavya ve Ruanda’da insanlığa karşı işlenen suçları yargılamak için iki uluslararası ceza mahkemesi kurdu. Mahkemeler, Konsey’in yardımcı organlarıdır. 11 Eylül 2001 tarihinde Amerika Birleşik Devletleri’ne yapılan terörist saldırıları takiben Konsey ayrıca, yardımcı organ olarak Anti-Terörizm Komiteleri’ni kurdu. Bir çalışma grubu ise 1993 yılından bu yana Güvenlik Konseyi reformu üzerinde hazırlık çalışmaları yapıyor. Genel Kurul’un 1950 yılı Kasım ayında aldığı "Barış için Birleşmek" kararı uyarınca Genel Kurul; Güvenlik Konseyi’nin uluslararası barışı tehdit eden, barışı ihlal eden ya da saldırı durumlarında üyeleri arasında oybirliği sağlayamadığı için görevini yerine getirememesi halinde harekete geçebilir.  Kurul; barış ihlali ve saldırı gibi durumları da içeren gelişmelerde üye devletlere ortak önlem alma konusunda tavsiyede bulunmak ve uluslararası barış ve güvenliğini korumak ve yeniden inşa etmek için gereken durumlarda silahlı kuvvet kullanma konularını derhal masaya yatırmakla yetkilidir.

C-) Ekonomik ve Sosyal Konsey (ECOSOC): Ekonomik ve Sosyal Konsey, Birleşmiş Milletler ve Birleşmiş Milletler ailesi içinde yer alan kuruluşların eş güdüm içerisinde çalışmalarını sağlamak amacıyla  oluşturulmuştur. Konsey’in 3 yıllık süreyle hizmet eden 54 üyesi vardır. Konsey’de oylama salt çoğunluk ilkesine dayanır; her üyenin bir oyu vardır.

Görev ve Yetkileri

Ekonomik ve Sosyal Konsey'in görev ve yetkileri şunlardır:

  • Uluslararası ekonomik ve sosyal konuları ele almak ve Birleşmiş Milletler’e üye devletlere siyasi tavsiyelerde bulunacak ana forum niteliğini taşımak,
  • Uluslararası ekonomik, sosyal, kültürel, eğitim, sağlık ve ilgili konularda çalışmalar yapmak, rapor hazırlamak ve tavsiyede bulunmak,
  • İnsan haklarına ve temel özgürlüklere saygı gösterilmesini sağlamak ve uygulamak,
  • Ekonomik, sosyal ve ilgili alanlarda büyük uluslararası konferanslar hazırlamaya ve organize etmeye yardımcı olmak ve bu konferansların koordineli olarak takibini yapmak,
  • Birleşmiş Milletler’e bağlı özel teşkilatların çalışmalarını yine onlara danışarak ve tavsiyede bulunarak ve Genel Kurul’a tavsiyelerde bulunarak koordine etmek.

Uluslararası ekonomik ve sosyal konuların ve siyasi tavsiyelerin tartışılması sırasında ECOSOC, uluslararası iş birliğini teşvik etme, geliştirme ve öncelikli çalışmaları belirlemede kilit rol oynar.

Oturumlar

Konsey yıl boyunca genelde kısa oturumlar ve çok sayıda hazırlık toplantıları, yuvarlak masa toplantıları ve sivil toplum kuruluşlarının temsilcilerinin katılımıyla paneller düzenler. Konsey ayrıca, Temmuz ayında New York ve Cenevre’de dört hafta süreyle oturumlar düzenler. Ekonomik, sosyal ve insani konuların tartışıldığı söz konusu oturumlar bakan ve diğer yüksek rütbeli kıdemli memurların katılımıyla gerçekleştirilir.  Konseyin çalışmalarının idari yönü yardımcı ve ilgili organlarca yürütülür.

Yardımcı ve İlgili Organları

Konsey’in yardımcı organları şu birimleri içerir:

  • Konseyin danışma kurulları olan ve görevleri uzmanlık ve sorumluluk gerektiren alanlarda çalışmalar yapmak ve tavsiyelerde bulunmak olan dokuz çalışma komisyonu: İstatistik Komisyonu, Nüfus ve Kalkınma Komisyonu, Sosyal Kalkınma Komisyonu, İnsan Hakları Komisyonu, Kadının Statüsü Komisyonu, Narkotik Komisyonu, Suçu Önleme ve Ceza Hukuku Komisyonu, Kalkınma için Bilim ve Teknoloji Komisyonu, Sürdürülebilir Kalkınma Komisyonu.
  • 5 Bölgesel Komisyon: Afrika Ekonomik Komisyonu (merkezi Addis Ababa, Etiyopya’dadır), Asya ve Pasifikler Ekonomik ve Sosyal Komisyonu (merkezi Bankok, Tayland’dadır),  Avrupa Ekonomik Komisyonu (merkezi Cenevre, İsviçre’dedir), Latin Amerika ve Karayipler Ekonomik ve Sosyal Komisyonu (merkezi Santiago, Şili’dedir) ve Batı Asya Ekonomik ve Sosyal Komisyonu (merkezi Beyrut, Lübnan’dadır).
  • Altı daimi komisyon ve uzman birim: Program ve Koordinasyon Komitesi, Beşeri Yerleşim Komitesi, Sivil Toplum Kuruluşu Komitesi, Uluslararası Kuruluşlarla Müzakere Komitesi, Enerji ve Doğal Kaynaklar Komitesi ve Kamu Yönetimi Komitesi.
  • Kalkınma planlaması, doğal kaynaklar, ekonomik, sosyal ve kültürel haklar ve Yerli Halklar Daimi Forumu gibi konularda çok sayıda uzman birim.
  • Konsey ayrıca, tamamı kendisine rapor sunan ve bağımsız oturumlarında tavsiyelerde bulunan, Birleşmiş Milletler programları (UNDP, UNEP ,UNICEF, UN-HABITAT ve UNFPA gibi)  ve özel teşkilatların (FAO, WHO, ILO ve UNESCO gibi) çalışmalarını belli bir dereceye kadar koordine eder ve bunlarla iş birliği yapar.

Sivil Toplum Kuruluşlarıyla İlişkiler

Anlaşma uyarınca, Ekonomik ve Sosyal Konsey yetkisi dahilindeki konularla ilgili Sivil Toplum Kuruluşlarına (STK) danışarak faaliyetlerini yürütür. 2.100’den fazla STK’nın Konsey’de danışman statüsü vardır. Konsey, bu kuruluşların görüşlerini ifade etme fırsatlarının olduğunu ve kendi alanlarında özel bir deneyim ve teknolojik bilgiye sahip olduklarını kabul eder.

Konsey, STK’ları üç sınıfa ayırmıştır: Birinci kategorideki kuruluşlar Konsey’in faaliyetleri ile en çok ilgili olan kuruluşlardır; 2. kategorideki kuruluşların belli alanlarda özel yetkileri vardır ve Konseye ara sıra katkıda bulunan kuruluşlar geçici danışmanlık listesinde yer almaktadır.

Danışman Statüsündeki STK’lar, Konsey toplantılarına ve onun yardımcı organlarına gözlemci gönderebilir ve alanıyla ilgili konularda yazılı beyanlarda bulunabilir. Ayrıca,  her iki tarafı da ilgilendiren konularda Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği ile istişarede bulunabilirler.

Yıllar içinde, Birleşmiş Milletler ve ilgili STK’lar arasındaki ilişki önemli ölçüde gelişmiştir. STK’lar gitgide siyasi konular ve programlar hakkında danışılabilecek ortaklar ve sivil toplumla aradaki bağlantıyı sağlayan mekanizmalar olarak görülmeye başlanmıştır. Tüm dünyada sayıları giderek artan STK’lar, Birleşmiş Milletler ile, Birleşmiş Milletler Anlaşmasında belirtilen hedeflere ulaşmak için günlük çalışmalar yürütmektedir.

Ç-) Vesayet Konseyi

Vesayet Konseyi, 7 üye devletin yönetimi altına verilen 11 bölgesel yönetimin denetimini sağlamak ve bu bölgelerin kendi özerk yönetimlerini kurmaları ya da bağımsız olmaları için yeterli adımların atılmasını garanti etmek üzere 1945 yılında Birleşmiş Milletler Antlaşmasının ilgili maddesi gereğince kuruldu. Anlaşma, başka bir ülke yönetimi altında bulunan topraklarda yaşayan halkların siyasi, ekonomik, sosyal ve eğitim alanlarındaki ilerlemeleri ile ilgili olarak Yönetim Birimi tarafından hazırlanan raporları inceleme ve görüşme; bölgelerden dilekçe kabul etme ve bölgelerde özel görevleri üstlenme yetkisini Vesayet Konseyine vermiştir. Söz konusu bölgeler, 1994 yılına kadar, gerek ayrı devletler olarak gerekse de bağımsız komşu devletlere katılarak özerk yönetimlerini kurmuş ya da bağımsızlıklarına kavuşmuştur. Vesayet Konseyi’nin çalışmaları sonucu en son olarak Pasifik Adası Palu bağımsızlığına kavuşmuş ve BM’nin 185. üyesi olarak teşkilata katılmıştır. Görevi biten Vesayet Konseyi’nin üye sayısı şu anda Güvenlik Konseyi’nin 5 daimi üyesine (Çin, Fransa, Rusya Federasyonu, İngiltere, Amerika Birleşik Devletleri) indirilmiş ve gerek görülmesi halinde danışılacak bir yapıya dönüştürülmüştür.

D-) Uluslararası Adalet Divanı

Lahey’de olan Uluslararası Adalet Divanı, Birleşmiş Milletlerin başlıca adli organıdır. Devletler arasındaki yasal anlaşmazlıkları çözüme kavuşturur ve Birleşmiş Milletler ve onun özel teşkilatlarına hukuk müşavirliği hizmeti verir. Tüzüğü, Birleşmiş Milletler  Anlaşması’nın ayrılmaz bir parçasıdır. Divan, Tüzüğüne taraf olan tüm devletlere - ki Birleşmiş Milletler üyelerinin tamamını kapsar - açıktır.  Yalnızca devletler ihtilaflı konularda Divan önünde taraf olabilir ve ihtilaflarını sunabilir. Divan, özel şahıs ve kişiler ile uluslararası örgütlere açık değildir. Genel Kurul ve Güvenlik Konseyi herhangi yasal bir konu hakkında Divan’ın hukuki görüşünü alabilir. Birleşmiş Milletler’in diğer organları ve özel teşkilatları ancak Genel Kurul’un uygun görmesi durumunda faaliyetleri kapsamındaki yasal konularda Divan’ın hukuki görüşünü alabilir.

Yetkileri

Devletlerin Divan’a getirdiği tüm konuların yanı sıra Birleşmiş Milletler  Antlaşmasında ve diğer uluslararası anlaşma ve sözleşmelerde belirtilen konular Divan’ın yetki alanına girer. Devletler, Divan’ın vereceği kararın bağlayıcılığını, gerek Divan’a referans sağlayan anlaşmayı gerekse mukaveleyi imzalayarak ya da bu hususu deklare ederek kabul ederler. Devletler, Divan kararlarının bağlayıcılığını kabul ettiklerini açıklarken bazı çekincelerini de söz konusu deklarasyona ekleyebilirler.

Divan, tüzüğü gereğince anlaşmazlıkları şu yollara başvurarak karara bağlar:

  • Aralarında ihtilaf bulunan devletler tarafından kabul edilen uluslararası anlaşmalar,
  • Genel kabul görmüş uluslararası uygulamalar,
  • Ülkeler tarafından kabul gören genel kanun hükümleri,
  • Çeşitli milletlerin en önde gelen bilim adamlarının öğretileri.

 Üyelik

Divan, Genel Kurul ve Güvenlik Konseyi tarafından bağımsız oylamayla seçilen 15 yargıçtan oluşur. Yargıçlar vasıflarına dayanılarak seçilir ve dünyadaki başlıca hukuki sistemlerin Divan’da temsilinin sağlanmasına önem verilir. Aynı ülkeden 2 yargıç Divanda yer alamaz. Yargıçlar 9 yıllık sürelerde görev yaparlar ve ikinci defa seçilebilirler. Görevleri sırasında başka bir işle meşgul olamazlar.

E-) Genel Sekreterlik (Sekreterya)

Genel Sekreterlik, çeşitli görevlerde çalışan ve Teşkilatın günlük işlerini yürüten uluslararası memurlardan oluşur. Birleşmiş Milletler’in diğer ana organlarına hizmet eder ve bu organların açıkladığı program ve politikaları uygular.  Birimin başı olan Genel Sekreter, Güvenlik Konseyi’nin tavsiyesi üzerine Genel Kurul tarafından 5 yıllık bir süre için atanır. Genel Sekreter seçilen kişi en fazla iki dönem bu görevde bulunabilir. Genel Sekreterliğin görevi Birleşmiş Milletler’in ele aldığı çeşitli sorunları kapsar. Bu, barış gücü operasyonlarının idaresinden uluslararası anlaşmazlıklarda arabuluculuk yapmaya, ekonomik ve sosyal eğilimleri teftişten insan hakları ve sürdürülebilir kalkınma üzerine çalışmalar hazırlamaya kadar çeşitli görevleri içerir. Genel Sekreterlik personeli ayrıca dünya medyasını Birleşmiş Milletler çalışmaları hakkında bilgilendirir; tüm dünyayı ilgilendiren meseleler hakkında uluslararası konferanslar düzenler; konuşmaları yorumlar ve belgeleri örgütün resmi dillerine çevirir. Sekreterliğin normal bütçeye bağlı olarak çalışan yaklaşık 170 ülkeden 7.500 civarında personeli bulunmaktadır. Uluslararası memurlar, üst düzey personel ve Genel Sekreter yürüttükleri çalışmalar için yalnızca Birleşmiş Milletler’e karşı sorumludur ve herhangi bir hükümet ya da merciiden talimat almayacaklarına dair ant içerler. Antlaşma uyarınca, her devlet Genel Sekreter ve personelinin uluslararası Antlaşmada belirtilen sorumluluklarına saygı göstermekle ve onlara tesir edecek tutumlardan kaçınmakla yükümlüdür. Birleşmiş Milletler’in, merkezi New York’ta bulunmasına rağmen, Addis Ababa, Bankok, Beyrut, Cenevre, Nairobi, Santiago ve Viyana’ da önemli bir varlığı ve tüm dünyada büroları vardır.

Genel Sekreter

Aynı zamanda diplomat ve avukat, idari personel ve CEO olan Genel Sekreter, Birleşmiş Milletler ülkülerinin bir sembolü ve özellikle fakir ve savunmasız halkların sözcüsüdür. BM 9. Genel Sekreteri olan Portekizli sosyal demokrat siyasetçi ve eski Portekiz Başbakanı Antonio Guterres, görevine 1 Ocak 2017’de başlamıştır. BM'nin önceki Genel Sekreterleri ise şu kişilerdir: Norveçli siyasetçi ve diplomat Trygve Lie (1946-1952), İsveçli iktisatçı ve devlet adamı Dag Hammarskjöld (1952-1961), Myanmar-Birmanyalı eğitimci U Thant (1961-1971), Avusturyalı diplomat ve siyasetçi -eski Cumhurbaşkanı- Kurt Waldheim (1971-1981), Perulu diplomat Javier Pérez de Cuéllar (1982-1991), Mısırlı diplomat Boutros Boutros-Ghali (1992-1996), Ganalı diplomat Kofi Annan (1997-2006) ve Güney Koreli siyasetçi Ban Ki-moon (2007-2016).

Ekonomik ve Sosyal Konsey ve diğer Birleşmiş Milletler organlarının  kendisine verdikleri  görevleri yerine getirmesi  ve sahip olduğu mevkiye uygun olarak hareket etmesi beklenen  Genel Sekreter, Anlaşma’da Teşkilatın "baş yöneticisi" olarak tanımlanır. Antlaşma, Genel Sekreter’e, uluslararası barış ve güvenliğe tehdit oluşturduğuna inandığı konuları Güvenlik Konseyi’nin dikkatine sunma yetkisini verir. BM Antlaşmasının verdiği söz konusu yetkiler  Genel Sekreter’e büyük ölçüde hareket serbestliği sağlamaktadır. Genel Sekreter, üye ülkelerin kaygılarını hesaba katmaması durumunda başarısızlığa uğrayabilir; ancak, Birleşmiş Milletler’in değerlerini ve ahlaki otoritesini en üst seviyede tutmalı ve üye ülkelerle ihtilafa düşme riskine rağmen barış adına konuşmalı ve hareket etmelidir. Birleşmiş Milletler organlarının oturumlarına katılım, dünya liderleri, hükümet yetkilileri ve sivil toplum ve özel sektör temsilcileri  ile fikir alışverişinde bulunma; üye ülke halkları ile teması kaybetmemek ve örgütün gündeminde yer alan çok sayıdaki uluslararası mesele hakkında bilgi almak  amacıyla dünya turuna çıkma gibi günlük işlerinde Genel Sekreter’e yaratıcı gerginlik eşlik eder. Her yıl Genel Sekreter, örgütün çalışmalarını değerlendiren  ve gelecekteki önceliklerin taslağını çizen bir rapor yayınlar. Genel Sekreter’in üstlendiği en önemli rollerden biri de, uluslararası anlaşmazlıkların çıkmasını, tırmanmasını da yayılmasını önlemek için bağımsız, tarafsız ve birleştirici konumunu kullanarak “iyi niyet” faaliyetlerinde bulunmaktır. Bu bağlamda, Genel Sekreter, Irak, Orta Doğu, Nijerya ve Batı Sahara gibi çok öncelik konuda iyi niyet girişimlerini hayata geçirmektir. Ayrıca her Genel Sekreter görevini, görev yaptığı dönemin şartlarına uygun olarak  tanımlar.

Üyeler

BM'nin günümüzde tam 193 üyesi vardır. Üye devletler ve kabul tarihleri aşağıda belirtilmektedir: (Listede yer almayan Güney Sudan 2011 yılında örgüte üye olmuştur)

ÜyeKabul Tarihi
  
Afganistan19 Kasım 1946
Arnavutluk14 Aralık 1955
Cezayir8 Ekim 1962
Andora28 Temmuz 1993
Angola1 Aralık 1976
Antigua ve Barbuda11 Kasım 1981
Arjantin24 Ekim 1945
Ermenistan2 Mart 1992
Avustralya1 Kasım 1945
Avusturya14 Aralık 1955
Azerbaycan2 Mart 1992
Bahamalar18 Eylül 1973
Bahreyn21 Eylül 1971
Bangladeş17 Eylül 1974
Barbados9 Aralık 1966
Belarus24 Ekim 1945
Belçika27 Aralık 1945
Belize25 Eylül 1981
Benin20 Eylül 1960
Bhutan21 Eylül 1971
Bolivya14 Kasım 1945
Bosna Hersek22 Mayıs 1992
Botsvana17 Ekim 1966
Brezilya24 Ekim 1945
Brunei Sultanlığı21 Eylül 1984
Bulgaristan14 Aralık 1955
Burkina Faso20 Eylül 1960
Burundi18 Eylül 1962
Kamboçya14 Aralık 1955
Kamerun20 Eylül 1960
Kanada9 Kasım 1945
Yeşil Burun Adaları16 Eylül 1975
Orta Afrika Cumhuriyeti20 Eylül 1960
Çad20 Eylül 1960
Şili24 Ekim 1945
Çin24 Ekim 1945
Kolombiya5 Kasım 1945
Komorlar12 Kasım 1975
Kongo (Cumhuriyeti)20 Eylül 1960
Kosta Rika2 Kasım 1945
Fildişi Sahili20 Eylül 1960
Hırvatistan22 Mayıs 1992
Küba24 Ekim 1945
Kıbrıs20 Eylül 1960
Çek Cumhuriyeti19 Ocak 1993
Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti17 Eylül 1991
Kongo Demokratik Cumhuriyeti20 Eylül 1960
Danimarka24 Ekim 1945
Cibuti20 Eylül 1977
Dominika18 Aralık 1978
Dominik Cumhuriyeti24 Ekim 1945
Ekvador21 Aralık 1945
Mısır24 Ekim 1945
El Salvador24 Ekim 1945
Ekvator Ginesi12 Kasım 1968
Eritre28 Mayıs 1993
Estonya17 Eylül 1991
Etiyopya13 Kasım 1945
Fiji13 Ekim 1970
Finlandiya14 Aralık 1955
Fransa24 Ekim 1945
Gabon20 Eylül 1960
Gambiya21 Eylül 1965
Gürcistan31 Temmuz 1992
Almanya18 Eylül 1973
Gana8 Mart 1957
Yunanistan25 Ekim 1945
Grenada17 Eylül 1974
Guatemala21 Kasım 1945
Gine12 Aralık 1958
Gine-Bissau17 Eylül 1974
Guyana20 Eylül 1966
Haiti24 Ekim 1945
Honduras17 Aralık 1945
Macaristan14 Aralık 1955
İzlanda19 Kasım 1946
Hindistan30 Ekim 1945
Endonezya28 Eylül 1950
İran24 Ekim 1945
Irak21 Aralık 1945
İrlanda14 Aralık 1955
İsrail11 Mayıs 1949
İtalya14 Aralık 1955
Jamaika18 Eylül 1962
Japonya18 Aralık 1956
Ürdün14 Aralık 1955
Kazakistan2 Mart 1992
Kenya16 Aralık 1963
Kiribati14 Eylül 1999
Kuveyt14 Mayıs 1963
Kırgızistan2 Mart 1992
Lao Demokratik Halk Cumhuriyeti14 Aralık 1955
Letonya17 Eylül 1991 |-
Lübnan24 Ekim 1945
Lesoto17 Ekim 1966
Liberya2 Kasım 1945
Libya14 Aralık 1955
Lihtenştayn18 Eylül 1990
Litvanya17 Eylül 1991
Lüksemburg24 Ekim 1945
Madagaskar20 Eylül 1960
Malawi1 Aralık 1964
Malezya17 Eylül 1957 
Maldivler21 Eylül 1965
Mali28 Eylül 1960
Malta1 Aralık 1964
Marşal Adaları17 Eylül 1991
Moritanya27 Ekim 1961
Mauritius24 Nisan1968
Meksika7 Kasım 1945
Mikronezya (Federal Devletler)17 Eylül 1991
Monako28 May 1993
Moğolistan27 Ekim 1961
Karadağ28 Haziran 2006
Fas12 Kasım 1956
Mozambik16 Eylül 1975
Myanmar19 Nisan 1948
Namibya23 Nisan 1990
Nauru14 Eylül 1999
Nepal14 Aralık 1955
Hollanda10 Aralık 1945
Yeni Zelanda24 Ekim 1945
Nikaragua24 Ekim 1945
Nijer20 Eylül 1960
Nijerya7 Ekim 1960
Norveç27 Kasım 1945
Umman7 Ekim 1971
Pakistan30 Eylül 1947
Palau15 Aralık 1994 |-
Panama13 Kasım 1945
Papua Yeni Gine10 Ekim 1975
Paraguay24 Ekim 1945
Peru31 Ekim 1945
Philippines24 Ekim 1945
Polonya24 Ekim 1945
Portekiz14 Aralık 1955
Katar21 Eylül 1971
Kore Cumhuriyeti17 Eylül 1991
Moldova Cumhuriyeti2 Mart 1992
Romanya14 Aralık 1955
Rusya Federasyonu24 Ekim 1945
Rwanda18 Eylül 1962
Saint Kitts ve Nevis23 Eylül 1983
Saint Lucia18 Eylül 1979
Saint Vincent ve Grenadinler16 Eylül 1980
Samoa15 Aralık 1976
San Marino2 Mart 1992
Sao Tome ve Principe16 Eylül 1975
Suudi Arabistan24 Ekim 1945
Senegal28 Eylül 1960
Sırbistan1 Kasım 2000
Seyşeller21 Eylül 1976
Sierra Leone27 Eylül 1961
Singapur21 Eylül 1965
Slovakya19 Ocak 1993
Slovenya22 Mayıs 1992
Solomon Adaları19 Eylül 1978
Somali20 Eylül 1960
Güney Afrika7 Kasım 1945
İspanya14 Aralık 1955
Sri Lanka14 Aralık 1955
Sudan12 Kasım 1956
Suriname4 Aralık 1975
Esvatini24 Eylül 1968
İsviçre10 Eylül 2002 |-
İsveç19 Kasım 1946
Suriye24 Ekim 1945
Tacikistan2 Mart 1992
Tayland16 Aralık 1946
Eski Makedonya Yugoslav Cumhuriyeti8 Nisan 1993
Timor Leste27 Eylül 2002
Togo20 Eylül 1960
Tonga14 Eylül 1999
Trinidad ve Tobago18 Eylül 1962
Tunus12 Kasım 1956
Türkiye24 Ekim 1945
Türkmenistan2 Mart 1992
Tuvalu5 Eylül 2000
Uganda25 Ekim 1962
Ukrayna24 Ekim 1945
Birleşik Arap Emirlikleri9 Aralık 1971
Birleşik Krallık24 Ekim 1945
Birleşik Tanzanya Cumhuriyeti14 Aralık 1961
Birleşik Devletler24 Ekim 1945
Uruguay18 Aralık 1945
Özbekistan2 Mart 1992
Vanuatu15 Eylül 1981
Venezuela15 Kasım 1945
Vietnam20 Eylül 1977
Yemen30 Eylül 1947
Zambiya1 Aralık 1964
Zimbabve25 Ağustos 1980

193 tam üyenin yanında, Vatikan (Kutsal Deniz) ve Filistin Devleti, BM'nin iki gözlemci üyesi statüsündedir. Vatikan, "üye olmayan [bu] devlete gözlemci olarak Genel Kurul'un oturumları ve çalışmalarına katılmaya ve genel merkezde kalıcı gözlemci temsilciliği kurmaya kalıcı davetle davet edilmiştir" şeklinde tanımlanır ve oy kullanmak dışında tüm devletlerle eşit haklara sahiptir. Filistin ise, henüz 2012 yılında BM'ye gözlemci üye olarak kabul edilmiştir. Filistin Sorunu'nun çözümlenmesi halinde, Filistin'in BM tam üyesi olma yolu açılacaktır.

BM Yan Kuruluşları

BM, kendi örgüt yapısının yanı sıra, zaman içerisinde birçok ihtisas kuruluşu da oluşturmuş ve dünya çapında birçok konuda öncü faaliyetler sürdürmeye başlamıştır. Birleşmiş Milletler Sistemi’ne bağlı fon ve programlar şöyledir:

  • UNDP-Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (New York): Yoksulluğun ortadan kaldırılması ve eşitsizliklerin ve dışlanmanın azaltılması için çalışmaktadır.
  • UNEP-Birleşmiş Milletler Çevre Programı (Nairobi): Birleşmiş Milletler’de çevre konusunun eşgüdümünü, çevrenin durumunun küresel düzeyde sürekli gözden geçirilmesini, çevre sorunları hakkında uluslararası toplumun dikkatinin çekilmesini ve uluslararası ve ulusal çevre politikasının ve hukukunun gelişiminin sağlanmasını amaçlamaktadır.
  • UNFPA-Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (New York): 1969’da kurulan Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA-United Nations Population Fund), dünyada sürdürülebilir kalkınma ile nüfus ilişkisi konusunda çalışan, ülkelere ve sivil toplum kuruluşlarına teknik destek ve kaynak sağlayan bir temel BM ajansıdır. 150’nin üzerinde ülkede faaliyet gösteren UNFPA gelişmekte olan ülkelere destek vermektedir.
  • UN-HABITAT-Birleşmiş Milletler İnsan Yerleşimleri Programı (Nairobi): UN-HABITAT, Birleşmiş Milletler’de insan yerleşimleri faaliyetlerinin eşgüdümünü sağlamayı, sürdürülebilir insan yerleşimleri ve iskân programları konularında bilgi değişimi sunmayı ve kentlerde karşılaşılan sorunların çözümü yolunda ülkelere teknik yardım ve finansman desteği sağlamayı amaçlamaktadır.
  • UNICEF-Birleşmiş Milletler Uluslararası Çocuklara Acil Yardım Fonu (New York): 1946 yılında kurulan UNICEF'in 1953'te BM sistemi içinde kalıcı bir örgüt olmasına ve sadece acil yardım gerektiren durumlarla sınırlı kalmayıp uzun vadeli kalkınma çalışmalarına katkıda bulunmasına karar verildi. On yıldan fazla bir süre çocuk sağlığı konuları üzerinde çalışıldıktan sonra, 1961'de, eğitim de UNICEF'in uğraş alanı içine alındı. 1965’te, UNICEF, kardeşliğin uluslararası gelişimine katkısından dolayı Nobel Barış Ödülü'ne layık görüldü.
  • WFP-Birleşmiş Milletler Dünya Gıda Programı (Roma): 1961'de kurulan BM Dünya Gıda Programı (WFP), yardıma muhtaç ülkelerde ekonomik ve sosyal kalkınmanın desteklenmesi amacıyla gıda yardımı sağlanması, acil durum ve kriz anlarında ortaya çıkan gıda ihtiyaçlarının karşılanması, BM kuruluşları ve FAO’nun tavsiyeleri uyarınca dünya gıda güvenliğinin desteklenmesi konularında, 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri doğrultusunda yardım faaliyetleri yürütmektedir. WFP, 20 binin üzerindeki çalışanıyla dünyadaki en büyük uluslararası kuruluştur.

Birleşmiş Milletler’e bağlı önemli uzman kuruluşlar ise şunlardır:

  • FAO-Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (Roma),
  • ICAO-Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (Montreal),
  • IFAD-Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu (Roma),
  • ILO-Uluslararası Çalışma Örgütü (Cenevre),
  • IMF-Uluslararası Para Fonu (Washington),
  • IMO-Uluslararası Denizcilik Örgütü (Londra),
  • ITU-Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (Cenevre),
  • UNESCO-Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (Paris),
  • UNIDO-Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Teşkilatı (Viyana),
  • UNWTO-Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü (Madrid),
  • UPU-Dünya Posta Birliği (Bern),
  • WHO-Dünya Sağlık Örgütü (Cenevre),
  • WIPO-Dünya Fikrî Mülkiyet Örgütü (Cenevre),
  • WMO-Dünya Meteoroloji Örgütü (Cenevre)
  • WB-Dünya Bankası (Washington).

Fon, program ve uzman kuruluş vasfını taşımamakla birlikte BM’ye bağlı olan diğer kuruluş ve oluşumlar ise şunlardır:

  • UNAIDS-Birleşmiş Milletler HIV ve AIDS Ortak Programı (Cenevre),
  • UNHCR-Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (Cenevre),
  • UNIDIR-Birleşmiş Milletler Silahsızlanma Araştırmaları Enstitüsü (Cenevre),
  • UNITAR-Birleşmiş Milletler Eğitim ve Araştırma Enstitüsü (Cenevre),
  • UNOPS-Birleşmiş Milletler Proje Hizmetleri Ofisi (Kopenhag),
  • UNRWA-BM Yakın Doğu'daki Filistinli Mültecilere Yardım ve Bayındırlık Ajansı (Amman),
  • UNSSC-Birleşmiş Milletler Sistem Personel Koleji (Torino),
  • UNU-Birleşmiş Milletler Üniversitesi (Tokyo),
  • UN WOMEN-BM Kadın Birimi (New York).

BM’ye bağlı olmamakla birlikte “ilgili kuruluşlar” listesinde şu örgütler sayılıyor:

  • CTBTO-Nükleer Denemelerin Kapsamlı Yasaklanması Antlaşması Örgütü (Viyana),
  • IAEA-Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu (Viyana),
  • IOM-Birleşmiş Milletler Göç Kuruluşu (Cenevre),
  • OPCW-Kimyasal Silahları Yasaklama Örgütü (Lahey).

Uluslararası Sorunların Çözümünde Uygulanan Yöntemler

BM, her zaman diplomasi ve barışçıl yöntemleri teşvik eden ve çatışma/savaş yerine diplomasi ve müzakereyi öneren bir örgüttür. Bu anlamda, BM Antlaşması’nın 33. maddesinde belirtilen uluslararası anlaşmazlıkların çözümü konusunda uygulanabilecek olan temel yöntemler şunlardır:

Görüşme: En yaygın yöntemdir. Anlaşmazlığa taraf olan devletlerin sınırlı bir uzlaşı veya kapsamlı bir anlaşmaya varmaları amacıyla doğrudan görüşmeler gerçekleştirilmesi şeklinde uygulanır. Görüşmelerde üçüncü bir taraf yer almaz.

İyi Niyetli Arabuluculuk: BM Antlaşması’nın 33. maddesinde yer almamasına karşın, BM’nin sıklıkla başvurduğu en önemli bir anlaşmazlık çözme yöntemlerinden birisiidir. Anlaşmazlığın tarafı olmayan üçüncü bir devletin taraflara yardımcı olmasını içermektedir. Üçüncü taraflar, böyle bir durumda anlaşmazlığın muhatabı olan taraflara sadece iletişim kanalları tesis etmekle yetinmekte ve çözümle ilgili bir öneri ortaya koymamaktadırlar.

Soruşturma: Tarafsız araştırmacılar grubu tarafından gerçekleştirilen delil toplama sürecidir. Genellikle uluslararası politikadaki anlaşmazlık konusuyla ilgili gerçekler tartışmalı olur. Tarafsız bir komisyon, bu nedenle hayati bir rol üstlenebilir ve çatışmaların sona ermesini sağlayabilir. Araştırma komisyonu raporu çözümle ilgili görüş ortaya koymaz; ancak çözüme imkân verebilecek koşulların ortaya çıkmasını sağlar ve kamuoyu oluşturur.

Arabuluculuk: Üçüncü bir tarafın çözümle ilgili öneriler ortaya koymasıdır. Arabulucu, taraflar açısından kabul edilebilir nitelikte olacak uzlaşma koşullarını oluşturmak üzere anlaşmazlığın tarafları arasında görüşmeler yapılmasını sağlar. Etkin bir arabulucu, tarafsızlığı konusunda taraflardan birinin ya da her ikisinin güvenini kaybetmemeye ve kendi iradesini taraflara empoze etmemeye dikkat eder.

Uzlaşma: Arabuluculuğa benzer; yalnız buradaki fark, anlaşmazlığın tarafları açısından tatmin edici bir çözümün bulunması konusunda yardım istenen üçüncü tarafın bir devlet değil, bir komisyon ya da uluslararası kuruluş olmasıdır. BM, uzlaştırma amacı çerçevesinde bazı özel komisyonlar oluşturmaktadır.

Hakemlik: Anlaşmazlığın tarafları arasında daha önceden üzerinde uzlaşılmış olan sınırlar çerçevesinde hukuki ilkelerin anlaşmazlığa uygulanmasıdır. Bu uygulamada, taraflar arasında gerçekleştirilen özel bir anlaşmayla ya da mevcut olan bir hakemlik anlaşmasıyla hâkimlerden ya da hakemlerden oluşan bir kurul oluşturulur. Anlaşmazlığı hakeme götürmek konusunda anlaşmış olan taraflar, bu kararlarıyla, verilecek hüküm konusunda da kendilerini bağlamayı önceden kabul etmiş olmaktadır. Compromis adlı özel bir türü de vardır.

Yargısal Çözüm: Bir anlaşmazlığın hakkında karar verilmek üzere bir uluslararası mahkemeye götürülmesi sürecidir. Hakemlikten farklı olarak, uluslararası mahkeme, kendisini meydana getiren kurucu metin dışında süreçler, dikkate alınacak kanıtlar ve uygulanacak hukuki ilkeler konusunda herhangi bir sınırlamaya tâbi değildir. Ancak egemenlikleri konusunda kıskanç olan devletler, uluslararası mahkemelere bağlayıcı yargı yetkisi tanımada ve anlaşmazlıklarını mevcut mahkemelere götürmede isteksiz davranmaktadırlar. Bu yüzden, Uluslararası Adalet Divanı, problem çözmede selefi Uluslararası Daimi Adalet Divanı’na göre çok daha sönük kalmıştır.

BM'nin Bütçesi ve Gelir Kaynakları

BM, ekonomik gelir kaynaklarına rağmen finansal zorluklar çeken bir ülkedir. Bunun temel nedeni, BM ile alakalı tüm faaliyetlerin yıllık toplamının üye devletlerin askeri harcamalarının yüzde 1'inden daha azına denk gelmesidir. Yani devletler, savaş ve askeri güce, BM'ye ayırdıklarından çok daha fazla kaynak ayırmaktadırlar. Bütçe 1946'da ilk oluşturulduğunda 20 milyon dolardan az iken, 1999'da 1,26 milyar dolara ulaşmıştır. Artan maliyetler; enflasyon eğilimleri, artan üye sayısı, artan program ve yardımcı kuruluş sayısı ve döviz kuru dalgalanmaları ile alakalıdır. Üye devletlerin bütçeye katkısı, onların ödeme yeteneklerine ve ekonomik gelişmişliklerine dayalı bir formüle göre hesaplanmaktadır. Bu bağlamda, ulusal gelir, kişi başına düşen gelir, savaşın neden olduğu ekonomik çarpıklıklar ve ülkelerin yabancı ülke parası elde etme yetenekleri gibi faktörler dikkate alınmaktadır. Bu faktörler temelinde, ABD'den BM bütçesinin neredeyse yüzde 50'sini karşılaması beklenmiştir. Daha sonra ise, bu yüzde, 39,89 olarak belirlenmiştir. Zaman içerisinde ABD'nin BM bütçesine katkısı yüzde 25 seviyesine gerilemiştir. En az gelirli ülkelerin katkısı ise yüzde 0,04 olarak belirlenmiştir. Zamanla bu oran da düşürülmüş ve yüzde 0,001'e kadar indirilmiştir.

BM'nin üye devletlerin ödemeleri dışında da yılda 35 milyon doların üzerinde gelir elde ettiği faaliyetleri bulunmaktadır. Bunlar, şöyle sıralanabilir:

  1. Uluslararası posta ve uluslararası iletişim faaliyetlerinden BM adına kesinti yapılması,
  2. Uluslararası su yollarının kullanımından ücret alınması,
  3. BM ve ihtisas kuruluşlarının sağladığı hizmetlerden önemli oranda ücret alınması,
  4. Yeni kaynakların keşfedilmesi ve geliştirilmesi konusunda sağlanan yardım karşılığında “keşfedici ücreti”nin alınması,
  5. Okyanusların ve deniz yataklarının bir BM işletme kuruluşu aracılığıyla işletilmesi ya da işletme haklarının özel veya devlet kuruluşlarına kiralanması,
  6. Antarktika’daki kaynakların işletilmesi,
  7. Uzay dışının kullanımıyla ilgili lisanslama ücretleri ya da başka ücretler alınması,
  8. BM adına üye devletlerin vergi toplaması,
  9. Uluslararası seyahat ya da uluslararası pasaport ücretlerinden vergiler alınması,
  10. Ulusal vergilendirmeden muaf tutulan özel kurumlar ya da vakıf katkıları.

Sonuç

Sonuç olarak, sıklıkla eleştirilmesine karşın, BM, uluslararası sistemi ayakta tutmak, geliştirmek ve küresel barış ve istikrarı korumak noktasında çok gerekli ve mutlaka yaşatılarak geliştirilmesi gereken bir uluslararası kuruluş ve türünün tek örneğidir. BM Antlaşması ve uluslararası hukukun olmadığı bir ortamın nasıl olabileceğini hayal etmek için ise, bunların rafa kaldırıldığı Birinci ve İkinci Dünya Savaşı dönemlerinde yaşananlara bakmak bize fikir verebilecektir. Bu bağlamda, tüm milliyetçi söylemlerine ve zaman zaman aykırı tutumlarına karşın, ABD'nin BM'yi ayakta tutan temel devlet olduğunu da belirtmek yerinde olacaktır. Bu bağlamda, uluslararası istikrar, tek süper güç statüsündeki Washington için daha tercih edilir bir durumdur ve küresel sistemdeki istikrarsızlıkların kaynağını ABD'de aramak hatalı bir yaklaşım olabilir. 

Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ

 

KAYNAKÇA