A Jungian Perspective on 'The Talented Mr. Ripley'

Introduction

This paper aims to illuminate the actions of various characters in Anthony Minghella’s film “The Talented Mr. Ripley” by examining the causes and consequences of problems arising in the inner-self of a young man called Tom Ripley. This will be undertaken with regard to the concepts of “archetype” and “persona” as posited by Carl Gustav Jung. It will be argued that the balance between the self and the persona is essential in the individualization process and that Tom is actually hiding behind others’ persona by not recognizing or exposing his true self.

Carl Gustav Jung 

Carl Gustav Jung

Carl Jung or Carl Gustav Jung (1875-1961) was a Swiss psychiatrist and psychoanalyst who founded analytical psychology.[1] His work has been influential not only in psychiatry, but also in anthropology, archaeology, literature, philosophy and religious studies. Although the famous Austrian psychoanalyst Sigmund Freud was 19 years older than Jung, they were very good friends and worked together for many years. However, their friendship later ended due to their different opinions in psychology as well as their personal competition in the field. Most of their ideas are similar; but Freud attaches considerable importance to sexuality, whereas Jung sees religion and universal symbols as more significant in the formation of an individual’s “psyche”.

According to Jung, “consciousness is the whole of the psychological individual”. Jung calls the centre of the conscious the “ego”. Although there is no great distinction between Freud and Jung’s ideas on the conscious, there are serious differences between their conceptions of the “unconscious”. Freud explains, the unconscious, as the place in which repressed wishes, memories and thoughts are packed. According to Jung, Freud regards the unconscious just as “an egoless function below the threshold of consciousness”. Freud’s unconscious is only caused by repressing wishes and memories from the conscious. Jung’s conception of the unconscious is larger and not only caused by conscious factors. For Jung, there are two branches of the unconscious: the “personal unconscious” and the “collective unconscious”. The personal unconscious is similar to Freudian unconscious; it is the place for forgotten events, repressed wishes and so on. However, the collective unconscious is a totally new idea, which belongs to Jung alone. The collective unconscious is the place in which our primitive, inherited and primordial characteristics are contained. According to him, these characteristics come from our ancestors and we all have personal schemas called “archetypes”. An archetype is an inherited inclination to respond to certain aspects of the world. Like all our organs that have evolved to be maximally sensitive to certain stimuli, our souls too have evolved to be maximally sensitive to certain categories of experience. In Jungian ideology, archetypes are very important and they even determine who we are. The anima, animus, wise old man, hero and shadow are some examples of archetypes. The shadow is both an archetype and a part of the personality. The shadow part of our personality contains animal instincts like sexuality, violence and survival instincts. Jung points out that the balance between the actual self and persona (archetype) should be well assembled. The adoption of persona to ourselves in every aspects of life will be very dangerous since it will cause our real selves to disappear, and we could become so confused of what we wished to create and what we really are.

Talented Mr. Ripley

Talented Mr. Ripley

The Talented Mr. Ripley is a 1999 American psychological thriller film written for the screen and directed by Anthony Minghella.[2] An adaptation of Patricia Highsmith’s 1955 novel the film stars Matt Damon as Tom Ripley, Jude Law as Dickie Greenleaf, Gwyneth Paltrow as Marge Sherwood and Cate Blanchett as Meredith Logue.[3] The movie is about assumed identities, class differences, unrequited love, Americans abroad, dangerous attraction, hide the dead body, love at first sight, self-destructive romance, serial killers and unlikely criminals. The movie is based on the story of a young man who feels himself as a complete outsider and wants to exchange his identity for someone else’s. This is the movie’s core theme.

The problems start when New York’s one of the richest man Herbert Greenleaf’s son Dickie (Jude Law) leaves the house to settle in Italy in order to become an artist. Since his mother is sick, father Greenleaf wants his son to turn back to USA. Meanwhile Dickie is enjoying a seductive life where he spends his days in white-sanded beaches, charismatic drifters and a beautiful fiancée Marge (Gwyneth Paltrow). Being rich, young and care-free, he lives a fabulous life among the blue waters and calm landscape of sunny post war Italy in the late 1950s, without even caring to what his father says to and wants from him. It is clear to understand that there is something going wrong between the father and son.[4] What we know when the movie starts is about Tom Ripley (Matt Damon), who subordinates himself to the places he is in and to the people he is with. He is a man who uses mimicry and fraud frequently in order to survive and rise in the world. Ripley is a Manhattan lavatory attendant who wants to be a musician and more than that he wants to be someone else; somebody rich, somebody suave, somebody who is charismatic, somebody just like Dickie Greenleaf. It is easy to see his desire to become Dickie even before he meets Dickie. He is disappointed with himself, feels inferiority complex and he is at the edge of things. He lived with an unloving aunt and that was the reason why he had a very big hunger for love. Tom is the character who has a lot of talent but no money. He is good-looking and knows the good manners, but he is not charming and charismatic like Dickie Greenleaf.

One day Tom borrows a Princeton jacket to play piano at a garden party. In that party he meets Dickie’s father and Mr. Greenleaf thinks Tom as one of his son’s friends from Princeton. So, the moneymaker Mr. Greenleaf asks Tom to go to Italy, which will be paid by him of course, to persuade his son to turn back to USA. Tom accepts this attractive offer since that is the chance of his life and goes immediately to Italy. Just even before going to Italy, he wears his masks and starts listening jazz music in order to affect Dickie. When he finally meets Dickie and also his compassionate fiancée Marge in Italy, thanks to an intelligent plan he prepared in advance, he became able to affect the young couple. Dickie and Marge (Gwyneth Paltrow) like Tom and as soon as Dickie learns why Tom is there, he feels Tom very close to him. So, he asks him to stay longer at their house. Tom admires Dickie’s life and could not have chance to say no to fine clothes, fine wine, fine yachts and to the trips they make to exotic islands. He gets caught up in the high life that he joins Dickie and Freddie -Dickie’s best friend- (Philip Seymour Hoffman) going around to jazz clubs, swimming in Mediterranean and enjoying the blond goddesses around Dickie’s fiancé Marge and a young American lady traveling across Europe named as Meredith Lounge (Cate Blanchett). Ripley reinvents himself to a world that is beyond his means and in the moment that we expect him to steal Marge’s heart, he makes us learn about his little secret. His envy over the money and opportunities that Dickie has causes him to be jealous of Dickie. He wants to be like Dickie, he wants to insert himself into Dickie’s life and forget everything about his working class background.[5]

Trailer

However, there is something more... Tom desires to be with Dickie. When he is rejected, Tom decides to relieve into Dickie’s identity. So, he kills Dickie. Killing Dickie and taking all the opportunity to live his life is not a hard thing for Tom, since he was also talented in falsification and impressions as well as in lying. At the end, he kills three more people; all three were guilty of discovering the fake Tom Ripley. He wears a mask, he is afraid to show the real self or maybe even worse he would not be able to show his real self. He is poor but wise, talented but mentally problematic. He does not have any identity what he does is to imitate people and make fake signatures.[6] He lies and that is the only thing that he does. He lies. He is not able to control his persona and so he cannot do anything to avoid establishing an over developed persona.[7]

To sum up, Talented Mr. Ripley is a high quality thriller movie that tells us the story of a man without any personality, but many personas -using Jung’s terminology- because of the inferiority complex and poor life conditions he has. Instead of using his talents to survive in the society and to get a good and well-respected position, he lies and kills people and he tries to act like them. What does Jung says about this then?

Analysis

Jung’s archetypes are believed to be the secret parts of our personality, which has all different roles that forms our character. According to Jung, every person has two different sides, consciousness and unconsciousness. Unconsciousness is the part where all the archetypes exist. Some of his important archetypes are persona, shadow, ego, self, anima and animus. In order to analyze the Talented Mr. Ripley it would be better to use Jungian concept of “persona”.

Persona comes from Latin and it means “actor’s mask”. It is our tool to present ourselves to outside world. Persona is our supporter for being the necessary object to hide our real selves behind. “The persona is a complicated system of relations between individual consciousness and society, fittingly enough a kind of mask, designed on the one hand to make a definite impression upon others, and, on the other, to conceal the true nature of the individual” (Jung, C.G., 1983: 94). The society we live in, according to Jung, expects us to have at least one persona, which we play perfectly. No man is expected to have more than one persona, for that would be funny, even odd. If a man would have too many personas says Jung, then he would be different. Jung continues by saying; “He would always be suspected of unreliability and incompetence” (Jung, C.G., 1983: 94).

Jung also points out that persona can be affected from the other archetypes like anima or animus. Actually, it can be supported also in the movie since Tom is gay. It can be said that he is gay because inside his unconscious part he also has a woman, which shows itself as another mask that he is wearing. He is a very sensible person; it is easy to hurt his feelings. In that sense, we can claim that in his inner-self there is a young lady who loves and admires Dickie. At a scene in the movie, while Dickie is sleeping Tom tries to kiss him from his lips. This shows his true inner feelings. Tom’s inner world is darker and more complex than a normal human’s inner world. He really has lost his real-self. He kills the possibility to love himself while he is using different masks for making people like him. He also gives up the opportunity -as he always tries to be someone else- and then ends up with someone who would be perfectly happy with Ripley being Ripley, but he cannot be with him.

Conclusion

As a result, we can conclude that what had happened to Tom Ripley is his desire to be a person who is appreciated in the society. This wish caused him to become a liar and a phony person. He starts to act like and -in time- become a person that has nothing to do with his real ideals. After a certain point, he loses the control and transforms into a kind of prisoner in the unconscious part of his own mind. His inferiority feeling against Dickie mixed with his economic problems force him to do more.

Assist. Prof. Dr. Ozan ORMECİ

BIBLIOGRAPHY

• “Carl Jung”, Wikipedia, Date of Accession: 29.04.2017 from https://en.wikipedia.org/wiki/Carl_Jung.
• “The Talented Mr. Ripley (film)”, Wikipedia, Date of Accession: 29.04.2017 from https://en.wikipedia.org/wiki/The_Talented_Mr._Ripley_(film).
• “Yetenekli bay Ripley”, com, Date of Accession: 29.04.2017 from http://www.imdb.com/title/tt0134119/.
• “Quotes from TheTalented Mr. Ripley”, Imdb.com, http://us.imdb.com/Quotes?0134119.  
• Jung, Carl Gustav (1983), The Essential Jung, eds. by Anthony Storr, Princeton: Princeton University Press, 1983. Available at Amazon: https://www.amazon.com/Essential-Jung-C-G/dp/0691029350.

[1] “Carl Jung”, Wikipedia, Date of Accession: 29.04.2017 from https://en.wikipedia.org/wiki/Carl_Jung.

[2] See; “The Talented Mr. Ripley (film)”, Wikipedia, Date of Accession: 29.04.2017 from https://en.wikipedia.org/wiki/The_Talented_Mr._Ripley_(film).

[3] “Yetenekli bay Ripley”, Imdb.com, Date of Accession: 29.04.2017 from http://www.imdb.com/title/tt0134119/.  

[4] Herbert Greenleaf: People say that you can’t choose your parents, but you know you can’t choose your children either.

See; “Quotes from The Talented Mr. Ripley”, Imdb.com, http://us.imdb.com/Quotes?0134119.  

[5] Some examples;

Tom Ripley: If I cold just go back… If I could rub everything out… Starting with myself.

Tom Ripley: You’re the brother I never had. I’m the brother you never had. I would do anything for you, Dickie.

Tom Ripley: I could live Dickie’s life for him.

See; “Quotes from The Talented Mr. Ripley”, Imdb.com, http://us.imdb.com/Quotes?0134119.  

[6] Tom Ripley: (Imitating Dickie’s father) To me, jazz is noise. Insolent noise.

Dickie Greenleaf: Wow! Cut it out! It’s so spooky, my hairs on end.

See; “Quotes from The Talented Mr. Ripley”, Imdb.com, http://us.imdb.com/Quotes?0134119.  

[7] Dickie Greenleaf: Everybody has got to have a talent, what’s yours?

Tom Ripley: Telling lies, forging signatures and impersonating almost anybody.”

See; “Quotes from The Talented Mr. Ripley”, Imdb.com, http://us.imdb.com/Quotes?0134119.  

Sosyal Demokrasinin Temel İlkeleri ve Önemli Düşünürleri

Sosyal demokrasi veya eş anlamıyla demokratik sol (demokratik sosyalizm), devrimci Ortodoks Marksizm’in bazı öngörülerin yanlışlığı ve şiddet metotlarının yarattığı tepkiler sonrasında tarihsel süreç içerisinde bir doğal evrimle oluşmuş ideolojidir. Bir anlamda Marksizm’in liberalizmle barışması ve bu ikisinin sentezi üzerine kuruludur. Sosyal demokrasi, tanım olarak emekçilerle öteki sınıfların çıkarları arasında -demokratik özgürlükler ortamında- siyasal ve ekonomik yapıyı değiştirerek hakkaniyet dengesi kurmayı amaçlayan siyasal ve ideolojik bir kitle hareketidir. Bu ideoloji, özellikle 20. yüzyıl başlarında Alman Sosyal Demokrat Partisi (SPD) içerisinde Eduard Bernstein ve Karl Kautsky’nin yazdıklarıyla oluşmuştur. Ayrıca İsveç Sosyalistleri de sosyal demokrasinin oluşmasında hatırı sayılır katkı yapmışlardır. Sosyal demokrasinin temel ilkeleri şu şekilde özetlenebilir:

1-) Sınıfların çıkarı dengeye gelmelidir. Sosyal demokrasi emekçilerin çıkarını savunurken, öteki sınıfların yaşam hakkını yok saymaz.

2-) Demokratik özgürlükler sınıfsal çıkarlara kurban edilmemelidir. Sosyal demokrasi, sınıflar arası çıkar dengesini en iyi sağlayacak ortamın, siyasal haklarda eşitliğe dayalı demokratik ortam olduğu inancındadır.

3-) Devlet ideolojisiz olmalıdır. Sosyal demokrasi, güçlü sınıfların ya da toplulukların çıkarını gözeten ve ideolojisini savunan yerleşik siyasal ve hukuksal düzene, başka değişle sınıfsal devlet yapılanmasına karşıdır.

4-) Bölüşüm hakça olmalıdır. Sosyal demokrasi, bireysel yeteneğin ve ulusal zenginliğe katkının farklı olduğu inancındadır. O nedenle her bireyin, ulusal üretime yeteneği ölçüsünde yaptığı katkıyla uyumlu bir pay alması gerektiğine inanır.

5-) Ekonomik yapı çoğulcu olmalıdır. Ulusal üretim, soyut bir serbest piyasa ekonomisi tutkusuna kurban edilmemelidir. Özel teşebbüsün yetişemediği pahalı teknolojiyi gerektiren yatırımları devlet yüklenmeli ve bu yoldan ekonomik yapıyı değiştirmelidir.

Sosyal demokrasinin gelişmesine katkıda bulunan en önemli düşünürler şunlardır:

Ferdinand Lasalle (1825-1864): Alman düşünür, insanlık tarihini üç aşamaya ayırmıştır. Feodal düzen, emekçinin hiçbir hakkının olmadığı karanlık bir dönemdi ve bu dönemde insanlar arasında “özgürlüksüz dayanışma” vardı. 1789 Fransız Devrimi’nden sonra sermayenin kontrolünde ve liberalizm ideolojisi doğrultusunda “dayanışmasız özgürlük” dönemi yaratıldı. 1848 ayaklanmalarından sonra ise, artık dayanışma ve özgürlük uzlaşmalıydı. Devletin amacı sınıfsal çatışmaları azaltmak ve her sınıf mensubuna eşit gelişim hakkı sağlamaktı. Bu anlamda, Lasalle, Marksizm’in devrimci metotlarını ve proleter diktatörlük ilkesini reddederek sosyal demokrasiye yelken açıyordu. Lasalle’e göre, genel oy hakkı işçi sınıfı açısından önemli bir kazanımdı ve demokratik düzen içerisinde daha adil bir sistem kurmak mümkündü.

Eduard Bernstein (1850-1923): Sosyalist revizyonizmin ve çağdaş sosyal demokrasinin en önemli kurucularından biri kabul edilen Eduard Bernstein, 6 Ocak 1850 tarihinde Polonya’dan gelerek Berlin’e yerleşmiş Yahudi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Orta gelirli bir ailenin çocuğu olan Bernstein’ın babası demiryolu makinistiydi. Bernstein’ın amcası Aaron Bernstein ise işçi çevrelerinde çok sayıda okuru olan Berliner Volk Zeitung gazetesinin editörü idi. Bu nedenle, küçük Eduard Bernstein, hem bir makinist ve emekçi olan babası sayesinde çalışma yaşamının zorluklarını yakından gözlemliyor, hem de işçi sınıfına yönelik ideolojik yayınlar yapan amcası sayesinde entelektüel bir çevrede yetişerek teorik birikimini geliştiriyordu. Marksizm’in kurucusu Karl Marks’ın ülkesi olan Prusya’da (Almanya), sosyalizm ciddi bir fikir akımı olarak 19. yüzyıl ortalarından itibaren etkili olmaya başlamıştı. Ancak dağınık bir prenslikler ülkesi olan Prusya, siyasal birliğini ancak 1871’de Kayzer I. Wilhelm ve Şansölye Otto von Bismarck liderliğinde kazanabiliyordu. Bernstein da, bu ortamda Marks’ın eserlerini derinlemesine okuyup araştıran genç bir entelektüeldi. Siyasal birliğin ve ulusal devletin kurulmasını Marksist teorik düzlemde feodalizmden kapitalizme geçiş aşaması şeklinde olumlu olarak yorumlayan birçok Alman sosyalisti ile paralel şekilde düşünüyordu. Bernstein, eğitimi sonrası banka memuru olarak çalışmaya başladı. 1872’de Alman Sosyal Demokrat Partisi SPD’ye üye oldu. Partiye girince, sosyalist yayın organı Die Zukunft’ta çalışmaya başladı. Almanya’da sosyalist bir devrimin çok uzun olmayan bir vadede gerçekleşebileceğini düşünüyordu. Ancak Şansölye Otto von Bismarck’ın anti-sosyalist yasaları nedeniyle ülkeden sürülünce İsviçre’ye yerleşti. Burada gizli sosyalist partinin toparlayıcı odağı durumunda olan Der Sozialdemokratie dergisinin Zürih baskısının editörlüğünü Karl Marks’ın onayıyla yaptı. 1888’de Bismarck’ın başvurusu üzerine İsviçre’den de sınırdışı edilince, derginin yayımını Londra’da sürdürdü. Burada Marks’ın çalışma arkadaşı Friedrich Engels’in yakın dostu oldu ve sosyalizmin demokratik düzen içerisinde adım adım gelişeceğini savunan, ılımlı ancak etkili İngiliz Fabian Derneği’nin önderleriyle de yakın ilişkiler geliştirdi. 1891’de Ortodoks Marksizm’den evrimci sosyalizme dönüşen fikirlerini Evrimsel Sosyalizm adlı eserinde duyurdu. Marksizm’in dogmatikleştirilmesini ve eleştirel aklın ortadan kaldırılmasından duyduğu rahatsızlığı dile getiren Bernstein, sosyal demokrasinin temelini oluşturan fikirlerini bu kitapta dile getirdi. 1901’de Almanya’ya dönen Bernstein, işçi hareketinde giderek güçlenen revizyonist eğilimin kuramcısı durumuna geldi. 1902’de SPD milletvekili olarak Reichstag’a seçildi ve üyeliği 1928’e değin sürdü. SPD içerisinde Ortodoks Marksizm’in zayıflaması sonunda sosyal demokrasi Bernstein’ın 20 yıldır özlemini çektiği büyük bir reformcu halk hareketi durumuna geldi. Artık partisinin saygın bir yol göstericisi olan Bernstein, sosyal demokrat programın büyük bölümünün fikir babalığını yaptı. Alman halkını 1917 Rus örneğinden caydırmakta önemli rol oynayan Bernstein, buna karşın 1922’de İtalyan faşist modelinin Almanya’ya sıçramasını önleyemedi. Nazilerin kanlı saldırılarını, “dengesiz kafaların düşüncesiz davranışları” olarak değerlendirdi. Nasyonal Sosyalizm’in yükselişini çaresizlik içerisinde izledi ve buna karşı aktif bir mücadele stratejisi geliştiremedi. O öldükten birkaç ay sonra, Adolf Hitler kendini Führer ilan edecekti. Aslında çekirdekten yetişme bir Marksist olan Eduard Bernstein’ın fikirlerinin sosyal demokrasiye evrilmesine neden olan üç önemli gelişme yaşanmıştı. Birinci neden, SPD’de siyaset yapan Bernstein’ın, partinin artan işçi sınıfı nüfusuna da paralel olarak giderek halkla bütünleştiğini ve demokratik seçimler yoluyla iktidara gelebileceğini fark etmesiydi. Bu nedenle, devrimci Marksizm’in tehlikeli yollarından ziyade parlamenter sistem içerisinde demokratik mücadele ile işçi sınıfının haklarını arttırmak mümkün olabilirdi. İkinci önemli neden, Almanya ekonomisinin o yıllarda ciddi ekonomik büyüme oranları yakalaması, işsizliğin düşmesi ve maaşların yükselerek işçilerin daha iyi yaşam koşullarına kavuşmasıydı. Üçüncü olarak, Alman sendikaları ve meslek örgütleri de o dönemde parlamenter sistem içerisinde birçok kazanım yapabileceklerini düşünmeye başlamış ve bu üç önemli nedenle Alman solunda revizyonizm popüler hale gelmişti. Ancak daha katı ve radikal olan Ortodoks Marksistlerin hala sesi daha gür çıkıyordu ve birilerinin artık bu duruma cesaretle karşı çıkabilmesi lazımdı. İşte Bernstein, bir anlamda o ilk taşı atan adam olmuştu. Bernstein, hiç çekinmeden ve gocunmadan Marks’ın diyalektik materyalizmini eleştiriyor ve bunun Marks’ın Hegel’den fazla etkilenmesiyle alakalı olarak ortaya çıkmış sosyal gerçeklerle örtüşmeyen bir yaklaşım olduğunu savunuyordu. Bernstein’a göre, diyalektik materyalizm Marksistleri ampirik dünyadan uzaklaştırıyordu. Örneğin, Ortodoks Marksist teoride kapitalizmin gelişmesiyle orta sınıfın küçülmesi ve ortadan kalkması beklenirken, Almanya’da bunun tersi bir süreç yaşanıyordu. Bu nedenle, Bernstein, Marksistlerin tek bir düşünce ve metoda bağlı kalmadan daha ciddi ve özgün çalışmalar yapmaları ve ekonomik verileri ön plana almaları gerektiğini düşünüyordu. İkinci olarak, Bernstein’ın yaptığı çok önemli bir tercih artık siyasal şiddeti reddetmek ve demokratik mücadele metotlarını benimsemekti. Tarihi iki sınıf (ezen ve ezilen sınıflar) arasındaki mutlak ve değişmez bir mücadele olarak gören Ortodoks Marksistler, bu bakış açıları nedeniyle siyasal şiddeti meşru kabul edebiliyorlardı. Oysa Bernstein’a göre, Marksistler hümanist de olmalıydı. Dahası, tüm insanlık tarihi sınıf savaşlarından ibaret değildi. Sınıflar, ülkeler, toplumlar arası dayanışma ve yardımlaşmanın örnekleri de vardı. Bu sebeple, Bernstein, artık devleti tek bir sınıfın aygıtı olarak görmüyor, farklı sosyal katmanların bu aygıt üzerinde farklı derecede ağırlıkları olabileceğini düşünüyordu. Üçüncü olarak, Bernstein, Ortodoks Marksizm’in tarihsel determinizmi ve kaçınılmazlık anlayışından uzaklaşarak, irade ve ahlakın önemini ortaya koyuyordu. Bernstein’a göre, insanların davranış ve düşünce kalıplarını tek belirleyen sınıfsal pozisyonları ve tarihsel koşullar olamazdı, insan iradesi ve ahlakı da en az onlar kadar önemliydi. Bu da, aslında bireyin değer ve önem kazanması demekti. Dördüncü olarak, Bernstein, tarihsel kaçınılmazlıktan uzaklaştıkça, Alman düşünür Immanuel Kant’ın da etkisiyle şüpheciliğe ve deneyimciliğe daha fazla yer vermeye başlıyor, bu sayede artık Marksist tezler kutsal kabul edilmiyor ve sorgulanabiliyordu. Bernstein, bu yaklaşımları doğrultusunda Alman orta sınıfının büyüdüğüne dikkat çekiyor ve kapitalizmin çökmeyeceğini, tam tersine daha da güçleneceğini iddia ediyordu. Bu fikirleriyle Eduard Bernstein, “dönek” şeklinde küçültücü suçlamalara rağmen, Ortodoks Marksistlerin sesinin çok gür çıktığı bir dönemde aslında herkesin sorgulamaya başladığı bazı tezleri ilk kez yüksek sesle söyleyebilen öncü bir düşünür ve yapıcı bir siyasetçiydi. Ancak sosyal demokrasinin faşizm gibi büyük bir tehlike karşısında zayıf kalması nedeniyle, Bernstein ve onun ılımlı sosyal demokrat fikirleri 1990’lara kadar yeterince iyi anlaşılamadı. Bu nedenle, dünyada sol teoride uzun yıllar boyunca siyasal şiddete dayalı demokrasi dışı yaklaşımlar Bolşevizm’in varlığına da paralel olarak ayakta kaldı.

Karl Kautsky (1854-1938): Eduard Bernstein’la birlikte modern sosyal demokrasinin iki büyük kurucusundan biri kabul edilen Alman Sosyal Demokrat Partisi (SPD) üyesi düşünür ve siyasetçi Karl Kautsky, Prag’da doğmuş ve Viyana'da felsefe ve tarih öğrenimi görmüştür. Siyasi yaşamına Avusturya Sosyal Demokrat Partisi’nde başlayan Kautsky, zaman içinde Alman sosyal demokratları içinde sivrilmiş ve 1895’te Friedrich Engels’in ölümüyle birlikte hareketin önde gelen otoritesi durumuna gelmiştir. Her ne kadar, Kautsky, Bernstein revizyonizmine daima karşı çıkmış ve kendisini Ortodoks Marksist olarak tanımlamışsa da, yaptıkları, yazdıkları ve SPD içerisinde Rosa Lüksemburg ve diğer Ortodoks Marksistlere karşı mücadelesiyle, aslında sosyal demokrasinin yolunu açan bir düşünür olmuştur. Kendini daima bir Marksist olarak tanımlayan Karl Kautsky’i sosyal demokrasiye yaklaştıran temel tavrı, aslına bakılırsa sosyalizme demokratik metotlar içerisinde ulaşabileceğine inanmasıydı. Sıkı bir Charles Darwin okuru olan Kautsky, evrim düşüncesine inanıyordu. Bu nedenle, sosyalizme de devrimci değil, evrimci metotlarla ulaşılabileceğine kanaat getirmişti. Kautsky, sosyalizmin daha fazla sömürü ve radikalleşmeden değil, daha iyi yaşam koşullarına kavuşma ve normalleşme ile mümkün olacağını savunmaya başladı. Demokratik parlamenter sistem, Kautsky’e göre nüfusun çoğunluğunu oluşturan işçi sınıfı için harika bir mücadele aracıydı. Bu anlamda, Kautsky, Bernstein gibi hiçbir zaman tam anlamıyla sosyal demokrat olmadı, ancak devrimci sosyalizm yerine parlamenter sistemi kabul eden evrimci sosyalizmi savunması onu demokratik sistem içerisine dâhil etti. Böylelikle sosyal demokrasi teorisi de meşruiyet kazanmış oluyordu. İkinci olarak, Karl Kautsky, hayatı boyunca teorik ve siyasal olarak mücadele ettiği ve kendisini “hain” ve “dönek” olarak nitelendiren Sovyet lideri Vladimir İlyiç Lenin’den farklı olarak, entelektüellerin sosyalizm açısından önemine inanıyor ve onların yerinin anti-entelektüel bir tavırla bürokratlarla doldurulamayacağını düşünüyordu. Kautsky’e göre, Lenin’in kurmak istediği sistem sonuçta bir bürokratik oligarşi doğuracak ve bu yolla sosyalizme asla ulaşılamayacaktı. Ayrıca Kautsky’nin sosyal demokrasiye üçüncü önemli katkısı, üstelik yine Lenin’le ciddi bir polemiğe girmek pahasına, Bolşevizm’in kullandığı şiddet ve terör metotlarını asla kabul etmemesiydi. Kautsky’e göre, şiddet burjuva devrimlerinin metoduydu ve işçi devrimleri demokratik olmalıydı. Bu nedenlerle, Kautsky, kendisi kabul etmemesine karşın Ortodoks Marksizm’den kopmuş ve sosyal demokrasiye yelken açmıştı. Sonuçta, Kautsky, Ortodoks ve devrimci Marksizm’i evrimci ve parlamenter sisteme dayalı bir Marksist yorumla revize ederek sosyal demokrasiye giden yolu açmış önemli bir düşünürdü. Kautsky’nin fikirlerini sosyal demokrasi alanında daha ileri aşamaya taşıyan ise Eduard Bernstein olmuştu.

Jean Jaures (1859-1914): Ünlü Fransız sosyalist fikir adamı ve politikacı Jean Léon Jaures, fikirleri, örnek yaşamı ve trajik ölümüyle 20. yüzyılda dünya solunda önemli izler bırakmış değerli bir isimdir. 3 Eylül 1859’da orta halli bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Jaures, amiral olan kardeşi Louis Jaures gibi Castres Koleji’nde burslu okumuş ve henüz küçük yaşlardan itibaren zekâsıyla dikkat çekmiştir. Parlak bir öğrenci olduğu için genel müfettişlerden Mösyö Deltour’un dikkatini çeker ve onun çabalarıyla eğitimine Louis-le-Grand Lisesi’nde devam eder. 1878’de Ecole Normale Superieuer’e hazırlandı ve sınavı birincilikle kazandı. 1881’de felsefe öğretmenliği sınavında üçüncü oldu. İkinci Henri Bergson, birici ise Lesbazeilles olmuştu. 1881’den 1883’e kadar Albi Lisesi’nde felsefe öğretmenliği yaptı. 1883’ten 1885’e kadar Toulouse Üniversitesi’nde konferanslar verdi. Ayrıca genç yaşından itibaren siyasetle ilgilenmeye başladı ve 1885’te Tarn milletvekili seçildi. Cumhuriyetçi etiketini taşımasına karşın, daha ilk günlerden fikirleriyle sosyalist solun sahiplendiği bir isim haline geldi. Meclis içerisinde hümanist kişiliği ve müthiş hitabet yeteneğiyle dikkat çekti. 1889’da seçimleri kaybetti ve yeniden edebiyat fakültesindeki yerine döndü. Bu sıralar “Duyulan Dünyanın Gerçekliği” ve “Luther, Kant, Fichte ve Hegel’de Sosyalizmin Kökenleri” adlı iki doktora tezi hazırladı. Depeche gazetesinde yazılar yazdı. Toulouse Belediye Meclisine üye seçildi ve Halk Eğitim Dairesi Müdür Yardımcılığı’na getirildi. 1893 yılından başlayarak Sosyalist Parti’ye bağlı olarak yeniden milletvekili seçildi. Yavaş yavaş Fransız siyasetinde önemli bir isim haline geliyordu. 1898 seçimlerinde yenilgiye uğradı ancak mücadeleyi bırakmadı. Özellikle Dreyfus Olayı sonrası Petite Republique’te yazılar yayınladı ve faşistlerle mücadele etti. Humanité dergisindeki yazılarıyla Fransız solunun en sevilen ve en çok okunan şahsı oldu. Bu dönemde, sosyalistler ve cumhuriyetçileri bir arada tutan önemli bir isim haline geldi. 1914 yılında Raove Villain adlı bir tetikçi tarafından Birinci Dünya Savaşı’na karşı çıkması nedeniyle öldürüldüğü son ana kadar mücadelesine devam etti. Jaures, hümanist kişiliğiyle siyasal rakipleri tarafından da dahi sevilen ve sayılan bir insan olmuştu. İnsanları sevdiği gibi doğayı da severdi. Kendini “kültürlü bir köylü” olarak nitelendirir, kır yaşamını ve tarla işlerini severdi. Keskin bir zekâsının yanında hayattan keyif almayı bilen, yemek yemeyi, şarap içmeyi, okumayı, arkadaşlarıyla sohbet edip kahkahalar atmayı çok seven bir insandır. Lucien Levy Bruhl’e göre, Jaures’in daima zayıfa olana, ezilene karşı sempati besleyen bir yanı vardır ve sosyalist eğilimlerinin temelinde de bu güdü yatmaktadır. Para hesabı yapmayı pek bilmez. Gösterişli giyim kuşamın da onun için pek bir önemi yoktur. Alçak gönüllü bir yaşantısı olmuştur. İnsanoğlunun kötülüğüne inanmak istemez. Kısa boylu, geniş omuzlu pek de çekici sayılmayabilecek bir fiziksel görüntüsü vardır. Ancak Léon Blum, kendisi için “Albert Einstein’ı saymazsam, hayatımda tanıştığım beni en çok etkileyen insandır” demiştir. Jaures, bir Rönesans adamıydı, bilgi dağarcığını sadece sosyalist yapıtlarla değil, her türlü kitap ve eserle daima geliştiriyordu. Bir konferans konuşmasını sonradan gazeteye dikte ettirebilecek kadar gelişmiş bir hafızası vardır. Jaures, Fransız tarihinin en iyi hatiplerinden birisidir ve hatta Léon Blum’e göre Bossuet’den sonra gelen en iyi hatiptir. Konuşmaları sade ancak bilgiyle donatılmış, güzel tasarlanmış etkileyici metinlerdir. Dahası ses tonu ve jest-mimikleriyle izleyenleri adeta hiptonize eden bir tarzı vardır. Osmanlı Devleti, Türkiye Cumhuriyeti ve Türkler açısından da özel bir önemi vardır Jaures’in. Jaures, Balkan Savaşları ve sonrasında Türklere reva görülen eziyetleri eleştirmiş ve Türkiye’den bazı İttihatçılar ve İştirakçılarla (Hüseyin Hilmi) temas etmiş ve mektuplaşmıştır. Jaures’in İştirakçı Hilmi’ye yönelik bazı tavsiyeleri de olmuştur. İlk Türk sosyalizm kuramcılarından Şefik Hüsnü Değmer de Jaures'in öğrencisi olmuştur. Gerek Osmanlı, gerekse Cumhuriyet döneminde, Jaures, Avrupa’nın Türklere yönelik vicdanlı sesi olarak daima sevilmiş ve sayılmıştır. Balkanlar’da Türklere yönelik katliamlarını kınayan Jaures, İkinci Meşrutiyet döneminde Türk aydınlarınca “hürriyet kahramanı” olarak görülmüştür. Hatta 2 Ağustos 1914 günü Osmanlı Meclis-i Mebusan’ı onun için saygı duruşunda bulunmuştur. Yahya Kemal, “Çocukluğum, Gençliğim, Siyasi ve Edebi Hatıralarım” adlı anı kitabında Paris’te gençken sosyalistlerin düzenlediği ve Jaures’in konuşmacı olduğu mitinglere katıldığını ve ona büyük hayranlık duyduğunu itiraf eder. Yahya Kemal, “Eski Paris” adlı şirinde ise şöyle yazmıştır; “Eski Paris’te bir ömür geçti; Jaures’in gür sedası devrinde, Tuncu canlandıran ilahtı Rodin, Verlaine absendi Baudelaire afyonuna, Karışan bir sihirli hazdı şiir”. İlk Türk komünistlerden Mustafa Suphi, 1919’da Moskova’da toplanan Birinci Komintern Kongresi’nde Jaures’i saygıyla anar. 60 yıl sonra Ataol Behramoğlu, bu sözleri Mustafa Suphi Destanı’nda şiirleştirmiştir. Büyük usta Attila İlhan ise, yıllar sonra bir yazısında Jaures’e olan sevgisini anlatır ve eserlerinin hala dilimize çevrilmediğinden yakınır. Arslan Başer Kafaoğlu da, “Enternasyonal’in Başarısızlığı” başlıklı yazısında Jaures’in dünya savaşını önleme çabalarını sevgiyle anar. Jaures’in siyasal fikirleri, düşüncelerini derli toplu ortaya koyduğu kapsamlı eserleri olmadığı için genelde az bilinen bir konudur. Jaures’in diğer bazı sosyalistlerden ayrılabilecek en belirgin özellikleri, cumhuriyet rejimine duyduğu büyük sevgi ve büyük dinler konusunda oldukça saygılı tutumudur. Aklı tahttan indiren her türlü harekete karşı çıkmasına karşın, Jaures, büyük dinler konusunda dikkatli ve saygılıdır. Bezirci’ye göre, dinden ziyade bunun siyasal amaçlarla istismar edilmesinden rahatsız olmuştur. Ilımlı ve hümanist kişiliği nedeniyle cumhuriyetle sosyalizmi, devrimle evrimi, ulus ile insanlığı birleştirmek ve uzlaştırmak istemiştir. Birleştirici felsefesi tarih anlayışına da yansır. Marks’ın ekonomik determinizmi ve materyalizmi ile idealizm arasında sentez kurmayı dener. Histoire Socialiste adlı eserinde iyi bir tarihçi olduğunu gösterir. Jaures, yurtseverlik konusunda da sosyalistlere örnek bir isim olmuştur. Jaures’e göre, “yurt bir gerçekliktir” ve enternasyonal bir sosyalist devrimin olabilmesi için öncelikle ulusal düzlemde sosyalist rejimlerin kurulabilmesi gerekir. Bu anlamda, Jaures, yurtseverliği enternasyonalizmi geliştiren bir faktör olarak görmüştür. Vatan savunması ve anti-emperyalizm de Jaures’e göre sosyalizme karşıt değildir. Ancak kolonicilik, emperyalizm ve şoven yayılmacılık Jaures’e göre yurtseverlikle uzaktan yakından alakalı değildir. Bu nedenle, çok sevdiği Fransa’nın Birinci Dünya Savaşı’nda paylaşım kavgasına girmesini istememiş, savaşa karşı çıkmış ve bunu canıyla ödemiştir. Jaures’e göre, yurttan ancak iki yolla uzaklaşılabilir; her tarihsel topluluğu aralarında hiçbir bağ olmayan küçük gruplara, kümelere bölerek ve bütün yurtları bir ek yurdun egemenliği altına sokarak. Birinci yaklaşımla, Jaures, aslında sınıfsal mücadeleyi zayıflatacak sol sekterliğe, etnik milliyetçilik ve mezhepsel siyasete, ikinci yaklaşımıyla ise ulusal egemenliği yok sayan sosyalist imparatorluk projelerine (hayattayken göremediği SSCB, Stalinizm ve tek ülkede sosyalizm) karşı çıkmıştır. Jaures için yurt ve enternasyonal birbirini perçinlemiştir; “Ulusların bağımsızlığı en yüksek güvenliği Enternasyonal’de bulmaktadır. Öte yandan, Enternasyonal de en güçlü ve en soylu dayanağını bağımsız uluslarda bulmaktadır. Neredeyse insanın şöyle diyesi geliyor: Az yurtseverlik bizi Enternasyonal’den uzaklaştırır, çok yurtseverlik ise ona yaklaştırır. Bu bakımdan sosyalist ve enternasyonalist emekçilerin ulusal savunmanın örgütlerine katılmalarında hiçbir çelişme yoktur. Gerçi burjuvaların aykırı davranışları yüzünden emekçiler bazen Cumhuriyet’ten soğurlar, ama Cumhuriyet’in gerçekten tehdit edildiğini görünce öfkeyle ayağa kalkarlar ve Avrupa’da yeni bir Cumhuriyet’in kurulduğunu görünce sevinçten titrerler. Onlar için yurt da Cumhuriyet gibidir. Burjuvaların ve kapitalistlerin yurt anlayışını protesto etmek için sosyalistler yurt kavramından yüz çevirmezler, tersine ulusun bağımsızlığı tehlikeye girince dört elle sarılırlar ona” diye yazmıştır Jaures. Jaures’e göre; sosyalizm, siyasal Cumhuriyet’i toplumsal Cumhuriyet’e dönüştürecek bir ileri adımdır. Jaures için sosyalizm “uygarlığın başlangıcından bu yana insanlığın yarattığı bütün zenginliklerin, erdemlerin, güzelliklerin doruğu, toplamı, birleşme yeri, miras noktası”dır. Yine Jaures için, sosyalizm, insanlığın seçkin bir topluluk haline gelmesini sağlayacaktır. Sosyalizmin dayanak noktalarını Cumhuriyet fikrinde ve Fransız Devrimi’nde bulur. Jaures, cumhuriyeti savunma politikasını emekçi sınıfın kavgasının bir uğrağı sayar, Karl Kautsky ve Eduard Bernstein arasındaki çatışmada ise Kautsky’e yakın durmuştur. Jaures için, sentez, kaçınılmaz bir gerekliliktir. Bu nedenle, daima uzlaştırıcı ve sentezci bir siyasal çizgisi oldu. Ulusal düzeyde sosyalist mücadeleyi zayıflatan anarşist eğilimleri ve sahte enternasyonalist tavırları sevmedi. Jaures tarihe büyük önem vermiş, ama bazı tarihçilerin muhafazakâr-statükocu eğilimlerinden rahatsız olmuştur. Geçmişi aşırı övenler, ya da şimdiye safça hayranlık besleyip haksızlıkları dile getirmekten korkanları sevmemiştir. Ona göre, geçmişe nesnel bakılmalı ve daha iyi bir gelecek kurmak için şimdi de acımasızca eleştirilebilmelidir. Laikliğin temelde bir egemenlik meselesi (meşruiyet kaynağının ruhban sınıflardan alınarak, ulus ve cumhuriyet anlayışı doğrultusunda halka verilmesi) ve insan aklının özgürleştirilmesi olduğuna inanan Jaures, dini inanca saygısızlık etmemesine karşın laikliğin korunmasına da büyük önem vermiştir. Bunlara ek olarak, Jaures, bireyi yok sayan ve önemsiz gören birçok sosyalist teorisyenin aksine bireye ve özellikle de aklını özgürleştirmiş bireye büyük önem veren bir sosyalizmi savunmuştur. Jaures’e göre; özgür toplumu özgür birey kurabilir, bu nedenle hiçbir şey bireyin üstünde olamaz. Sosyalizm de bireyin kendini istediği alanlarda geliştireceği, istediği kadar çalışabileceği en yüksek özgürlük rejimi olacaktır. Kapitalist sistem, Jaures’e göre sağladığı sahte bireysel özgürlük görüntüsü altında bireyi istemediği alanlarda kendisi için değil, başkaları için (artı değer teorisi) çalışmaya zorlayan acımasız bir sistemdir. Birey, liberal düzende sermayeye ve kâr anlayışına boyun eğmiştir ve asla özgür değildir. Dış politikaya da meraklı olan Jaures, sömürgeciliği kapitalizmin bir sonucu olarak görür. Sosyalist rejimler ulusal düzeyde hâkim olursa, Jaures’e göre emperyalizm ve sömürgecilik de ortadan kalkacaktır. Bu nedenle, sosyalizm dünya barışı da demektir. Sosyalizm ilkeleri Jaures’in düşüncesinde bir sosyalist ahlak yapısının oluşmasına da sebep olmuştur. Jaures’e göre, sosyalist ahlak kutsal dinlerin tam anlamıyla başaramadığı ahlaklı ve dürüst toplumu kurabilecek yegane kaynaktır.

Leon Blum (1872-1950): Fransa’nın ilk sosyalist Başbakanıdır. Faşizm tehlikesi karşı komünistlerle işbirliği yapmıştır. Şiddetin her türlüsünü reddetmiş ve demokrasiyi savunmuştur. Rus devriminin yapısına (terör metotları, azınlık iktidarı) karşıydı. Bolşevizm’in evrensel olmadığını ve Avrupa’ya hiç uygun düşmediğini savunuyordu. Ortak mülkiyete dayalı bir düzen demokrasi içerisinde gerçekleşmeliydi.

Fabian Hareketi: İngiltere’de 19. yüzyıl sonlarında ortaya çıkan bir harekettir. Fabian Derneği etrafında oluşmuştur. Anti-Marksist bir sosyalizm anlayışının öncülüğünü yapmıştır. Amaçları sosyalist devrim değil, sosyalist evrimdir. Bunun için, sosyalist aydınların sistem içerisinde önemli yerlere gelmesi gerektiğine inanıyordu. Muhafazakâr İngiltere’de dönüşümlerin ancak reform yoluyla olabileceğini öngörüyordu. İngiliz İşçi Partisi’nin çizgisine yön vermiştir.

Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ

KAYNAKLAR

• Cem, İsmail (1984), Sosyal Demokrasi Ya Da Demokratik Sosyalizm Nedir, Ne Değildir... Ve Türkiye’de Olabilirliği, İstanbul: Cem Yayınevi.
• Jaures, Jean (1999), Demokrasi, Barış ve Sosyalizm, çeviren ve derleyen: Asım Bezirci, İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• Kavukçuoğlu, Deniz (2003), Sosyal Demokraside Temel Eğilimler, İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
• Kışlalı, Ahmet Taner (2006), Siyasal Sistemler Siyasal Çatışma ve Uzlaşma, Ankara: İmge Kitabevi.
• Kışlalı, Ahmet Taner (2007), Siyaset Bilimi, Ankara: İmge Kitabevi.
• Özdalga, Haluk (2001), Sosyal Demokrasinin Kuruluşu, Ankara: İmge Kitabevi.

Küçük Burjuvazi Veya Yeni Orta Sınıfa Marksist Bakış Açıları

Henüz 20. yüzyıl başlarında Alman Sosyal Demokrat Partisi - SPD’nin önemli isimlerinden ve sosyal demokratik revizyonizmin kurucularından kabul edilen Eduard Bernstein’ın ortaya koyduğu temel görüşlerden birisi, Ortodoks veya Klasik Marksizm’in öngördüğünün aksine, Almanya’da kapitalizm geliştikçe daha yaygın ve güçlü bir orta sınıfın ortaya çıkması durumuydu. Bu durumu ekonomik verilerle destekleyen Bernstein, zaman içerisinde kapitalizmin çökmeyip daha da güçleneceğini düşünüyor ve Marksistleri sistem içerisinde işçi sınıfı adına kazanımlar yapmak için demokratik mücadeleye davet ediyordu. Hakikaten de, Bernstein’ın öngördüğü şekilde, yıllar içerisinde kapitalizm güçlendi ve “orta sınıf” veya “beyaz yakalı” dediğimiz kas gücü yerine entelektüel işlevleri ya da yöneticilik vasıflarına dayalı olarak çalışan yeni orta sınıflar demokratik toplumların omurgasını oluşturur oldu. Marksistlerin “küçük burjuvazi” ya da daha çağcıl bir tabirle “yeni orta sınıf” gibi terimlerle adlandırmaya çalıştıkları ve burjuva demokratik toplumlarının belkemiği durumundaki bu sınıfların durumunu açıklamak için, bugüne kadar birçok Marksist ve onlardan ayrışan sosyal demokrat düşünürler büyük entelektüel çabalar içerisine girmişler ve ortaya birçok farklı teori çıkmasını sağlamışlardır. Bu yazıda, Val Burris’in “Class Structure and Political Ideology” makalesi[1] ışığında, Marksist literatürdeki modern “küçük burjuvazi” ve “yeni orta sınıf” tartışmalarına değinmeye çalışacağım. 

Marksist literatürdeki “küçük burjuvazi”, “orta sınıf” veya “profesyonel-idari sınıf” tartışmalarında üç husus merkezi bir yer tutar. İlk olarak, sınıfların sınırlarını -bilhassa orta sınıfı işçi sınıfından ayıran sınırı- belirlemeyle ilgili bir tanım sorunu bulunmaktadır. İkinci olarak, orta sınıfın doğası ve kimliğini aydınlatmayla ilgili kavramsal bir sorun yaşanmaktadır. Orta sınıf çalışanları, hakikaten de Marksist anlamda bir “sınıf” oluştururlar mı? Eğer öyleyse, gelişen kapitalizmdeki yeni bir sınıfı mı, yoksa eski bir orta sınıfın evrim geçirmiş halini mi oluştururlar? Üçüncüsü, bu grubun emek ve sermaye mücadelesindeki ittifakını öngörmeyle ilgili politik bir sorun vardır. Proletaryanın mı, yoksa burjuvazinin mi safında yer alacaklar, bağımsız bir üçüncü yol mu oluşturacaklar yahut rakip baskıların gerilimi altında parçalanacaklar mıdır? Sınıf sınırlarıyla ilgili sorun söz konusu olduğunda, orta sınıfı proleter sınıftan ayırmak için dört ayrı sınır koyma hattı öne sürülmektedir. İlki ve en kısıtlayıcı proleter tanımı, sanayideki ücretli işçiler dışındaki tüm ücretli çalışanlara proleterlik dışı bir statü bahşeder. İkincisi, proleter ve proleter olmayan sınıf konumları arasındaki sınırı el işçileri ile kafa işçileri arasındaki ayrımla özdeşleştirir. Üçüncüsü, yalnızca profesyonelleri ve yöneticileri proletaryanın dışında bırakır. Dördüncüsü ise, çalışanlarını doğrudan denetleyen yöneticileri dışarıda bırakır. Bu orta sınıf konumlarının kimliği ile ilgili olarak üç alternatif teoriden söz edilebilir. İlki, bu konumları gerçek bir sınıf birliği ya da uyumundan yoksun heterojen bir orta tabaka olarak yorumlar. İkinci ve üçüncü perspektifler, bu konumlara ortak bir sınıf kimliği atfeder; ama bunlardan biri onları yeni bir orta sınıf olarak görürken, diğeri bir sabık orta sınıfın yani küçük burjuvazinin bir uzantısı olarak görürler.

Nicos Poulantzas

Orta sınıf üzerine en çok düşünen ve yazan kişilerden biri kuşkusuz ünlü Yunan Marksist düşünür Nicos Poulantzas’dır (1936-1979). Sosyal sınıfların yapısal olarak belirlendiğini düşünen ve devleti tamamen tek bir sınıfın kontrolündeki bir aygıt şeklinde değerlendiren Ortodoks Marksist görüşü reddeden Poulantzas, kapitalizmin ayakta kalabilmek adına zaman zaman faşist diktatörlükler gibi otoriter seçenekleri tercih ettiğini, zaman zaman ise Amerika’daki “New Deal” politikalarında olduğu gibi ayakta kalabilmek adına sosyal demokrat modellere yönelebildiğini düşünmüştür. Poulantzas’ın küçük burjuvazi ya da orta sınıfa bakışı ise net bir şekilde olumsuzdur. Poulantzas, küçük burjuvazi veya orta sınıfı proletaryadan ayırmak için şöyle bir yaklaşım geliştirmiştir. Ona göre; maaşlı çalışmak, emekçi olmak için yeterli değildir. Poulantzas, işçi sınıfının özgün ekonomik karakteristiği olarak “üretici emek” (artı değer üreten emek) ölçütünü ikame eder. Üretici emek, Poulantzas tarafından dar bir biçimde maddi metaların üretimi yoluyla doğrudan artı değer yaratan emeği içerecek, dolayısıyla da hizmet işçileri ile birlikte kamu ve ticaret çalışanlarını da işçi sınıfının dışında bırakacak biçimde tanımlanır. Bu sektörlerdeki ücretliler, baskın kapitalist sömürü ilişkilerinin dışında kabul edilir ve sonuçta ayrı bir sınıfın, “yeni küçük burjuvazi”nin parçası olarak gruplanır. Bu sınıfsal konumu geleneksel küçük burjuvazi (küçük esnaflar, zanaatçılar) ile kıyaslayan Poulantzas, bu iki grubun da tek bir heterojen sınıfın yani küçük burjuvazinin parçası olduğu sonucuna varır. Farklı yapısal konumları işgal etseler de, geleneksel ve yeni küçük burjuvazi proletarya ve burjuvazi arasındaki uzlaşmaz sınıf çelişkilerinde benzer noktalara yerleşmiştir.

Erik Olin Wright

Orta sınıf-proletarya ilişkisi üzerine teori geliştiren düşünürlerden birisi de Amerikalı Marksist sosyolog Erik Olin Wright’tır. Wright’ın modelinde, sınıf konumları üç ekonomik ölçütle belirlenir; (1) yatırımların ve kaynakların tahsisi üzerinde denetim, (2) fiziksel üretim araçları üzerindeki denetim ve (3) emek üzerindeki denetim. Bunlardan ilki “gerçek ekonomik mülkiyet” ilişkilerine işaret eder; ikinci ve üçüncüsü ise Wright’ın “ekonomik sahip olma ilişkileri” dediği biçimi oluşturur. Bu model açısından, emek ve sermaye arasındaki temel sınıf ayrımı, bu üç boyutun tümünde de kapitalist sınıfın egemen bir konum işgal ettiği (tam denetim), işçi sınıfının ise tabi konumda olduğu (sıfır denetim) kutuplaşmış ve düşmanca bir ilişki olarak görülür. Bunlar, kapitalist üretim tarzının iki temel sınıfını oluşturur. Ek olarak, Wright, farklı bir üretim tarzındaki (küçük meta üretim tarzı) yeri nedeniyle ayrışan üçüncü bir sınıfı yani küçük burjuvaziyi de kabul eder. Küçük burjuva konumlar, hem gerçek ekonomik mülkiyeti, hem de fiziksel üretim araçları üzerinde denetimi içerir; ancak kimse istihdam edilmediği için başka işçilerin emeği üzerindeki denetimi içermez. Bu üç boyutun tam olarak uymadığı geriye kalan tüm konumlar, Wright tarafından “çelişik sınıf yerleşimleri” (contradictory class locations) olarak, yani tek bir sınıf olarak nitelenemeyen ama nesnel açıdan sınıflar arasında “çelişik yerleşimler” işgal eden sosyal konumlar olarak sınıflanırlar. Wright’a göre, üç temel çelişik yerleşim grubu vardır. Bunlardan ilki, “beyaz yakalı” olarak adlandırdığımız “özel sektördeki yöneticiler ve denetçiler”dir. Yöneticiler ve denetçiler, işçiler gibi yatırım ve kaynakların tahsisinde söz sahibi değillerdir; ancak işçilerden farklı ve burjuvaziye benzer şekilde fiziksel üretim araçları ve diğer işçilerin emeği üzerinde denetim sahibidirler. İkinci çelişik grup olan “yarı özerk çalışanlar” da, işçi sınıfı gibi sermaye yatırımı ve diğerlerinin emeği üzerindeki denetimden yoksundurlar; fakat burjuvaziye benzer şekilde kendi dolaysız üretim araçları üzerinde hak sahibidirler. Üçüncü çelişik grup ise, “küçük işveren”lerdir. Bunlar, kendi ölçeklerinde emek gücü istihdam edip, denetlerler; ancak büyük sermaye birikimlerine ulaşmaları olanaksızdır.

Guglielmo Carchedi

Yeni orta sınıf üzerine en ilginç modern çözümlemelerden birisini de Amsterdam Üniversitesi İktisat ve Ekonometri bölümünde öğretim üyesi olan Guglielmo Carchedi yapmıştır. Carchedi, sınıf konumlarını üç kollu bir toplumsal ilişkiler tiplemesi bağlamında tanımlar:

(1) Mülkiyet ilişkileri üretim araçlarına sahip olanlarla olmayanları ayırır. Wright gibi Carchedi de, burada, “üretim araçlarının tasarrufuna sahip olma gücü” olarak tanımladığı gerçek ekonomik mülkiyete gönderme yapmaktadır.

(2) El koyma ilişkileri artı değere el koyanları, artı değerine el konulardan ayırır. Poulantzas’ın aksine, Carchedi, artı değer formunda el konulan emek (üretken emek) ile doğrudan ödenmemiş emek zamanı (üretken olmayan emek) formunda el konulan emek arasında ayrım gözetmez; sınıfları tanımlama maksadı bakımından ikisi de eşdeğer sömürü biçimleri olarak ele alınır.

(3) İşlevsel ilişkiler, “sermayenin küresel işlevi”ni yerine getirenlerle “kolektif işçi işlevi”ni yerine getirenleri birbirinden ayırır. Carchedi, bu üç boyutu, mülkiyet öğesinin el koyma ve işlevsel ilişkiler üzerinde baskında olduğu bir ilişki içinde birbirlerine bağlı olarak görür. Katışıksız bir durumda mülkiyet, el koyma ve işlevsel ilişkiler arasında karşılıklılık vardır. Bu karşılıklılık, kapitalist üretim tarzının iki temel sınıfını belirler; üretim araçlarına sahip olan, artı değere el koyan ve sermayenin küresel işlevini yerine getiren burjuvazi ve onun karşısında üretim araçlarına sahip olmayan, artı değerine el konulan ve kolektif işçi işlevini yerine getiren proletarya. Ancak Carchedi’ye göre, modern kapitalist toplumda bölünmüş ve karmaşık bir işbölümü içerisindeki proletaryanın denetlenmesi ve yönetilmesi için bir “ara sınıf”a gereksinim duyulmaktadır; işte bu da, beyaz yakalı dediğimiz “yeni orta sınıf”tır.

Barbara Ehrenreich

Orta sınıf-proletarya ilişkisi üzerine bir diğer ilginç teori ise Barbara Ehrenreich ve John Ehrenreich’ın geliştirdikleri “profesyonel-yönetici sınıf” kavramı ve teorisidir. Ehrenreich’lar, sınıfı iki temelde tanımlar:

(1) Toplumun ekonomik temellerine dair ortak ilişki (üretim araçları ve toplumsal olarak örgütlenmiş bölüşüm ve tüketim örüntüleri),

(2) Bütünlüklü bir toplumsal ve kültürel varoluşla (ki bu paylaşılan bir yaşam tarzı, eğitimsel arka plan, akrabalık ilişkileri, tüketim örüntüleri, çalışma alışkanlıkları ve ideolojiyi içerir).

John Ehrenreich

Ehrenreich’lar, kapitalist gelişim sürecinde “profesyonel-yönetici sınıf” dedikleri yeni bir sınıfın ortaya çıktığını öne sürerler. Bu sınıf, Ehrenreich’lara göre üretim araçlarına sahip olmayan ve toplumsal işbölümündeki temel işlevleri kapitalist kültür ve sınıf ilişkilerinin yeniden üretimi olarak tanımlanabilecek ücretli kafa işçilerinden oluşur. Söz konusu sınıf, hem bu yeniden üretim işlevini toplumsal denetim özneleri olarak ya da ideolojinin üreticileri ve propagandistleri olarak (öğretmenler, sosyal çalışmacılar, psikologlar, eğlence dünyası çalışanları, reklam metni yazarları vb.) toplumsal rollerinde yerine getirenleri, hem de idari ve teknik rollerindeki performanslarıyla kapitalist üretim ilişkilerini sürdürenleri (yöneticiler, mühendisler, yüksekokul mezunu teknisyenler vb.) içerir. Bu kategoride içerilen mesleklerin çeşitliliğine ve onu üstteki yönetici sınıf ile aşağıdaki işçi sınıfından ayıran sınırların bulanık sınırlara rağmen, Ehrenreich’lar, bu grubun tek ve bütüncül bir sınıf (profesyonel-yönetici sınıf) olduğu konusunda ısrar ederler. Bu sınıfın üyeleri, yalnızca ortak bir ekonomik işlevi değil, aynı zamanda (bireysel başarıyı yücelten) belirli aile yaşamı örüntülerini, kendi örgütlenme biçimlerini (mesleki kuruluşlar), kendilerine özgü ideolojileri (teknokratik liberalizm) ve kendi sınıfsal yeniden üretim ve sosyalleşme kurumlarıyla (yüksekokul ve üniversiteler) oluşan ortak bir kültürel varoluşu da paylaşırlar. Ehrenreich’lara göre, her ne kadar tarihsel olarak tekelci kapitalizmin yükselişiyle ortaya çıkan bu sınıf proletaryaya tezat ve düşmanca bir görüntü çizse de, toplumun diğer çalışan kesimlerinden daha iyi eğitimleri ve imkânları sayesinde ve yaşadıkları yoğun iş hayatının bir sonucu olan yabancılaşmanın da doğal bir sonucu olarak, büyük bir anti-kapitalist öncü duygu deposuna dönüşebilirler.

Modern Marksist literatürde genelde böyle olumsuz bir düzlemde ele alınan yeni küçük burjuvazi ve orta sınıflar, yine de Ehrenreich’ların geldiği nokta düşünüldüğünde emekçi sınıflarla beraber önemli bir anti-kapitalist kümeyi oluşturmaktadır. Dahası, daha yaygın bir entelektüel ve toplumsal tabanı olan piyasa ile barışık ancak fırsat eşitliğine ve sosyal devlete dayalı sosyal demokratik modern teorik yaklaşımlar ve güncel siyasal hareketlerde de orta sınıfların en az emekçi sınıflar kadar önemli bir rol oynadığı hemen göze çarpmaktadır. Belki de en önemlisi, ekonomik ve kültürel açıdan yeterince tatmin edilemediklerinde kolaylıkla anti-demokratik hareketlerin (faşizm, otoriter yönetimler vs.) entelektüel ve toplumsal tabanını oluşturan orta sınıfların emekçilerle barışık sosyal demokrat bir çizgiye çekilmemeleri durumunda kolaylıkla ırkçı, aşırı milliyetçi ya da mezhepçi bir çizgiye kaymaları riskidir. Bugün Avrupa’da Marine Le Pen ve benzeri aşırı sağcı liderlere işçi sınıfına mensup grup ve kişilerden gelen yoğun destek, bunun açık bir ispatıdır.

Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ

[1] Val Burris (1999), “Class Structure and Political Ideology”, http://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/08969205990250021901?legid=spcrs%3B25%2F2-3%2F308&patientinform-links=yes.

Birleşik Krallık'ta Erken Seçim Heyecanı

Halen Brexit sürecinin devam ettiği Birleşik Krallık’ta, Başbakan Theresa May’in aldığı sürpriz erken seçim kararı geçtiğimiz gün Avam Kamarası’nda da onaylandı. Böylelikle, ülkede genel seçimlerin 8 Haziran 2017 tarihinde düzenlenmesi kesinleşti. Bu yazıda, Birleşik Krallık iç politikasında son dönemde yaşananları özetleyerek, erken genel seçimden nasıl bir siyasi tablo ortaya çıkabileceğini yorumlayacağım.

Hatırlanacağı üzere, 7 Mayıs 2015 tarihinde düzenlenen önceki genel seçimden David Cameron liderliğindeki Muhafazakâr Parti (Conservative Party) -yüzde 37 oyla- büyük bir zaferle ayrılmış ve 2010’dan beri Liberal Demokrat Parti ile kurduğu koalisyon hükümetinin ardından tek parti hükümeti kurmayı başarmıştı. 2014 yılında İskoçya bağımsızlık referandumunu savuşturan ve 2015 seçiminden Avam Kamarası’nda yüzde 51’lik çoğunluğu sağlayarak çıkan Cameron ve arkadaşları, o dönemde çok güçlü ve yenilmez gibi görünmelerine karşın, o tarihten sonra yaşanan bazı siyasi krizler Muhafazakâr Parti hükümetini oldukça zorladı. Öncelikle 2016 yılındaki Brexit referandumunda Avrupa Birliği’nde kalınmasını savunan Cameron’ın Britanya halkının “hayır” kararı nedeniyle istifa etmek zorunda kalması, Birleşik Krallık’ı bir değişim sürecine zorladı ve siyasi sistemi biraz bocalattı. Özellikle önceki hükümetin en medyatik isimleri Başbakan David Cameron ve Maliye Bakanı George Osborne’un kabineden ayrılmalarıyla, hükümette, kısmen bir boşluk meydana geldi. Her ne kadar yeni Başbakan Theresa May ve yeni Dış İşleri Bakanı Boris Johnson liderliğinde kısa sürede yeni bir liderlik inşa edildiyse de, bu hızlı dönüşümü hazmetmek İngilizler ve Birleşik Krallık’ı oluşturan diğer halklar için o kadar da kolay olmadı. Bir diğer önemli kriz konusu ise, İskoçya’nın bağımsızlığı için SNP (İskoç Ulusal Partisi) lideri ve İskoçya İlk Bakanı Nicola Sturgeon’dan gelen baskılar oldu. Sturgeon, İskoç halkının AB’den ayrılmakta olan bir Birleşik Krallık’ta kalmak istemediğini iddia ederek, yeni bir referandum konusunda hükümeti sıkıştırmaya başladı. Başbakan Theresa May, Brexit sürecini yönettikleri bu zorlu dönemde bu talebin karşılanamayacağını belirtmesine karşın, İskoçya kartı, Downing Sokağı’nın son yıllardaki en büyük korkulu rüyası olmaya devam etti. Bu olumsuz gelişmelerin dışında, karamsar tahminlerin aksine, Birleşik Krallık ekonomisi bu süreçte ciddi bir kayba uğramadı ve ekonomik büyüme devam etti. Ancak Brexit sürecinin fiilen gerçekleşmesi durumunda, bunun olumsuz sonuçlarının olabileceği yönündeki tahminler hala mevcut. Dahası, Brexit sürecinde AB ülkeleri ile nasıl bir siyasi ve ekonomik ilişkiler sistemi kurulacağı ve AB ülkelerinde yaşayan ve çalışan İngilizlerin ve diğer Britanyalıların durumlarının ne olacağı konusunda da hala soru işaretleri bulunmakta. Bu belirsizlik ortamı, aslında bir bakıma Başbakan May ve Muhafazakâr Parti’nin avantajı haline de gelebilir; zira Britanya halkı, başladıkları işi bitirmeleri konusunda “Torie”lere bir şans daha vermek isteyebilir. Bu anlamda, May’in erken seçim kararını aslında bir “baskın seçim” kararı olarak okumak da mümkün. Ancak AB’den ayrılmaya olumsuz bakan ülkenin neredeyse diğer yarısı da, bu süreçte yapılan bir genel seçimde Muhafazakârların karşısında yer alan İşçi Partisi ve diğer alternatiflere yönelmeyi tercih edebilirler. Bu nedenle, bu seçim, Siyaset Bilimi merceğinden bakılınca, çok ilginç ve özgün bir deneyim olacaktır.

Seçimlere daha epey zaman olmasına karşın, yapılan son anketler incelendiğinde[1]; Muhafazakâr Parti ve Başbakan Theresa May’in genel seçimler öncesinde oldukça avantajlı gözüktüğü ve yüzde 40-50 arası yüksek bir oy oranıyla ve epey farkla seçimi kazanmasının beklendiği görülmektedir. Bunun temel sebepleri ise; halkın Brexit sürecinin nasıl tamamlanacağını görmek istemesi ve hükümete başladığı işi bitirmeleri için fırsat tanımaya meyilli olması, May’in Cameron’ın ardından beklenmedik şekilde başarılı bir Başbakan olması ve Brexit kararı ardından Britanya’da ekonominin kötüye gitmemesi olarak yorumlanabilir. Hakikaten de, 2010 yılından beri adada iktidarda olan Muhafazakâr Parti, bugüne kadar iyi yönleri kötü yönlerine ağır basan başarılı bir performans göstermeyi başarmıştır. Bu nedenle, seçimlerin net favorisi Theresa May ve Muhafazakârlardır. 

Geleneksel olarak ülkede iktidara gelebilen iki partiden biri olan İşçi Partisi (Labour Party) ise, Jeremy Corbyn liderliğinde beklenen çıkışı henüz gerçekleştiremedi ve oy oranları yüzde 25-29 bandına sıkışmış bir görüntü vermeye devam etti. Corbyn ve İşçi Partisi liderliği, Brexit sürecinde hükümeti olumsuz bir muhalefet tarzı benimsemeyerek fazla sıkıştırmadı ve hatta bu sürece destek oldu. Bu açıdan, Corbyn’in Britanya halkının kararına saygılı ve sorumlu bir liderlik örneği göstermesi ülkesinde kendisine duyulan saygıyı arttırsa da, bu durumda seçimdeki şansı da epey azalmış duruyor. Zira bu sürecin mimarı olarak görülen May ve hükümeti, süreç devam ettiği ve İşçi Partisi tarafından da geriye çevrilmesi yönünde bir talep gelmediği için seçimi kazanmaya daha yakın gözüküyor. Yine de, ülkedeki gelir eşitsizliklerinin yüksek oranda olması, son dönemde tüm Avrupa’da ve Britanya’da ırkçı, aşırı milliyetçi ve İslamofobiye dayalı düşüncelerin artmaya başlaması ve 2010 yılından beri Muhafazakârların iktidarda olması nedeniyle, bu seçimde sosyal demokrat çizgideki İşçi Partisi’nin de iyi bir seçim kampanyası ile bir şansı olabilir. Aksi durumda ise, partide liderlik tartışmalarının başlaması muhtemeldir.

Seçimdeki diğer önemli aktörler ise SNP, UKIP, Liberal Demokrat Parti ve Yeşiller Partisi (İngiltere ve Galler Yeşiller Partisi) olacaktır. Nicola Sturgeon liderliğindeki SNP, ülke genelinde yüzde 4-5 oy oranını geçememesine karşın, İskoçya Parlamentosu’ndaki neredeyse tüm sandalyeleri kazanmaları (son seçimde 54) ve İskoçya’nın bağımsızlığı konusunun sürekli gündemde olması nedeniyle, Britanya’da son yıllarda çok önemli bir siyasal oluşum haline gelmiştir. Bu seçimde de, SNP’nin İskoçya’da açık farkla birinci parti olması kimseyi şaşırtmamalıdır. Ancak bu durumda bile, Birleşik Krallık hükümetinin 2014’ten birkaç yıl sonra hemen yeni bir bağımsızlık referandumuna izin vermesi kolay gözükmemektedir. Tim Farron liderliğindeki Liberal Demokratlar, yüzde 11-12 civarında oy oranıyla ülkedeki üçüncü büyük parti durumundadır. Ancak Birleşik Krallık’ta uygulanan dar bölgeli seçim sistemi nedeniyle, LDP’nin sandalye sayısı oy oranına kıyasla çok düşüktür. Oy oranı yüzde 7-11 arasında değişen milliyetçi ve AB karşıtı UKIP (Birleşik Krallık Bağımsızlık Partisi) ise, karizmatik liderleri Nigel Farage liderliği bırakmasına rağmen, Paul Nuttall liderliğinde ülkedeki dördüncü büyük parti olmaya devam etmektedir. Bir diğer önemli siyasal aktör ise, Caroline Lucas ve Jonathan Bartley liderliğindeki İngiltere ve Galler Yeşiller Partisi’dir. İngiltere ve Galler Yeşiller Partisi, yüzde 3-5 arasında bir oy oranının üzerine çıkması zor gözüken yeni bir siyasal harekettir. Galler’in bağımsızlığını savunan Plaid Cymru ise, seçimde 3 vekil çıkarması olası gözüken bir diğer önemli yerel siyasal oluşumdur.

Bu tablo ve son oy oranları incelendiğinde, Birleşik Krallık’ın seçimden Theresa May Başbakanlığında yeni bir Muhafazakâr hükümetle çıkması ve Brexit sürecine devam etmesi en akla yatkın ihtimal olarak gözükmektedir. Ancak zaman zaman sürprizler yapmayı seven Britanya halkı, ülkedeki gidişatı iyi görmezse, bu süreçte farklı bir tercihe de yönelebilir. Bu tercih ise, kuşkusuz büyük ölçüde İşçi Partisi ve bir ölçüde Liberal Demokratlar olabilir. Ayrıca SNP'nin gücü ve genel olarak İskoç muhalefeti, Britanya demokrasisini zorlamaya her koşulda devam edecektir.

Yrd. Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ

[1] Son üç anket için;

- http://www.comresglobal.com/wp-content/uploads/2017/04/Sunday-Mirror-Voting-Intention-and-Political-Poll-April-2017-Data-Tables.pdf.

- http://survation.com/wp-content/uploads/2017/04/MOS-GE-Tables-I-2c0d7h2-2004SWCH.pdf.

- https://www.thetimes.co.uk/edition/news/corbyn-lags-behind-may-over-nhs-p6s3t3n06.